Cuối tháng 7-2008, khi chỉ còn đúng 1 tháng nữa thành phố kỷ niệm tròn 150 năm ngày Đà Nẵng chống Pháp thì trên công trình xây dựng Bảo tàng Đà Nẵng tại di tích thành Điện Hải lại phát hiện thêm một khẩu súng thần công nằm sâu dưới lòng đất. Đến tại công trình, chúng tôi đếm được 7 khẩu thần công nằm ngổn ngang trên sân Bảo tàng đang được đào bới để chuẩn bị hoàn thiện.
 | |
|
Súng thần công được phục chế tại Bảo tàng Đà Nẵng. Ảnh: HỒNG VÂN |
Những khẩu thần công mà thời đó vẫn được gọi là đại bác của người An Nam đã nằm im lặng ở đây hơn một thế kỷ rưỡi, hầu hết đã bị gỉ sét, gãy phần tai hai bên và trục quay nhưng thân súng thì hầu như vẫn còn nguyên vẹn, chúng được đúc bằng sắt, gang hoặc bằng đồng, khẩu to nhất nặng đến hơn 3 tấn, khẩu nhỏ cũng khoảng hơn 1 tấn, đường kính đuôi của khẩu to nhất khoảng hơn 50cm. Theo nhận định của Bảo tàng thành phố thì đây là những khẩu thần công trong số 30 khẩu súng thần công còn sót lại ở thành Điện Hải thời Vua Thiệu Trị nhà Nguyễn.
150 năm trước, chúng đã có mặt ở đây cùng với đội quân triều Nguyễn của danh tướng Nguyễn Tri Phương, chễm chệ trên các bệ súng hoặc trên các xe pháo có trục quay, lẫy lừng nhả đạn, góp phần đánh lui hàng chục đợt tấn công của quân Pháp ngay tại cửa sông Hàn. Tận mắt nhìn thấy hình dáng, cấu tạo và tìm hiểu cách thức mà cha ông ta đã sử dụng thuốc nổ, điểm hỏa để bắn ra những quả đạn hình cầu bằng sắt hoặc gang mới cảm nhận hết sự thông minh, tài trí của người dân Việt Nam thời ấy.
Họ đã đánh giặc không chỉ bằng chiến lũy, hầm chông, súng hỏa mai mà bằng cả những khẩu đại bác ra đời từ ý thức yêu nước sâu sắc luôn luôn nêu cao tinh thần chống giặc ngoại xâm. Trên địa bàn Đà Nẵng thời nhà Nguyễn, súng thần công không chỉ được bố trí ở thành Điện Hải mà còn được bố trí ở thành An Hải (bây giờ là khu An Đồn), pháo đài Phùng Hải và các đồn lũy, pháo đài nằm dọc bờ biển ven vịnh Đà Nẵng, làm thành hệ thống phòng thủ tương đối hoàn chỉnh và khá vững chắc bảo vệ cửa biển Đà Nẵng. Những khẩu đại bác đều được bố trí trên các ụ súng, quay mặt ra phía biển sẵn sàng nghênh chiến với tàu nước ngoài đột nhập.
Có thể nói chúng là vũ khí quan trọng nhất thể hiện sức mạnh của quân đội nhà Nguyễn thời đó, như nhận xét của quân Pháp trong lần đầu tiên đặt chân đến xâm lược vịnh Đà Nẵng: “Pháo đài phía tây và các công sự khác đã được sửa lại khá hoàn hảo. Pháo đài này từng được trang bị đại bác cỡ lớn bằng sắt và bằng đồng. Đại bác bằng đồng chiếm số nhiều hơn và nói chung rất đẹp. Các đại bác của đối phương đều vừa mới được đặt trên giá súng cao. Trang bị pháo binh của họ rất hoàn chỉnh và tốt hơn nhiều so với những gì tôi nhìn thấy ở Trung Hoa”.
Ngày 1-9-1858, liên quân Pháp - Tây Ban Nha nổ súng tấn công cửa biển Đà Nẵng, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược của chủ nghĩa đế quốc Pháp ở Việt Nam. Trong cuộc chiến tranh này, Đà Nẵng được xem là vị trí chiến lược quan trọng làm bàn đạp giúp quân Pháp đánh thẳng ra kinh đô Huế trong khoảng thời gian ngắn nhất. Suốt cuộc chiến đấu bền bỉ kéo dài 18 tháng (9-1858 - 3-1860), những người lính Việt dưới sự chỉ đạo tài tình của Danh tướng Nguyễn Tri Phương với hệ thống đồn lũy phòng thủ kiên cố dày đặc kéo dài từ Hải Châu vào đến Phước Ninh, Thạc Gián, Liên Trì, Nghi Xuân đã đẩy lui hàng chục đợt tấn công của giặc Pháp, buộc chúng phải lùi về cố thủ nhiều tháng trời ở bán đảo Sơn Trà, và sau đó chúng phải quay ra tấn công Huế và mặt trận Gia Định.
Từ lúc thực dân Pháp khởi đầu cuộc xâm lược đến khi nền độc lập của chế độ phong kiến Việt Nam hoàn toàn sụp đổ (1858 - 1884), chỉ có Mặt trận Đà Nẵng là nơi duy nhất chặn đứng được bước tiến công của địch, buộc chúng phải từ bỏ ý đồ chiến thuật đánh nhanh thắng nhanh và phải chuyển sang kế hoạch đánh lâu dài đầy khó khăn, tốn kém và tổn thất.
Thắng lợi của nhân dân ta năm 1858 ở mặt trận Đà Nẵng có ý nghĩa lịch sử vô cùng to lớn mà trong đó hệ thống phòng thủ cửa biển với hiệu quả của những khẩu thần công sừng sững uy nghi đã đóng góp một phần không nhỏ. Được biết, đến nay Bảo tàng Đà Nẵng đã phục chế được hai hệ thống xe pháo có trục quay cơ động để gắn súng thần công.
Thời gian tới, sau khi khánh thành Bảo tàng mới, những khẩu thần công tìm thấy trong khuôn viên thành Điện Hải sẽ được bảo dưỡng, bảo quản và trưng bày trong nhà, ngoài trời và trên các pháo đài của 4 góc thành, làm nên bộ sưu tập phong phú về súng thần công. Cùng với tượng đài danh tướng Nguyễn Tri Phương ngay chính giữa sân bảo tàng, hình ảnh những khẩu thần công sẽ là biểu tượng đẹp đẽ đầy ý nghĩa đối với du khách đến tham quan về chiến công thần kỳ của nhân dân Đà Nẵng ngày đầu chống Pháp.
CÁT TƯỜNG
