Với Mẹ Nhu và các Dũng sĩ Thanh Khê
Là một Đặc khu ủy viên, Bí thư Khu I, đang triển khai chiến dịch Xuân Mậu Thân, Thường vụ Đặc khu ủy Quảng Đà quyết định cử Năm Dừa làm Bí thư Quận ủy quận Nhì (nay là quận Thanh Khê), thay chị Lê Thị Tính hy sinh trên đường vào Đà Nẵng.
>> Bài 1 - Vượt lũy tre làng
 | |
|
Ông Năm Dừa gặp lại bà Phụng Ký sau ngày giải phóng Đà Nẵng. |
Tên thật của mẹ Nhu là Lê Thị Dãnh, có chồng là ông Phạm Cầm, người làng Mỹ Thị, có người con trai đầu là anh Hai Nhu nên gọi là mẹ Nhu. Năm Dừa được anh Phạm Phú Long, con trai của mẹ, là cơ sở của Thanh niên-Học sinh, đưa về nhà, bề ngoài là bạn của Long, đóng vai một thanh niên trốn bắt lính. Mẹ coi Năm Dừa như Long, đói no ngày ba bữa. Phú Long bố trí cho Năm Dừa một cái giường nhỏ đặt ở một góc trong nhà, có bức màn che, bên trong một hàng chum, vại đựng mắm, muối. Tới bữa, mẹ dọn cơm lên mâm, đậy lồng bàn, bưng vô buồng cho Năm Dừa.
Thấy mẹ ngày ngày bưng cơm, ngại quá, Năm Dừa nói với mẹ: Bữa sau, mẹ thay cái lồng bàn bằng cái thúng cho tiện. Bưng cái thúng vào buồng không ai để ý. Thật ra thì mẹ đã để ý từng động thái của Năm Dừa, từ mối quan hệ với con trai của mẹ, ngày nào hai đứa cũng rầm rầm rì rì, tối lại thì dẫn nhau đi đâu, khuya lơ mới về nhà, đi về thì xóa dấu chân.
Năm Dừa vào trụ lại để trực tiếp chỉ đạo công tác thành phố, xây dựng lực lượng biệt động thành và nắm rõ hơn hoạt động của bọn “bình định” bận đồ đen thực hiện “ba cùng” đang gây rất nhiều khó khăn cho cơ sở. Với bọn “ba cùng” thì không thể ăn ở tạm bợ, hai anh em bí mật làm một chỗ trú bất ngờ trong đống lưới vây to đùng ở sau hè nhà. Hôm nào đi làm về khuya, hoặc nghe bọn chúng rục rịch gì thì rúc vô cái ổ trong đống lưới nằm cho chắc chuyện.
Một hôm, Năm Dừa từ trong đống lưới lom khom rúc ra, tay cầm khẩu K.54, thì mẹ “bắt được quả tang”. Mẹ sững sờ đứng nhìn Năm Dừa, mắt mở to. Không còn biện bạch quanh co, Năm Dừa khai thật với mẹ: Con là quân giải phóng. Nói sợ mẹ lo nên bọn con giấu. Mẹ thương tụi con.
Mẹ Nhu ôm Năm Dừa, mẹ dậm chân, òa khóc: Tau tưởng mi trốn lính, ai hay mi làm cách mạng, để mi chui ngủ trong góc buồng, ăn cực, ăn khổ… Mẹ trách Phú Long sao không nói sớm cho mẹ biết anh là quân giải phóng.
Từ đó, mẹ đồng ý cho làm hầm bí mật ngay trong nhà, rồi việc ăn uống, quy chế đi lại cũng khác hơn. Chị Tám Trang (Huỳnh Thị Trang) trở thành người bảo vệ cho Năm Dừa, chị luôn để ba quả lựu đạn M26 trong cái trả treo trên giàn bếp, khi bị phục kích thì chị tung lựu đạn cho Năm Dừa chạy thoát. Anh Năm Được (Ngô Văn Được), chồng chị Tám Trang, con gái mẹ cũng đối xử với Năm Dừa như anh em trong nhà. Anh Ngô Văn Được làm nghề lái xe, Năm Dừa giao cho anh chuyển củi, trong là vũ khí, từ bãi biển Xuân Thiều về bí mật giấu trong nhà mẹ Nhu. Phú Long làm giấy tờ giả cho Năm Dừa đi lại, kiếm cho Năm Dừa một bộ đồ “bình định” để che mặt người lạ.
Từ căn hầm trong nhà, bên hàng chum vại, được sự đồng ý của mẹ, Năm Dừa cùng Long làm thêm một cái hầm bí mật ngoài bụi tre sau nhà, với lý do là ở ngoài sẽ an toàn hơn trong nhà. Ở trong nhà mẹ Nhu, Năm Dừa xây dựng thêm được một số nhà cơ sở ở Thanh Khê, như nhà bà bốn Hường, nhà bà Hiền bán mắm, muối, nhà bà Sáu Xoài, nhà anh Tư Đức, nhà chị Nhiên… Xóm nhà mẹ Nhu trở thành một cái lõm cách mạng. Có được ba căn hầm bí mật, Năm Dừa đưa hai tổ biệt động về ở rồi xuất quân đánh tan tành một trung đội “bình định” đóng cách nhà mẹ hơn 200 mét. Đánh xong, thu vũ khí, ngụy trang dấu dép su lừa địch là rút về hướng Phước Tường, bí mật rút về nhà mẹ.
Một mình Năm Dừa, mẹ đã phải lo cho ăn khá hơn, lo làm sao bảo đảm được bí mật, lại thêm anh em biệt động còn quá trẻ, mẹ phải lo ăn, lo cảnh giới và lo đổ phân cho anh em thật là vất vả. Hồi bấy giờ ở vùng biển Thanh Khê nhiều nhà chưa có cầu tiêu. Bà con ra rừng dương liễu gửi phân dưới cát. Anh em của Năm Dừa đi vào một cái thùng thiếc, tối lại, ngó chừng thấy vắng người, mẹ gánh đôi thùng ra nhận ngoài biển.
Khi Năm Dừa kiêm chức Quận đội trưởng, thì Lữ Hùng là Quận đội phó. Năm Dừa vào thành phố họp kiểm điểm đánh giá công tác, chấn chỉnh việc đi đứng có phần chủ quan, mất cảnh giác, cấm hút ru-bi… và quyết định Lữ Hùng phụ trách biệt động, chuẩn bị phượng án đánh đồn lính Phú Lộc lần thứ hai (vì trận đánh trước không đạt yêu cầu). Một tổ bốn chiến sĩ đóng trong nhà mẹ Nhu, một tổ ba chiến sĩ đóng trong nhà mẹ Vàng (Hiền).
Trong một lần Năm Dừa lên chiến khu họp, nghe anh em lên phản ảnh Lữ Hùng có những biểu hiện không bình thường. Chưa có phương án thay thế, thì hôm đó, đang ở trong nhà mẹ Nhu, Lữ Hùng nói với anh em sang làm việc với tổ biệt động ở nhà mẹ Vàng để bàn triển khai diệt bọn bình định. Anh em thấy lạ, lão này, mọi ngày nhút nhát, thích ăn sướng, hút ru-bi, thường bàn ra, sao hôm nay lại đề cập đến chuyện diệt bọn ác ôn? Không ngờ, ngay đêm đó, Lữ Hùng đi thẳng lên đồn địch đóng ở Thanh Khê. Sáng sớm hôm sau, Lữ Hùng đưa một tiểu đoàn bảo an bao vây nhà mẹ Nhu.
Mới thức dậy, mọi người đang bộn bề với việc nhà, mẹ đang làm bánh mì cho anh em ăn, bỗng thấy một tốp lính đi vào. Các chiến sĩ vừa kịp xuống công sự mật thì một tốp lính xông vào nhà. Một tên chĩa súng vào ngực mẹ, hỏi: - Cộng sản đâu, chỉ mau?
Cộng sản đâu trong nhà tui. Sao không hỏi cậu mà hỏi tui. Mẹ bình tĩnh trả lời.Chứa Cộng sản trong nhà mà mụ già này còn ngoan cố - Hắn dọa, Hử. Chỉ hầm bí mật.Các ông giữ mà để Cộng sản họ lọt vô đây thì các ông là đồ ăn hại. Mẹ nghiêm nét mặt, nặng lời. Làm hầm chứa Cộng sản trong nhà, không chỉ hả? Dỡ tấm cót lên! Hắn nhìn tên lính đi theo, chỉ tay vào dãy chum, quát. Hầm ở dưới chân cái ảng kia kìa!
Không còn là lúc dùng mật khẩu khua gà hay la chó như thường ngày để thông báo cho anh em ở dưới hầm biết, mẹ phát lệnh chiến đấu: Nó phản rồi con ơi. Đánh đi! Lời mẹ chưa dứt thì tên chỉ huy bắn mẹ gục ngay giữa nhà, máu trào ra.
Mẹ la to: Xông lên các con! Mẹ tắt thở. Hai mũi lính lăm lăm súng tràn vào sân, vây quanh nhà mẹ. Tức thì nắp hầm trong nhà bật mở, một quả lựu đạn M26 nổ đoành. Ba chiến sĩ vọt lên quét tiểu liên như mưa. Trong khi hai mũi lính ngụy lui ra, thì từ căn hầm bí mật ngoài bụi tre sau nhà mẹ Hiền, bốn chiến sĩ biệt động Nguyễn Văn Phương, Nguyễn Văn Mười, Trần Chi và Võ Văn Năm tức thì vọt lên, hình thành ngay hai mũi tiến công phối hợp, làm cho bọn địch bất ngờ lui ra xa cố thủ.
Bắt đầu một cuộc chiến đấu giữa 7 chiến sĩ biệt động thành với một tiểu đoàn lính ngụy, có chi viện của quân Mỹ, suốt một ngày 26-12-1968. Cuộc chiến đấu kéo dài đến tối mờ, bên ta, một chiến sĩ là Nguyễn Văn Huề hy sinh, còn Trần Chi và Võ Văn Năm sau đó thì bị bắt vì đã kiệt sức. Ta diệt hàng trăm tên địch, làm chúng khiếp sợ các chiến sĩ giải phóng, làm náo động cả phía Tây thành phố...
Vào hang ổ quân thù
Nhận được tin của Võ Tiến, nguyên Tỉnh ủy viên Tỉnh ủy Thừa Thiên, đã bỏ hàng ngũ cách mạng đầu hàng địch, hiện là trưởng phòng cơ quan phản gián, khai thác, thuộc Trung tâm thẩm vấn Thanh Bình-Đà Nẵng, cho biết có hai Việt Cộng, một là Tỉnh ủy viên, một là Quận ủy viên, thường lui tới nhà nhiếp ảnh Phụng Ký, trên đường Hùng Vương, Đỗ Ngọc Mai - trung úy cảnh sát đặc biệt thuộc Quân vụ thị trấn Đà Nẵng, liền bố trí lực lượng bắt sống Năm Dừa lấy thưởng.
Khoảng 9 giờ sáng, ngày 14-9-1969, bố trí hai chiếc xe Honda đậu mé bên kia đường, đối diện với Photo Phụng Ký, gần một quán cà-phê, Đỗ Ngọc Mai và một cảnh sát chìm bận đồ xi-vin vào nhà bà Phụng Ký giả bộ đi chụp ảnh. Thấy hai người lạ bước vào, đầy khả nghi, bà Phụng Ký liền đi lên lầu hai báo động cho Năm Dừa biết đề phòng.
Mới vào nhà chưa đầy 15 phút, chiếc xe Honda còn dựng ngoài lề đường, mà đã có người theo vào, rõ ràng không phải chuyện tình cờ, nhìn qua bên kia đường thấy mấy tay mặc đồ trắng đứng nhìn qua nhà bà Phụng Ký, Năm Dừa quyết định phải ra khỏi nhà ngay. Hôm ấy, Năm Dừa mặc quần ka ki vàng, áo sơ mi trắng, Tấn Kháng trang bị như một đại úy an ninh quân đội Vùng I chiến thuật, trông rất gồ. Hai người bước ra tới cửa, Tấn Kháng vừa dắt chiếc xe Honda 90 màu đỏ xuống lề thì Đỗ Ngọc Mai đưa tay chặn xe lại đòi cho xem giấy.
- Ông là ai mà hỏi giấy tờ tôi? Tấn Kháng sừng sộ, đưa tay chỉ vào ba cái hoa mai vàng rực trên cầu vai. Viên cảnh sát mặc thường phục vốn chỉ có hai hoa mai trên cầu vai áo để ở nhà, có phần lúng túng, hắn liền quay sang Năm Dừa: Còn ông này, cho xem giấy. Năm Dừa sửng cổ: Anh là cái thớ gì mà xem giấy tờ tôi! Viên cảnh sát liền rút cái thẻ công vụ đặc biệt ra đưa trước mặt Năm Dừa. Lúc đó, Năm Dừa biết hắn là trung úy Đỗ Ngọc Mai, lực lượng của Quân vụ thị trấn, hơi khớp, anh bình tĩnh thò tay vào túi quần sau rút cái thẻ căn cước đưa cho viên cảnh sát, nói tỉnh khô:
Giấy thì có giấy đây! Viên trung úy liền rút trong túi áo ra một tấm hình, nhận diện. Năm Dừa liếc nhìn, đúng là hình của anh, chỉ khác là, trong căn cước của anh mang tên Nguyễn Thành Năm. Hắn nghi ngay là căn cước giả, liền cầm giơ lên ánh sáng nhìn. Năm Dừa biết rõ, ảnh Năm Dừa là ảnh thật, thay cái ảnh thật của người có cái căn cước thật mang tên Nguyễn Thành Năm do bà Phụng Ký làm. Không để cho tên cảnh sát kịp lật tẩy, anh định thoát, thì viên cảnh sát vỗ vai Năm Dừa, nói: Anh đi theo tôi. Năm Dừa hỏi rất tỉnh: Đi đâu? Đi về Ty cảnh sát.
Hắn nói. Đi thì đi, sợ chi. Năm Dừa nói tĩnh rụi, rồi bước theo sau viên cảnh sát, anh liếc sang Tấn Kháng đang đến gần chiếc Honda 90, nói, lão cùng đi luôn với mình chứ! Tấn Kháng hiểu ý.Trong khi hai tên đứng bên hai chiếc Honda bên kia đường đang hướng đầu xe về phía chợ Hàn chờ lệnh của chỉ huy, trong tinh thần hợp đồng là tóm cổ, hoặc bắn gãy giò bắt sống, thì Tấn Kháng rồ mạnh tay ga, chiếc xe Honda 90 như muốn vụt trườn tới, Năm Dừa khom lưng vừa đẩy vừa nhảy lên ôm hông Tấn Kháng, chiếc Honda 90 gầm lên, phụt một cuộn khói đen rồi vụt tới, phóng như đua lên hướng bến xe chợ Tam Giác, đến ngã tư Hùng Vương-Ông Ích Khiêm thì thấy một chiếc xe jeep đang trên ngã ba Cai Lang chạy xuống.
Nghe tiếng súng bắn chi viện, viên đại úy Mỹ trên xe jeep chạy chậm lại ép chiếc jeep vào chiếc Honda 90, hắn nghĩ là bọn cướp. Tấn Kháng ấn mạnh phanh chân, chiếc Honda kít lại, ngoặc sang một bên, ngã chình ình trước đầu chiếc xe jeep, tức thì Năm Dừa vọt khỏi xe, chạy vào chợ Cồn. Với bộ đồ đại úy an ninh, Tấn Kháng theo đường Ông Ích Khiêm, chạy vào hướng chùa Tỉnh hội Phật giáo thì mất tăm.
Nghe cảnh sát vây bắt người, nhiều bà con trong chợ tưởng bọn bắt lính, họ tung chướng ngại vật ra các hành lang ngang dọc trong chợ để cản đường cho thanh niên chạy thoát. Sau một hồi vừa đi nhanh, vừa chạy toát mồ hôi, làm vây vào mấy quang gánh đổ tung, cả chợ nhốn nháo, Năm Dừa cố tìm đến quầy hàng vải của chị Năm Vụ, nhưng đường trong chợ Cồn như mạng nhện, không biết đâu mà tìm, chân anh chỉ còn hai chiếc tất trắng, anh liền tấp lại ngồi bên gánh bún gọi tô bún thịt ngồi ăn.
Năm Dừa rút khẩu K54 bỏ vào rổ bún, chị bán bún hiểu ngay anh là người đang bị truy đuổi, liền lấy khẩu súng bỏ vào nồi nước nhưn. Năm Dừa nhìn chị với lòng biết ơn, anh lua nhanh tô bún rồi chào chị bán bún đi một đoạn thì nhận ra việc giấu súng để hợp pháp là thất sách. Thấy quầy bán thịt, anh bước lại định cầm con dao phay đi, với suy nghĩ, nếu bị vây bắt thì anh sẽ một chết một sống, mở một cuộc mít-tinh giữa chợ, nêu một tấm gương hy sinh cho bà con Đà Nẵng. Đang suy nghĩ thì gặp chị Huệ bán rau hành là một cơ sở, chị Huệ liền dắt anh đến quầy vải của chị Năm Vụ. Anh vọt lên trên sạp vải, bên cạnh chị Năm Vụ ngồi, thì thào: Chị Năm ơi, cứu tôi chị Năm!
Biết Năm Dừa đang bị vây hãm, bụng chị Năm Vụ lo quá, nhưng ngoài mặt làm bộ tươi cười, chị nói nhỏ: Anh bình tĩnh nghe. Anh mà hốt lên thì không tài nào qua mắt được bọn chúng. Chị Năm Vụ nói đủ cho Năm Dừa nghe, đưa mắt đảo nhìn mấy chị em ở các quầy bên, cảnh giác xem có ai nghi ngờ gì không. Chị đưa cho anh đôi dép, rút chiếc bít tất bẩn còn dính trong chân Năm Dừa vứt xuống dưới sạp vải, đưa cái lược cho anh chải đầu. Vừa nói, chị đứng dậy, chồm người rút ba, bốn xấp vải xuống: Đây anh nè - chị nói to cho mấy bà bán hàng ngồi gần nghe - Màu ni đẹp.
Anh thích vải xanh hay vải đà? Tốt lắm. Vừa nói, chị Năm Vụ xổ tung xấp vải ra, có ý nếu bọn chúng đến thì trùm tấm vải che người Năm Dừa. Chị nói nhỏ: Anh cứ ngồi im, như người mua vải rồi chị nói lớn: Màu ni đẹp anh nè, anh may bộ là hợp đó… Sau khi bàn giao Năm Dừa cho chị Năm Vụ, Bí thư chi bộ Chợ Cồn, chị Huệ đi tìm báo cho chị Năm Nghĩa biết.
Giữa lúc đang loay hoay thì thấy Năm Cẩn đi đến. Năm Cẩn là cơ sở của chị Năm Vụ, là nhân viên thu thuế chợ. Chị Năm Vụ mừng quá, vẫy tay gọi: Anh Năm nè, anh Năm, lại đây. Năm Cẩn bước lại, chị Năm Vụ chỉ anh Năm Dừa, giới thiệu: Anh ni ở mô ngoài làng anh, ra đây tìm anh. Tôi chưa biết anh ở đâu chỉ cho ảnh, không biết ai mách mà anh đến đây, thật là may.
Thôi anh dẫn ảnh về đi. Chị Năm Vụ kề tai nói với Năm Cẩn. Năm Cẩn liền đưa Năm Dừa đi, nhưng chưa thể đưa về nhà anh ở gần Cầu Vồng vì đường đang kẹt, anh dẫn lại nhà chị Hai Huệ bán rau hành. Để Năm Dừa trong nhà chị Hai Huệ, Năm Cẩn ra chợ báo lại tình hình với chị Năm Vụ. Chị Năm Vụ cử “trinh sát” đi nắm tình hình một lúc về báo: Chỉ có một đường nhỏ có khả năng đưa Năm Dừa qua lọt là kiệt chợ cá, qua đường sắt, ra phía Cầu Vồng. Muốn đi theo đường này trót lọt phải “dẹp” một chướng ngại nguy hiểm là tên Tư Đại đang ngồi tại quán bà Bốn Tạ ngay trên đường đi.
Chị Hai Huệ có sáng kiến: Tư Đại mặt lựu đạn, rất nguy hiểm, còn gọi Tư lựu đạn, hắn có máu “ba lăm”. Bà mô đẹp gái ra làm mỹ nhân kế mở đường máu cho anh Năm Dừa. Chị Nghĩa nhận nhiệm vụ. Thấy chị Nghĩa õng ẹo bước ra, Tư Đại mặt lấm la lấm lét.
Anh Đại hôm nay có đến ba lờ, nên chi thấy chị em làm bộ lờ há! Miệng nói, tay chị Nghĩa xách một đùm kem gói đưa mời Tư Đại. Chị cười tình, thăm dò: Anh có tham gia vây bắt lính ngoài kia không? Nắng ni mà đi truy cho được một thanh niên trốn lính thì mướt mồ hôi, mời ăn vài cây kem cho mát cái dạ dày đi bồ.
Nghe chị Nghĩa vừa đùa, vừa tán tỉnh, Tư Đại cười đau khổ. Hắn hỏi chị Nghĩa: Ba lờ là cái chi, bà xỏ xía tui hả?
Thì đó, vừa cười vừa dựa sát vào người Tư Đại, mùi nước hoa thơm lừng, chị Nghĩa nói, ai mà dám xỏ xía anh Tư. Đây nè, lên lon, lên lương, lại làm lơ chị em. Đúng không? Chị Nghĩa cưới tít mắt, ngả đầu vào vai Tư Đại. Tư Đại cười toe toét, ôm sát người chị Nghĩa, miệng lẩm bẩm: Thêm cho anh một lờ nữa thành bốn lờ... Ha, ha!
Mấy hôm trước, chị Nghĩa nhìn Tư Đại nửa con mắt, còn hôm nay, cặp mắt đầy quyến rũ của chị Nghĩa, cùng cái miệng có duyên cười tình cuống hút làm Tư Đại ngây ngất. Giữa cơn mê hồn trận, khi Tư Đại không còn biết trời trăng mây gió, thì Năm Dừa kề vai sóng đôi bên chị Hai Huệ bước nhanh qua sau lưng Tư Đại, theo đường sắt, lội băng dưới chân Cầu Vồng vào nhà anh chị Năm Cẩn. Ngồi trên cái gác gỗ, Năm Cẩn trang phục cho Năm Dừa áo quần mới, đôi giày mới, đôi kính râm. Giao liên của chị Năm Vụ đưa Năm Dừa đến nhà chị Bốn Huệ bán trầu cau, vợ của ông Sáu Nhùm.
Ghi chép của HỒ DUY LỆ
