Suy nghĩ về các tiêu chí của người phụ nữ Việt Nam hiện nay

Nghị quyết Đại hội đại biểu Phụ nữ toàn quốc lần thứ X đã đề ra các tiêu chí của người phụ nữ Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước: “có sức khỏe, có tri thức, có kỹ năng nghề nghiệp, năng động, sáng tạo, có lối sống văn hóa, có lòng nhân hậu”. Các tiêu chí rất đúng đắn này vừa kế thừa những đòi hỏi từ ngàn xưa đối với người phụ nữ Việt Nam, vừa nâng cao cho phù hợp với yêu cầu của thời đại mới.

Trước hết là tiêu chí có sức khỏe. Theo quan niệm của Tổ chức Y tế thế giới thì có sức khỏe ở đây là trạng thái thoải mái toàn diện về thể chất, tinh thần và xã hội chứ không phải chỉ là tình trạng không có bệnh hoạn hay thương tật. Hiểu có sức khỏe như thế thì đàn ông hay đàn bà đều cần sức khỏe để mà sống và làm việc. Nhưng dẫu sao thì phụ nữ vốn dĩ được xem là phái yếu nên cần có sức khỏe nhiều hơn. Đó là chưa kể nhiều phụ nữ ngày nay cũng lao tâm lao lực không kém gì nam giới và trong không ít trường hợp họ phải gánh vác vai trò lao động chính của cả gia đình, buộc họ không thể không có sức khỏe đủ đảm đương vai trò ấy.
 
Đó là chưa kể có sức khỏe là điều kiện không thể thiếu để phụ nữ thực hiện tốt thiên chức làm mẹ - bởi vậy gần đây mới có khái niệm sức khỏe sinh sản. Có một vấn đề đặt ra là tại sao lại đưa tiêu chí có sức khỏe lên hàng thứ nhất? Đó là vì có được sức khỏe không phải dễ nhưng càng khó hơn là giữ cho được sức khỏe vốn có ấy.

Nhìn chung thì phụ nữ ít hoang phí sức khỏe như nam giới - cứ nhìn vào các quán nhậu thâu đêm suốt sáng cũng đủ rõ, tuy nhiên phụ nữ trong thời kỳ thai sản hoặc phải nuôi con nhỏ khó giữ được sức khỏe như bình thường, có người gần như phải vắt kiệt mình để nuôi con. Vì lẽ đó, xã hội và cả gia đình nữa cần tạo điều kiện để phụ nữ nói chung và sản phụ nói riêng giữ được sức khỏe, từ chuyện ăn uống dinh dưỡng hằng ngày - không ít phụ nữ ăn uống nhỏ nhẻ, thậm chí kham khổ để nhường nhịn cho chồng cho con, đến chuyện giải trí thư giãn, tập thể dục hoặc chơi thể thao…

Tiếp theo là tiêu chí có tri thức. Ngay việc giữ sức khỏe nói trên kia cũng đòi hỏi người phụ nữ phải có tri thức để ăn uống kiêng khem sao cho đủ dinh dưỡng và an toàn vệ sinh thực phẩm. Uống thuốc theo toa bác sĩ tưởng là chuyện dễ, chỉ cần biết đọc chữ là đủ nhưng kỳ thực người phụ nữ rất cần có tri thức, chẳng hạn như phải uống thế nào cho đúng liều lượng, đặc biệt trong thai kỳ được uống thuốc gì/không được uống thuốc gì đều phải có hiểu biết nhất định.

Tuy nhiên, tri thức nói ở đây chủ yếu là những hiểu biết về kinh tế-xã hội của đất nước và của thế giới với tư cách là hành trang để mọi người bất luận nam hay nữ có thể đường hoàng bước vào thời đại hội nhập toàn cầu hóa. Nói nam nữ bình đẳng thì trước hết là bình đẳng trong cơ hội tiếp cận thông tin và đó cũng là ý nghĩa sâu xa nhất của tiêu chí có tri thức.
 
Muốn có tri thức thì phải được đi học, tối thiểu ở trình độ phổ cập giáo dục chung của địa phương - với Đà Nẵng hiện nay là bậc trung học, hơn một chút nữa là phải được vào đại học... Và phải không ngừng được cập nhật tri thức khi không còn đi học nữa. Một người phụ nữ Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa không thể không biết giá một cân gạo, một lạng thịt, một bó rau hay là một lít xăng… gắn liền với những lo toan thường nhật - điều đó đã đành - nhưng cũng không thể thiếu tri thức về nhiều vấn đề quốc gia đại sự như là số phận của cả một dòng sông, của cả một quần đảo, của cả một dân tộc… đang đứng trước bao nhiêu là thách thức sống còn.

Tiêu chí có kỹ năng nghề nghiệp cũng bắt nguồn từ chỗ có tri thức, tri thức càng sâu rộng, uyên bác thì kỹ năng nghề nghiệp càng vững vàng thuần thục, và cũng như tri thức, kỹ năng nghề nghiệp đòi hỏi phải được thường xuyên cập nhật hoặc đổi mới không ngừng. Chúng ta - nam cũng như nữ - đang sống trong một thời đại mà không một ai dẫu giỏi giang đến mấy lại có thể học một lần để làm một đời, nói cách khác thời buổi này không ai có thể sử dụng kỹ năng nghề nghiệp được hình thành từ khi mới bước vào nghề cho suốt cả quá trình hành nghề hàng bao năm tháng.

Chính vì vậy mà bên cạnh tiêu chí có kỹ năng nghề nghiệp, người phụ nữ Việt Nam cần phải năng động và sáng tạo. Hai tiêu chí năng động và sáng tạo cùng xuất phát từ một phẩm chất chung là không bao giờ bằng lòng, thỏa mãn với cái đương có. Những ai an phận thủ thường rất khó có thể năng động và sáng tạo, cho nên hai tiêu chí năng động và sáng tạo đặc biệt quan trọng đối với những phụ nữ muốn thành đạt và tự khẳng định mình, bởi an phận thủ thường tuy không phải là đặc sản của phụ nữ - thực tế vẫn có nhiều phụ nữ hằng khao khát vươn lên trong cuộc sống và ngược lại cũng có không ít nam giới luôn bằng lòng cam chịu sự sắp đặt của số phận - nhưng nói chung đây là nét tâm lý phổ biến của số đông phụ nữ.

Tiêu chí có lối sống văn hóa chủ yếu đòi hỏi người phụ nữ cách ứng xử đúng mực - nghĩa là không thái quá cũng không bất cập, không quá cương cũng không quá nhu - trong quan hệ xã hội cũng như trong quan hệ gia đình. Có nhiều điều có thể bàn luận được xung quanh câu chuyện người phụ nữ ứng xử sao cho có văn hóa, sao cho đúng mực, chẳng hạn như bình thường phụ nữ thùy mị, dịu hiền cũng là quý rồi - bởi những bà những chị trời sinh có máu “trương phi” không dễ được vậy, chứ lúc đương nóng giận bực mình căng thẳng mà chị em vẫn nhu mì, hồn hậu như không thì mới thực sự đáng tâm phục khẩu phục… Nhân đây xin đề cập thêm cách ứng xử của những phụ nữ là nạn nhân bạo lực gia đình - tức là khi người phụ nữ lâm vào tình thế căng thẳng tột độ.
 
Kinh nghiệm cho thấy ngay trong trường hợp duyên cớ hoàn toàn do lỗi của thủ phạm bạo hành như do tính cách/bản chất thô lỗ vũ phu, hoặc do đang đem lòng yêu thương người khác mà đối xử thô bạo… thì người phụ nữ bị hại vẫn phải rà soát toàn bộ ứng xử của mình và kịp thời điều chỉnh những ứng xử - đặc biệt các ứng xử động chạm tới tự ái sĩ diện có thể tạo cớ cho thủ phạm thực hiện hành vi bạo lực gây tổn thương, thậm chí nguy hiểm trực tiếp cho mình. Cần nhớ rằng cộng đồng không chấp nhận hành vi bạo hành của thủ phạm bạo lực gia đình - điều đó đã đành - nhưng đồng thời cũng khó thông cảm với những ứng xử thiếu văn hóa của nạn nhân bạo lực gia đình.

Cuối cùng là tiêu chí có lòng nhân hậu. Có lẽ đây là thế mạnh của tâm hồn phụ nữ, càng là thế mạnh của tâm hồn phụ nữ Việt Nam, và chính vì thế mà cũng không cần phải nói nhiều về tiêu chí này. Tuy nhiên, chúng ta vẫn có thể liên tưởng đến một cuộc thi hoa hậu thế giới, trong đó hoa hậu Ấn Độ giành được vương miện nhờ câu trả lời liên quan tới lòng nhân hậu của người phụ nữ. Khi được hỏi đâu là phẩm chất của hoa hậu thế giới, hoa hậu Ấn Độ năm ấy đã có một lời đáp đầy sức thuyết phục: “Phẩm chất của mọi hoa hậu là lòng thương người, hoa hậu thế giới là hoa hậu của các hoa hậu, cho nên phẩm chất của hoa hậu thế giới là lòng thương người được nâng lên thành lòng trắc ẩn”… 

BÙI VĂN TIẾNG