Cayxỏn Phômvihản (1920-1992)-nhà hoạt động cách mạng, Tổng Bí thư, Chủ tịch Ban Chấp hành Trung ương Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng và Chủ tịch nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào.
 |
| Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp đồng chí Cayxỏn Phômvihản ngày 8-2-1966. |
Ông sinh ngày 13-12-1920, tại bản Naxeng, huyện Khămthạbuni, tỉnh Xavẳnnakhệt, Lào. Năm 1935, Cayxỏn Phômvihản, với tên gọi Nguyễn Trí Mưu, rời quê hương Lào đi Hà Nội, Việt Nam để dự thi vào Trường Bưởi (nay là Trường trung học phổ thông Chu Văn An, Hà Nội). Trong những ngày học tại Trường Bưởi, ông đã giác ngộ cách mạng theo đường lối của Đảng Cộng sản Đông Dương và Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Ông học đại học Luật khoa ở Hà Nội, đã từng tham gia phong trào học sinh, sinh viên chống thực dân Pháp và phát-xít Nhật ở Việt Nam. Mùa thu 1945, tham gia khởi nghĩa giành chính quyền ở Xavanakhet, sau đó trực tiếp xây dựng khu du kích Hủaphăn, thành lập đội vũ trang Latxavông đầu tiên. Năm 1946, ông làm việc tại Ban liên lạc Lào - Việt Nam ở Hà Nội và phụ trách những người yêu nước Lào ở Việt Nam chống Pháp. Năm 1948, ông trở về nước, lãnh đạo phong trào kháng chiến chống Pháp ở vùng Đông Bắc Lào. Gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương từ 1949 và cũng vào năm đó chủ trì lễ thành lập Quân đội Itxala (Quân đội Nhân dân Lào), đơn vị Latxavông được vinh dự làm hạt nhân cho việc thành lập Quân đội Lào Itxala, ông được cử làm Tư lệnh.
Tháng 8-1950, Chính phủ kháng chiến Lào Itxala do Hoàng thân Xuphanuvông làm Chủ tịch được thành lập, Cayxỏn Phômvihản được cử làm Phó Chủ tịch, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Tháng 2-1951, ông dẫn đầu Đoàn đại biểu Lào tham dự Đại hội II Đảng Cộng sản Đông Dương. Ngày 22-3-1955, tại tỉnh Hủaphăn, ông đã chủ trì Đại hội thành lập Đảng Nhân dân Lào (22-3-1955 – 6-4-1955) theo Nghị quyết Đại hội II Đảng Cộng sản Đông Dương. Cùng với các nhà lãnh đạo cách mạng Lào, ông đã tổ chức ra Đảng Nhân dân Lào (Phắc Paxaxôn Lào) trên cơ sở Đảng bộ Lào thuộc Đảng Cộng sản Đông Dương. Cayxỏn Phômvihản được bầu làm Bí thư thứ nhất của Ban lãnh đạo Đảng, Bí thư Quân ủy Trung ương, đồng thời là Tư lệnh tối cao.
Sau Hiệp định Giơnevơ năm 1954 về Đông Dương, ông chỉ đạo cuộc đấu tranh bảo vệ hai tỉnh tập kết Sầm Nưa và Phongxalì. Năm 1956, thực hiện đường lối hòa hợp dân tộc, đoàn kết các bộ tộc và các tầng lớp nhân dân, Đảng Nhân dân Lào đã thành lập Mặt trận Lào yêu nước (Neo Lào Hăcsạt). Cayxỏn Phômvihản được bầu giữ chức Phó Chủ tịch Mặt trận Lào yêu nước. Đế quốc Mỹ đẩy mạnh chiến tranh hòng tiêu diệt cách mạng Lào. Đảng Nhân dân Lào đã củng cố và phát triển lực lượng vũ trang, lần lượt đánh bại mọi âm mưu của đế quốc Mỹ và tay sai.
Tháng 2-1972, Đảng Nhân dân Lào triệu tập Đại hội lần thứ hai, đổi tên là Đảng Nhân dân cách mạng Lào, Cayxỏn Phômvihản được bầu làm Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương. Ông còn tiếp tục làm Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng các khóa III và IV (1982 và 1986) và đến Đại hội Đảng lần thứ V (3-1991) ông được bầu giữ chức Chủ tịch Ban Chấp hành Trung ương Đảng Nhân dân cách mạng Lào. Tháng 2-1973, đế quốc Mỹ và tay sai buộc phải ký Hiệp định Viêng Chăn lập lại hòa bình, thực hiện hòa hợp dân tộc ở Lào. Trong tình hình mới có nhiều thuận lợi, Đảng Nhân dân cách mạng Lào đẩy mạnh cuộc đấu tranh hoàn thành cách mạng dân chủ nhân dân trong cả nước. Ngày 2-12-1975, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào ra đời, Cayxỏn Phômvihản được cử làm Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng và đầu năm 1991 được bầu làm Chủ tịch nước.
Là một trí thức yêu nước, rất tâm huyết với nhân dân các bộ tộc Lào, ông luôn luôn phấn đấu không mệt mỏi vì nền độc lập, tự do của Tổ quốc; đã cống hiến sức lực, trí tuệ, tài năng vào việc lãnh đạo và chỉ huy các lực lượng vũ trang cách mạng Lào đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.
Ông có nhiều đóng góp quan trọng trong việc xây dựng Đảng Nhân dân cách mạng Lào và xây dựng nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào hòa bình, độc lập. Trong sự nghiệp đổi mới của Lào, ông chủ trương quan điểm đổi mới toàn diện, có nguyên tắc, từng bước vững chắc, không nóng vội, có tính toán cẩn thận, không lấy ý chí chủ quan thay cho điều kiện thực tế ở Lào, dựa vào sức mình là chính, đồng thời tranh thủ sự hợp tác quốc tế, nhằm tạo sự thay đổi tích cực trong sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, thúc đẩy kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển.
Là một trong những nhà hoạt động quốc tế tích cực của Đảng và Nhà nước Lào, ông luôn luôn nêu cao tinh thần quốc tế trong sáng, đóng góp nhiệt tình vào sự nghiệp đấu tranh của nhân dân thế giới nhằm mục tiêu một nền hòa bình, hợp tác, hữu nghị giữa các dân tộc. Hoạt động quốc tế của ông đã góp phần quan trọng nâng cao vị thế của nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào trên trường quốc tế.
Chủ tịch Cayxỏn Phômvihản luôn luôn chăm lo mối tình đoàn kết, thủy chung son sắt, quan hệ đặc biệt Lào - Việt Nam. Theo ông, thắng lợi của cách mạng Lào cũng là thắng lợi của tình đoàn kết chiến đấu chặt chẽ giữa cách mạng của ba nước Đông Dương. Trong mấy chục năm qua, ba dân tộc của ba nước Đông Dương cùng chung một chiến hào chống thực dân Pháp và trên tuyến đầu chống Mỹ, đã kề vai, sát cánh, chiến đấu hỗ trợ nhau, hạt gạo cắn đôi, cọng rau bẻ nửa, san sẻ với nhau những khó khăn, tạo cho nhau những thuận lợi, khích lệ động viên nhau.
Đó là sự hợp đồng chiến đấu theo tinh thần anh em và tình đồng chí giữa cách mạng ba nước; đó cũng là mối quan hệ quốc tế trong sáng và mẫu mực. Ông nói “Nhân dân Lào chúng tôi vô cùng hãnh diện có nhân dân Việt Nam anh hùng vừa là đồng chí vừa là anh em thân thiết của mình”. Mối quan hệ Lào- Việt Nam được bắt nguồn từ nền móng tư tưởng vững chắc do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chủ tịch Cayxỏn Phômvihản xây dựng là mối quan hệ đặc biệt, hợp tác toàn diện, trước sau như một, không bao giờ thay đổi. Ông qua đời ngày 21-11-1992 tại Thủ đô Viêng Chăn, hưởng thọ 72 tuổi.
Theo cpv.org.vn
