Báo chí dữ liệu

.

Nói đến báo chí dữ liệu là nói đến hình ảnh hóa (visualisation) dữ liệu bằng các biểu đồ, infographic... Hình ảnh hóa dữ liệu kết hợp với khả năng phân tích báo chí trong tác phẩm báo chí dữ liệu tạo ra sự cuốn hút so với các bài báo thông thường.

Báo chí dữ liệu là sự kết hợp giữa khả năng phân tích của phóng viên và khả năng phân tích dữ liệu của một nhà thống kê. Phóng viên phân tích dữ liệu thô bằng các công cụ hỗ trợ, tìm ra những điểm nổi bật hoặc bất thường và biến dữ liệu thành tác phẩm báo chí để kể một câu chuyện hấp dẫn với quy mô, phạm vi thông tin rộng lớn nhờ sự hỗ trợ từ các phương tiện kỹ thuật số.

Một bài báo in được thực hiện theo cách làm báo dữ liệu của tác giả vào đầu năm 2020.
Một bài báo in được thực hiện theo cách làm báo dữ liệu của tác giả vào đầu năm 2020.

Với mỗi phóng viên, việc tiếp cận, đọc, nghiên cứu những báo cáo, thông tin do các đơn vị cung cấp hoặc những kết quả quan trắc, thống kê với rất nhiều con số là việc hằng ngày. Tuy nhiên, làm sao để biến dữ liệu ngồn ngộn con số cho hấp dẫn và giúp bạn đọc dễ nhớ là rất khó khăn, lúng túng, thậm chí là “đau đầu”.

Người viết bài này bắt đầu áp dụng cách làm này một cách “sơ khai” vào năm 2010, khi Ban Biên tập chỉ đạo phóng viên làm ngay một số biểu đồ thể hiện mức tăng giá trị sản xuất, so sánh chuyển dịch cơ cấu kinh tế... của các quận Sơn Trà, Thanh Khê và Liên Chiểu khi viết các bài tuyên truyền cho đại hội đảng bộ các quận nói trên.

Với sự thông dụng của phần mềm Microsoft Excel lúc đó, người viết bài này thiết lập các biểu đồ nói trên là không mấy khó khăn. Nhưng để thể hiện được “ý đồ” của Ban biên tập, người viết gặp ngay vấn đề khó khăn là nguồn dữ liệu đầu vào không đủ để thiết lập biểu đồ.

Vì thế, phải tiếp tục liên hệ các đơn vị chức năng để xin đủ số liệu, nhất là kết quả sản xuất từng lĩnh vực trong 5 năm liền để thiết lập biểu đồ. Nhờ vậy, trên trang báo tuyên truyền đại hội đảng bộ của các quận này, đăng trang trọng một số biểu đồ màu thể hiện những chuỗi số liệu rất lớn vừa minh họa sinh động cho các bài viết tuyên truyền, vừa giảm thiểu chữ số, tránh được việc dài loằng ngoằng số liệu trong bài viết.

Trong 10 năm qua, người viết bài này thường xuyên sử dụng các số liệu quan trắc về độ mặn, mực nước các sông, lượng mưa, lưu lượng xả nước của các hồ thủy điện... để có những bài viết phản ánh tình hình lũ lụt, xâm nhập mặn, thiếu nước; tiếp cận, phân tích những chuỗi số liệu tương đối lớn và mang tính thay đổi, nhất là những số liệu quan trắc được cập nhật từng giờ, thậm chí là 15 phút/lần.

Sau đó, tiến hành lựa chọn một số số liệu mang tính tiêu biểu để minh họa trong bài viết và thiết lập các biểu đồ khi cần thiết, nhất là trong loạt bài viết “Bất ổn trong bảo đảm an ninh nguồn nước” (Báo Đà Nẵng, ngày 4, 5 và 6-8-2015) đã đoạt giải 3, Giải Báo chí thành phố Đà Nẵng năm 2015.

Từ những số liệu quan trắc về mực nước trên, lượng mưa trên các sông và lưu lượng nước về, lưu lượng xả nước, lưu lượng xả lũ các hồ thủy điện, người viết đã tổng hợp và lưu giữ các chuỗi số liệu thủy văn. Nhờ vậy, dễ dàng vận dụng những chuỗi số liệu này kết hợp với kinh nghiệm thực tiễn xử lý dữ liệu và hiện tượng bất thường ghi nhận được để có các bài viết kịp thời cảnh báo, khuyến cáo sớm sự gia tăng độ mặn, nguy cơ thiếu nước sinh hoạt cũng như xuất hiện tình huống lũ.

Đặc biệt, người viết có thể dự báo sớm gia tăng độ mặn tại cửa thu nước thô vào Nhà máy nước Cầu Đỏ sớm trước từ 2-3 ngày; dự báo sớm lũ lớn về đến các xã Hòa Tiến, Hòa Khương (huyện Hòa Vang) và lũ tràn qua quốc lộ 1A trước từ 6-12 giờ.

Từ đó, người viết có ngay các bài viết đăng trên báo mang tính cảnh báo, khuyến cáo sớm về tình hình thiếu nước sinh hoạt và lũ. Nổi bật là trong tháng 8-2019, người viết đã có các tin, bài cảnh báo sớm về sự gia tăng độ mặn, thiếu nước sinh hoạt và thiếu nước sinh hoạt trên diện rộng.

Đồng thời, đề xuất phương án huy động hồ thủy điện A Vương xả nước khẩn cấp với lưu lượng tối đa 70m3/s trong 24 giờ kết hợp với hồ thủy điện Đak Mi 4 xả nước về sông Vu Gia để đẩy mặn cho sông Cầu Đỏ. Phương án đề xuất này đã được UBND thành phố đề nghị các chủ hồ thủy điện thực hiện từ 15 giờ ngày 21-8-2019 để khôi phục cấp nước sinh hoạt cho thành phố sau 3 ngày thiếu nước trên diện rộng.

Trong thời đại ứng dụng rộng rãi kỹ thuật số, việc làm báo dữ liệu không chỉ là những biểu đồ, infographic, mega story... mà việc ứng dụng cách làm báo dữ liệu để có những thông tin dự báo, cảnh báo, khuyến cáo, thậm chí là đề xuất phương án giải quyết thực trạng bức xúc là như những dẫn chứng trên là rất cần thiết. Việc này cũng phù hợp với mục đích, tôn chỉ của báo chí là cung cấp thông tin, khuyến cáo, hướng dẫn bạn đọc.

HOÀNG HIỆP

;
;
.
.
.
.
.
Liên kết hữu ích