Heman Bekele, thiếu niên 15 tuổi tạo ra loại xà phòng có thể thay đổi cách điều trị ung thư da, vừa được tạp chí Time tôn vinh với danh hiệu “Kid of the year” (Nhân vật nhí của năm) và vinh dự xuất hiện trên trang bìa tạp chí danh giá này.
Theo Time, tháng 10-2023, Heman Bekele, học sinh lớp 10 tại Trường trung học Woodson ở bang Virginia (Mỹ), giành giải thưởng 25.000 USD sau khi đánh bại 9 thí sinh khác vào vòng chung kết 3M Young Scientist Challenge, cuộc thi khoa học và kỹ thuật dành cho thanh, thiếu niên ở Mỹ do kênh truyền hình Discovery Education và tập đoàn đa quốc gia 3M tổ chức.
Heman được vinh danh là “Nhà khoa học trẻ hàng đầu nước Mỹ” với ý tưởng tạo ra loại xà phòng có thể điều trị và thậm chí ngăn ngừa nhiều dạng ung thư da, gồm cả ung thư hắc tố. Loại xà phòng này được làm từ các hợp chất có thể kích hoạt lại các tế bào đuôi gai bảo vệ da người, giúp chúng chống lại tế bào ung thư. Cậu bé nói: “Tôi thực sự đam mê nghiên cứu về ung thư da. Thật tuyệt vời khi nghĩ rằng một ngày nào đó, xà phòng của tôi có thể tác động trực tiếp đến cuộc sống của người khác”. Chính tham vọng đó giúp Heman được Time tôn vinh.
Sinh ra tại Addis Ababa (Ethiopia) trước khi di cư sang Mỹ cùng gia đình khi mới 4 tuổi, ý tưởng của Heman nảy sinh khi cậu bé nhìn thấy những người lao động Ethiopia làm việc dưới ánh nắng gay gắt mà không có biện pháp bảo vệ da.
Cha mẹ dạy Heman và các chị gái cách che chắn và giải thích về những nguy hiểm khi ở ngoài trời quá lâu mà không có kem chống nắng hoặc quần áo phù hợp. Heman bắt đầu nghĩ về cách cậu ấy có thể giúp đỡ những người lao động. Vài năm trước, Heman tình cờ đọc về imiquimod, một loại thuốc gần đây được phê chuẩn để điều trị ung thư da và cho kết quả khả quan.
Thông thường, imiquimod giúp tiêu diệt khối u và thường có dạng kem, được kê đơn như loại thuốc hàng đầu trong điều trị ung thư da, nhưng Heman tự hỏi liệu có cách nào để những người mắc ung thư da giai đoạn đầu có thể dễ dàng tiếp cận loại thuốc này hay không. Heman cho rằng, cục xà phòng chứa imiquimod có thể là cách hay cung cấp cho họ loại thuốc như vậy, không chỉ vì nó đơn giản mà giá phải chăng hơn nhiều so với mức giá 40.000 USD mà một ca điều trị ung thư da trung bình phải trả.
Tuy nhiên, đi từ ý tưởng đến thực tế là cả chặng đường dài. Việc thực hiện ý tưởng phức tạp hơn nhiều so với việc chỉ trộn imiquimod vào một cục xà phòng thông thường, vì imiquimod sẽ bị rửa trôi theo bọt xà phòng. Câu trả lời là kết hợp xà phòng với một nano gốc lipid sẽ lưu lại trên da khi xà phòng được rửa sạch, giống như cách kem dưỡng ẩm có thể lưu lại sau khi rửa sạch bọt xà phòng.
Năm 2023, Heman tình cờ biết đến cuộc thi do 3M tổ chức và cậu bé gửi video trình bày về ý tưởng của mình. Ngay sau đó, Heman nhận lời mời đến trụ sở chính của công ty tại St. Paul (bang Minnesota), để thuyết trình trước hội đồng giám khảo và được xướng tên là người chiến thắng. Giải thưởng trị giá 25.000 USD giúp cậu bé có thể theo đuổi nghiên cứu, nhưng vẫn cần có phòng thí nghiệm chuyên nghiệp.
Cơ hội đó đến vào tháng 2-2024, khi Heman tham dự sự kiện giao lưu do Liên minh nghiên cứu u hắc tố tổ chức tại Washington. Tại đó, cậu bé gặp Vito Rebecca, nhà sinh học phân tử và là Phó Giáo sư tại Đại học Johns Hopkins. Ông Rebecca đồng ý tài trợ cho Heman, mời cậu bé làm nhà nghiên cứu chính và làm việc tại phòng thí nghiệm Baltimore.
Trong gần nửa năm 2024, Heman và ông Rebecca tiến hành nghiên cứu cơ bản trên chuột, tiêm cho chúng các chủng ung thư da, sử dụng xà phòng kết hợp lipid có chứa imiquimod và xem xét kết quả. Ngoài nỗ lực thực hiện ý tưởng, Heman tăng cường quảng bá nghiên cứu của mình. Tháng 6-2024, cậu bé thuyết trình trước 8.000 người tại Trung tâm Tsongas ở Boston trong cuộc họp của Viện Hàn lâm quốc gia về Bác sĩ và Nhà khoa học Y khoa tương lai.
Việc nghiên cứu, được cấp bằng sáng chế và nhận được chứng nhận của Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) có thể mất cả thập niên. Heman mong chờ đến ngày mà sản phẩm của mình cuối cùng có thể được sử dụng cho các bệnh ung thư giai đoạn đầu khi chỉ có một khối u nhỏ chưa có nhiều tác động đến bề mặt da, và sẽ là phương pháp điều trị bổ sung hiệu quả.
NGHI VĂN
