Tiền dưỡng liêm

* Tiền dưỡng liêm là gì? Dưới thời nhà Nguyễn, ai được cấp tiền dưỡng liêm? (Nguyễn Hoài Nam, Hải Châu, Đà Nẵng).

- Theo Bách khoa Toàn thư mở Wikipedia, tiền dưỡng liêm là khoản tiền do Nhà nước thời Nguyễn cấp thêm ngoài lương bổng để nuôi lòng liêm khiết của quan lại. Lệ này được đặt ra trong những năm cuối triều Gia Long, lúc đầu chỉ để dành cho quan lại đứng đầu cấp phủ, huyện. Vua Gia Long cho rằng: “Phủ, huyện ở gần nhân dân, chức nhỏ nhưng việc nhiều, ngoài bổng chính ra, cấp thêm tiền gạo dưỡng liêm để tỏ đặc cách”. Còn vua Minh Mạng thì nói rằng: “Tiền dưỡng liêm là để khuyến khích tiết tháo trong sạch”.

	Quan lại triều nhà Nguyễn (Ảnh tư liệu).

Sau này, các chức như thự Tri phủ, thự Tri huyện, Tri châu, Đồng tri phủ cũng được cấp loại tiền này. Đặc biệt, vào đầu triều vua Tự Đức còn cấp tiền cho các phái viên thu thuế quan và từ khi có lệ cấp tiền bổng lộc cho quan lại tại kinh thành thì một số chức quan cấp tỉnh cũng được hưởng như Quản đạo, Án sát, Bố chánh, Tuần vũ, Tổng đốc.

Các đối tượng được hưởng chế độ tiền dưỡng liêm đều là quan lại cấp địa phương, quan chức thuộc bộ máy Trung ương ở kinh thành không nằm trong chế độ ưu đãi này.

Giá trị thực tế của khoản tiền dưỡng liêm dưới triều Gia Long, Minh Mạng rất lớn, tương đương với số lương bổng họ được thực nhận hằng tháng. Điều này có ý nghĩa rất lớn về vật chất vì quan lại có thể dựa vào tiền dưỡng liêm để bảo vệ tính thanh liêm cần thiết cho mình. Tiền dưỡng liêm thật sự là một biện pháp tương đối hữu hiệu trong việc ngăn ngừa tệ nạn tham nhũng trong hàng ngũ quan lại triều Nguyễn.

Đồng hồ cát

* Xin cho biết nguyên lý hoạt động của đồng hồ cát? Ngày nay có ai còn dùng loại đồng hồ cổ này không? (Nguyễn Mỹ, Liên Chiểu, Đà Nẵng).

- Ngoài đồng hồ mặt trời và đồng hồ nước, người ta dùng đồng hồ cát (sablier) để đo các khoảng thời gian ngắn. Đồng hồ cát có nguồn gốc từ xứ Ai Cập, gồm một bình nhỏ, bụng thắt thật hẹp. Muốn đồng hồ “chạy”, người ta dựng nó lên, để cho cát ở phần trên chảy dần xuống phần dưới, đến khi hết lại đổi đầu đồng hồ.
 
Thời gian cát chảy từ phần trên xuống phần dưới đều bằng nhau. Đồng hồ cát có nhiều loại: có loại một giờ, có loại nửa giờ. Cũng có loại dùng để đo các khoảng thời gian ngắn hơn, chừng 10 phút chẳng hạn và loại này được Hải quân Anh dùng mãi cho tới năm 1839.

Ngày nay, một số nơi vẫn còn dùng đồng hồ cát để biết thời gian nói chuyện tại máy điện thoại hoặc canh chừng khi ngâm trứng gà trong nước sôi.

Xin nói thêm, ngoài ra, còn có loại nến chỉ giờ (chandelle horaire) rất được nhiều người dùng trong thời Trung Cổ. Loại nến chỉ giờ này căn cứ vào nguyên tắc thời gian trôi qua tỷ lệ với số nến cháy.

ĐNCT