(ĐNĐT) – Chủ nhật, ngày 5-6, nhà nhà đều đi chợ mua các sản vật để ngày mai ăn Tết Đoan ngọ. Ở các chợ quê, vịt, lá mồng 5, bánh ú tro, trái cây… được bày bán đầy chợ.
 |
| Lá mồng 5 được bán nhiều, mua về phơi khô, nấu uống giúp khoẻ cả năm. |
Theo lịch cổ thì ngày Tết Đoan ngọ là hết xuân vận, hạ vận chuyển sang. Sự chuyển tiết giữa hai mùa dễ gây bệnh thời khí ở con người. Sâu bọ, côn trùng cũng được dịp phát triển, gây bệnh cho người, vật nuôi và cây cối. Bởi vậy vào tiết này, người ta làm lễ dâng hương cầu cho sâu bọ có hại bị tuyệt diệt, người tai qua nạn khỏi, được mùa.
Người miền Trung có tập tục ăn thịt vịt vào dịp Tết Đoan ngọ, hay còn gọi là Tết diệt sâu bọ. Vịt nuôi sau vụ mùa được ăn nhiều thóc lúa cũng béo tốt. Mới sớm tinh mơ, từng đoàn xe máy chở đầy vịt từ Quảng Nam đổ về phục vụ nhu cầu mồng 5. Các bà, các chị cũng tranh thủ đi chợ sớm mua vịt để tránh nắng nóng và chọn được vịt ngon, béo, các chàng con rể hiếu thuận cũng mang biếu cha mẹ vợ cặp vịt.
Không rõ ăn thịt vịt có liên quan như thế nào đến việc diệt sâu bọ, nhưng theo một số tài liệu, bước vào những ngày đầu tháng 5 âm lịch, khí trời trở nên oi bức, cơ thể người thường xuất hiện một số bệnh do thời tiết gây nên. Dân gian có câu “Ăn thịt vịt hiền và bổ khỏe”, theo dược lý Đông y, thịt vịt có tính chất mát, ngọt, có tác dụng làm chuyển động phong huyết và làm tăng thêm năng lực, bồi bổ cơ thể cho người lao lực, lao tâm nhiều, chữa nóng sốt cao đến co giật, giải độc mụn sưng và hạ nhiệt.
Ngoài tác dụng bổ dưỡng, quân bình nhiệt-hàn, vịt cân nặng từ 1-1,5kg được bày bán ở chợ có giá từ 120–180 ngàn đồng, lạ miệng, rẻ hơn và không ớn so với thịt heo (từ 110-130 ngàn đồng/kg) và được chế biến thành nhiều món như: tiết canh, luộc chấm nước mắm gừng, nấu cháo, nấu canh ăn với bún… nên càng nhiều người mua vịt về ăn Tết Đoan ngọ.
Đi chợ quê ngày Tết Đoan ngọ, không thể không dừng lại ngắm những chùm bánh ú tro từ Hội An, Hà Lam (Quảng Nam) chở ra. Tục ăn bánh ú tro ngày Tết Đoan ngọ lan truyền từ những người Trung Hoa xưa sinh sống ở Hội An. Nhiều người không còn nhớ tích xưa, nhưng nhiều gia đình vẫn mua bánh ú tro về ăn. Bánh ú tro Hội An có giá từ 12-15 ngàn đồng/chục, bánh ú tro Hà Lam chỉ 7-10 ngàn đồng/chục.
Nếp đãi sạch ngâm với nước tro mè (cây mè đốt lấy tro, hoà với nước, lọc qua hồ cát) để qua đêm hạt nếp nhuyễn thành bột. Nước tro mè có pha một ít phèn sa để bánh không bị bở. Chiếc lá kè dài, gấp đôi hơi chéo cuộn nếp vào trong tháp bánh rồi buộc lạt là lá cói dùng dệt chiếu và sắp bánh thành từng chục. Bỏ bánh vào nồi, chờ nước sôi độ tàn một nén hương thì bánh vừa chín tới. Ăn bánh ú tro với đường cát dân dã, ngọt lành, đậm sâu ký ức.
Người miền Trung có tập tục ăn thịt vịt vào dịp Tết Đoan ngọ, hay còn gọi là Tết diệt sâu bọ. Vịt nuôi sau vụ mùa được ăn nhiều thóc lúa cũng béo tốt. Mới sớm tinh mơ, từng đoàn xe máy chở đầy vịt từ Quảng Nam đổ về phục vụ nhu cầu mồng 5. Các bà, các chị cũng tranh thủ đi chợ sớm mua vịt để tránh nắng nóng và chọn được vịt ngon, béo, các chàng con rể hiếu thuận cũng mang biếu cha mẹ vợ cặp vịt.
Không rõ ăn thịt vịt có liên quan như thế nào đến việc diệt sâu bọ, nhưng theo một số tài liệu, bước vào những ngày đầu tháng 5 âm lịch, khí trời trở nên oi bức, cơ thể người thường xuất hiện một số bệnh do thời tiết gây nên. Dân gian có câu “Ăn thịt vịt hiền và bổ khỏe”, theo dược lý Đông y, thịt vịt có tính chất mát, ngọt, có tác dụng làm chuyển động phong huyết và làm tăng thêm năng lực, bồi bổ cơ thể cho người lao lực, lao tâm nhiều, chữa nóng sốt cao đến co giật, giải độc mụn sưng và hạ nhiệt.
Ngoài tác dụng bổ dưỡng, quân bình nhiệt-hàn, vịt cân nặng từ 1-1,5kg được bày bán ở chợ có giá từ 120–180 ngàn đồng, lạ miệng, rẻ hơn và không ớn so với thịt heo (từ 110-130 ngàn đồng/kg) và được chế biến thành nhiều món như: tiết canh, luộc chấm nước mắm gừng, nấu cháo, nấu canh ăn với bún… nên càng nhiều người mua vịt về ăn Tết Đoan ngọ.
Đi chợ quê ngày Tết Đoan ngọ, không thể không dừng lại ngắm những chùm bánh ú tro từ Hội An, Hà Lam (Quảng Nam) chở ra. Tục ăn bánh ú tro ngày Tết Đoan ngọ lan truyền từ những người Trung Hoa xưa sinh sống ở Hội An. Nhiều người không còn nhớ tích xưa, nhưng nhiều gia đình vẫn mua bánh ú tro về ăn. Bánh ú tro Hội An có giá từ 12-15 ngàn đồng/chục, bánh ú tro Hà Lam chỉ 7-10 ngàn đồng/chục.
Nếp đãi sạch ngâm với nước tro mè (cây mè đốt lấy tro, hoà với nước, lọc qua hồ cát) để qua đêm hạt nếp nhuyễn thành bột. Nước tro mè có pha một ít phèn sa để bánh không bị bở. Chiếc lá kè dài, gấp đôi hơi chéo cuộn nếp vào trong tháp bánh rồi buộc lạt là lá cói dùng dệt chiếu và sắp bánh thành từng chục. Bỏ bánh vào nồi, chờ nước sôi độ tàn một nén hương thì bánh vừa chín tới. Ăn bánh ú tro với đường cát dân dã, ngọt lành, đậm sâu ký ức.
 |
| Bánh ú tro xuất phát từ tục ăn mồng 5 của người Hội An xưa, đậm đà ký ức của người xứ Quảng. |
Tục ngày mồng 5, đúng Ngọ, sau lễ cúng người ta thường rủ nhau hái các thứ lá về nấu tắm hoặc uống, bởi tương truyền rằng thời điểm này có Dương khí tốt nhất trong cả năm, cây cối sẽ tích trữ nhiều dược chất để chống lại dương khí khắc nghiệt, lá cây cỏ thu hái được có tác dụng chữa bệnh tốt, nhất là các chứng ngoại cảm, các chứng âm hư. Do đó nhiều lương y tổ chức hái thuốc vào trưa ngày 5-5 âm lịch để mong có hiệu quả cao hơn.
Ngày nay, ở các địa phương ven biển thay vì tắm nước lá thì đúng giờ Ngọ họ đi tắm biển gọi là tắm mồng 5. Có nhiều người đi hái các loại lá như: ích mẫu, lá cối xay, lá vối, ngải cứu, sả, tử tô, kinh giới, lá tre, lá bưởi, cam, chanh, quýt, mít, muỗm, hành, tỏi, gừng, chè, ổi, trầu không, sài đất, sống đời, bồ công anh, sen, vông, lạc tiên, nhọ nồi... về bày bán đầy chợ, gọi là lá mồng 5. Người mua chọn lá, mua về ủ rồi phơi khô, nấu uống. Có câu thơ: “Lá mồng năm xa xăm nguồn cội / Hái từ đâu bưng, đội đem về / Chụm, đun, sắc uống hương quê/ Thơm tho một chén, khỏi chê tật nguyền.”
Đi chợ quê ngày Tết Đoan ngọ, người ta còn bày bán nhiều hạt kê, bánh tráng, trứng gà, trứng vịt… và nhiều loại trái cây có nhiều calo để khách mua về ăn, dự trữ nhiều năng lượng chống lại dương khí quá cao của trời đất. Đặc biệt bày bán nhiều mận và xoài xanh, không chỉ thời điểm này là mùa mận và xoài sai quả đầy cây vườn nhà, mà mận và xoài có vị chua giúp giảm sự mãnh liệt của gan khí, hạn chế những tác động xấu tới tạng tâm, hệ thống mạch máu và lại rẻ nên được nhiều người mua.
Ngày nay, ở các địa phương ven biển thay vì tắm nước lá thì đúng giờ Ngọ họ đi tắm biển gọi là tắm mồng 5. Có nhiều người đi hái các loại lá như: ích mẫu, lá cối xay, lá vối, ngải cứu, sả, tử tô, kinh giới, lá tre, lá bưởi, cam, chanh, quýt, mít, muỗm, hành, tỏi, gừng, chè, ổi, trầu không, sài đất, sống đời, bồ công anh, sen, vông, lạc tiên, nhọ nồi... về bày bán đầy chợ, gọi là lá mồng 5. Người mua chọn lá, mua về ủ rồi phơi khô, nấu uống. Có câu thơ: “Lá mồng năm xa xăm nguồn cội / Hái từ đâu bưng, đội đem về / Chụm, đun, sắc uống hương quê/ Thơm tho một chén, khỏi chê tật nguyền.”
Đi chợ quê ngày Tết Đoan ngọ, người ta còn bày bán nhiều hạt kê, bánh tráng, trứng gà, trứng vịt… và nhiều loại trái cây có nhiều calo để khách mua về ăn, dự trữ nhiều năng lượng chống lại dương khí quá cao của trời đất. Đặc biệt bày bán nhiều mận và xoài xanh, không chỉ thời điểm này là mùa mận và xoài sai quả đầy cây vườn nhà, mà mận và xoài có vị chua giúp giảm sự mãnh liệt của gan khí, hạn chế những tác động xấu tới tạng tâm, hệ thống mạch máu và lại rẻ nên được nhiều người mua.
Hoàng Hiệp
