Ngoài mẫu tượng đài nổi tiếng về chiến thắng Điện Biên Phủ, đặt trên đồi D1 tại thị xã Điện Biên (tỉnh Lai Châu), nhà điêu khắc Nguyễn Hải còn được biết đến với nhiều tác phẩm tượng đài giàu tính thẩm mỹ và hoành tráng bậc nhất rải đều trên khắp đất nước.
Trong đó, Tượng đài chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút là công trình diễn đạt bằng ngôn ngữ nghệ thuật phóng khoáng và biểu cảm, tạo ấn tượng mạnh mẽ với những ai một lần ghé qua miền quê sông nước Tiền Giang.
Vào 17 giờ 25 ngày 19-11, nhà điêu khắc Nguyễn Hải đột ngột qua đời vì xuất huyết não tại thành phố Hồ Chí Minh, khi ông vẫn còn mang đầy khát vọng.
Tượng đài anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ
 |
| Nhà điêu khắc Nguyễn Hải |
Từ phía xa đường lộ vào Khu di tích chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút thuộc ấp Đông, xã Kim Sơn (huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang) đã nhìn thấy ngay Tượng đài anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ đứng sừng sững giữa bầu trời trong xanh. Tượng làm bằng đồng màu nặng 20 tấn, cao hơn 8m, được đặt trên bệ cao mô phỏng hình chiến thuyền. Chính giữa là hình ảnh Nguyễn Huệ oai phong đứng trên chiến thuyền đang rút gươm, bên dưới là nghĩa quân Tây Sơn và người chèo thuyền, người giương nỏ nhìn về phía sông Tiền như đang chuẩn bị xông lên, tấn công vào quân Xiêm xâm lược. Dưới chân tượng là khu nhà trưng bày, với dãy phù điêu bằng đồng bao bọc xung quanh. Hoa văn trên dãy phù điêu chạm khắc hình người và chim lạc được tác giả cách điệu từ mặt trống đồng. Trên vách bên trong nhà trưng bày là dãy tranh ghép gốm màu như ở công trình Bến Dược Củ Chi gồm 4 chương: khẩn hoang, lập ấp, trận thủy chiến và khải hoàn, chiều cao 1,8m có diện tích 57m2, hai mảng phù điêu chim muông với cây trái có diện tích 13m2 bằng chất liệu composite.
Theo Ban Giám đốc Bảo tàng Tiền Giang, đây là công trình kỷ niệm 200 năm chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút (khánh thành vào ngày 20-1-2005, với tổng diện tích hơn 2ha gồm 3 khu vực: nhà trưng bày số 1 nằm ngay dưới chân tượng đài, nhà trưng bày số 2 nằm cạnh bờ sông và một nhà cổ Nam Bộ).
Rạch Gầm - Xoài Mút là nơi đầu tiên ở phía Nam diễn ra trận thủy chiến chiến lược, đánh tan 5 vạn quân Xiêm và tập đoàn phong kiến Nguyễn Ánh vào đêm 19 rạng sáng 20-1-1785. Từ ngày khánh thành đến nay, hầu hết những ai từng ghé thăm cũng đều yêu thích, ngưỡng mộ vẻ đẹp của tác phẩm tượng đài, bởi tác giả đã thể hiện được sự oai hùng của Nguyễn Huệ và sức mạnh của chiến trận lòng dân trong trận thắng này.
Sáng tạo bằng niềm tự hào về quê hương
Nhà điêu khắc Nguyễn Hải là người con của quê hương Tiền Giang. Ông sinh năm 1933 tại huyện Cái Bè, lớn lên trong một gia đình hoạt động nghệ thuật, cha làm soạn giả trong một gánh hát, mẹ làm diễn viên. Năm 14 tuổi, Nguyễn Hải xung phong đi bộ đội đánh Pháp, từng là chiến sĩ của Tiểu đoàn 307 anh hùng, sau đó tập kết ra Bắc học Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội.
Ngay từ đầu thập niên 60 của thế kỷ trước, Nguyễn Hải đã sáng tác mẫu tượng đài về chiến thắng Điện Biên Phủ cao 1,2m bằng thạch cao, được giới chuyên môn đánh giá là tác phẩm mang vẻ đẹp hình khối của điêu khắc hiện đại. Đây cũng là tác phẩm đầu tiên trong sự nghiệp điêu khắc của ông. Năm 2000, tác phẩm này được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh; đến năm 2004 được chọn phóng lớn thành tượng đài đặt trên đồi D1 tại thị xã Điện Biên, nhân kỷ niệm 50 Chiến thắng Điện Biên Phủ.
 |
| Tượng đài chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút. |
Hầu hết các tác phẩm tượng đài của Nguyễn Hải luôn hướng đến thiên chức nghệ sĩ và trách nhiệm công dân cao cả. Sinh thời, ông thường nói: “Tôi sáng tạo không chỉ bằng tâm hồn của một nghệ sĩ mà còn bằng ý thức của công dân đối với niềm tự hào bất diệt về quê hương đầy truyền thống hào hùng của mình”. Nhà điêu khắc Nguyễn Hải được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000, Huân chương Lao động hạng nhì...
Họa sĩ Uyên Huy, Chủ tịch Hội Mỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, có các nhà điêu khắc lớn gắn liền với cách mạng Việt Nam gồm: Diệp Minh Châu, Phạm Mười, Nguyễn Hải, Phan Gia Hương.
Tại Đà Nẵng, ngay khi nghe tin Nguyễn Hải vừa qua đời, nhà điêu khắc Đinh Gia Thắng bày tỏ: “Ông là một nghệ sĩ mà tôi rất kính trọng. Trước kia, khi còn học Mỹ thuật Hà Nội, dù chưa được học ông, nhưng tôi đã biết và rất ấn tượng ông qua tác phẩm Nguyễn Văn Trỗi ra pháp trường. Tôi vẫn còn nhớ đó là một trong những tác phẩm tôi yêu thích nhất, bởi nó khá mới mẻ vào thời ấy. Về sau, dù vẫn chưa có dịp may mắn gặp ông, nhưng qua Tượng đài chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút cũng như nhiều sáng tác khác của ông, tôi thật sự nhận ra ông có một ngôn ngữ rất riêng, một phong cách rất hiện đại…”.
Song, nhiều người khác lại đặt câu hỏi: Tại sao một tên tuổi lớn của điêu khắc Việt Nam khi qua đời lại ít được nhắc đến trên truyền thông? Phải chăng vì ông là nhà điêu khắc? Và phải chăng nếu hoạt động ở lĩnh vực biểu diễn thì có lẽ Nguyễn Hải sẽ được nhiều người biết đến?
TRẦN TRUNG SÁNG
