Sáng 11-12, Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng phối hợp với Bảo tàng Lịch sử quốc gia tổ chức báo cáo sơ bộ kết quả khai quật di tích Cẩm Mít (tổ 3, thôn Cẩm Toại Đông, xã Hòa Phong, huyện Hòa Vang). Sau gần 3 tháng khai quật trên tổng diện tích 500m2, quần thể di tích tháp Chăm rộng lớn cùng hơn 600 di vật gạch, đá, ngói, đồ gốm, sa thạch… có niên đại trên dưới 1.000 năm tuổi đã được phát hiện.
 |
| Gạch, đá, cuội, đồ gốm được khai quật tại di tích Cẩm Mít. Ảnh: THANH TÂN |
Kết quả cho thấy, khu đền tháp rộng khoảng 1ha tọa lạc trên một gò đất thấp, rộng và khá bằng phẳng. Trên bề mặt bị tàn phá bởi thời gian và chiến tranh, mặt bằng khu đền tháp khá hoàn chỉnh với hệ thống tường bao 4 phía, bên trong hệ thống tháp gồm 3 tháp chính là tháp Giữa hay còn gọi là tháp Trung tâm (lòng tháp rộng khoảng 4x4m), tháp Bắc (ở phía Bắc, rộng khoảng 4,4x4,4m), tháp Nam (phía Nam, rộng 3,7x3,7m), phía Đông có tháp Cổng và nhà Dài. Đế móng các tháp đều được xây bằng gạch, liên kết bằng đất sét, cát trộn dầu thực vật, phía dưới được gia cố bằng đất sét, cát vàng lẫn cuội, đá dăm, đá núi các loại… Tuy nhiên, xét về niên đại, bố cục mặt bằng và di vật kèm theo có sự biến đổi sớm muộn khác nhau. Cụ thể, tháp Giữa được xác định xây dựng đầu tiên vào khoảng thế kỷ X-XI, theo đường đi phía Đông nối với tháp Cổng. Tháp Nam và tháp Bắc được xây dựng vào khoảng thế kỷ XIII-XIV, khi tháp Giữa và tháp Cổng bắt đầu xuống cấp.
Song, ở vị trí trung tâm của mỗi tháp chính đều có một hố thiêng. Trong lòng hố thiêng bố trí 8 hốc nhỏ hình chữ nhật bên trong chứa một viên gạch hình chữ nhật đặt nằm ngang, dưới có viên cuội khiến người ta lại liên tưởng đến cặp ngẫu tượng Linga và Yoni như hố thiêng được phát hiện ở Phong Lệ. Điều này minh chứng chủ nhân khu đền tháp rất chú trọng đến lễ nghi và nghệ thuật phong thủy, trấn yểm. Đồng thời, việc xuất hiện của vò gốm men (có thể là vò mộ) và đồ tùy táng (bằng gốm, sứ, thủy tinh…) cho thấy, ngoài chức năng là đền tháp thờ các vị thần Hindu giáo (Shiva, Brahma, Visnu…), khu đền tháp còn có tính chất như một tháp mộ, mỗi tháp là nơi lưu giữ tro cốt và thờ tự tổ tiên hoặc chính chủ xây dựng tháp - người khi còn sống có địa vị, quyền lực cao nhất vùng và khi chết đi cũng được xem như thần linh để thờ trong tháp.
Theo các nhà chuyên môn, việc làm rõ được mặt bằng của cả 3 tháp chính cùng tháp Cổng, nhà Dài tại Cẩm Mít được coi là phát hiện hiếm hoi ẩn chứa nhiều thông tin cần tiếp tục được tìm hiểu, khám phá. Sự hoàn thiện về bố cục, quy mô, cấu trúc của mặt bằng di tích qua nhiều giai đoạn chứng tỏ tầm quan trọng của khu vực đền tháp này trong tâm thức cư dân Chămpa lúc bấy giờ. Song, sự nghèo nàn của các sản phẩm điêu khắc đá cũng như sự vắng mặt của tượng đá cho thấy đây là một khu đền tháp mang yếu tố và phong cách địa phương, nơi giáp ranh giữa miền xuôi và miền ngược.
Hiện tại, một số di vật của khu đền tháp Chămpa một thuở tại Cẩm Mít đang được lưu giữ không đúng cách trong các di tích đình miếu quanh địa phương. Ngành văn hóa Đà Nẵng cần có hướng giải quyết, sớm đưa những hiện vật đó về đúng chỗ, bảo quản, trưng bày và phát huy giá trị.
THANH TÂN
