Ở huyện Vĩnh Linh (Quảng Trị) có làng quê nổi tiếng thu hút đông đảo du khách gần xa, không thua kém các di tích lịch sử văn hóa đặc biệt của vùng đất này như địa đạo Vịnh Mốc, cầu Hiền Lương, bãi tắm Cửa Tùng… Đó là làng trạng Vĩnh Hoàng.
 |
| Tác phẩm được ông Trần Hữu Chư vẽ từ câu chuyện Bắt bọp. Ảnh: tienphong.vn |
Sinh thời, tiến sĩ - nhà nghiên cứu văn học Võ Xuân Trang đã về làng Vĩnh Hoàng để sưu tầm và xuất bản cuốn Chuyện trạng Vĩnh Hoàng. Thời chưa chia tách tỉnh Bình - Trị - Thiên, năm 1988, Sở Văn hóa - Thông tin Bình Trị Thiên còn tổ chức hội nghị chuyên đề đặc biệt về Chuyện trạng Vĩnh Hoàng. Và quả thật mấy chục năm nay, rất nhiều du khách, học sinh, sinh viên, nhà nghiên cứu văn hóa đã đến làng trạng Vĩnh Hoàng để được đắm mình trong tiếng cười sảng khoái, lạc quan, yêu đời đến độ không thể tin được của người dân nơi đây.
Thực ra, cái nôi của chuyện trạng là làng Huỳnh Công, nay thuộc xã Vĩnh Tú. Làng Huỳnh Công xưa có 3 thôn: Huỳnh Công Đông, Huỳnh Công Tây và Huỳnh Công Nam. Năm 1949, xã Vĩnh Hoàng được thành lập, trong đó có 3 thôn của làng Huỳnh Công, nên chuyện trạng Huỳnh Công được gọi chung là chuyện trạng Vĩnh Hoàng. Ngày nay, xã Vĩnh Hoàng đổi tên thành xã Vĩnh Tú, nhưng chuyện trạng Vĩnh Hoàng vẫn sống mãi trong tâm khảm người dân Vĩnh Linh, trở thành “thương hiệu” của người dân làng Huỳnh Công.
Có thể nói, ở làng Huỳnh Công hầu như ai cũng biết kể chuyện trạng. Ngoài tài ứng tác chuyện từ thực tế cuộc sống, người dân nơi đây còn được trời phú cho giọng nói nặng và thổ ngữ địa phương đặc trưng nên chỉ cần mở lời là tạo nên sự ngộ nghĩnh, lôi cuốn khác lạ, làm câu chuyện bịa cứ như thật, không tin không được. Điều thú vị là chuyện trạng Vĩnh Hoàng xuất phát từ thực tế hằng ngày, được cường điệu, hư cấu có lý, nên dẫu là chuyện trạng vẫn phản ánh một phần cuộc sống gian khổ, hy sinh, mất mát nhưng cũng tràn đầy lạc quan của đất và người Vĩnh Linh qua từng giai đoạn lịch sử, như chuyện thời chống Pháp, thời chống Mỹ, chuyện xây dựng kinh tế thời đổi mới…, bao giờ cũng đem lại cho người nghe nụ cười sảng khoái, lạc quan, yêu đời hơn.
Tuy nhiên, để thẩm thấu được cái hay, cái thú vị của câu chuyện, phải nghe chính giọng người dân Huỳnh Công kể mới đã.
Ở làng Huỳnh Công hiện có rất nhiều người kể chuyện trạng có tiếng, đặc biệt là những người có tuổi, vì họ còn giữ được giọng nói và thổ ngữ nguyên bản địa phương. Trong đó nổi tiếng một thời có ông Trần Hữu Chư không chỉ kể chuyện hay có tiếng, mà còn tự mình sưu tầm, ghi chép, tập hợp chuyện trạng của cả làng và tự học vẽ tranh minh họa sinh động cho các câu chuyện trạng. Những bức tranh của ông Chư hiện được trưng bày trong nhà văn hóa thôn, trở thành địa chỉ văn hóa độc đáo cho những ai muốn nghe và tìm hiểu về làng trạng Vĩnh Hoàng.
Có lẽ chính vì sự độc đáo của một làng quê với những câu chuyện trạng vô tiền khoáng hậu như thế, nên ai đến Vĩnh Linh mà chưa nghe chuyện trạng Vĩnh Hoàng là một thiệt thòi lớn. Và quả thật, đến với làng trạng Vĩnh Hoàng mới thấy hết giá trị, sức mạnh tiếng cười trên vùng đất một thời đau thương, một thời oanh liệt mà người dân nơi đây nói riêng và Vĩnh Linh nói chung đã trải qua, như nhà thơ Ngô Minh viết: “… Vĩnh Linh ơi từ địa đạo bước lên/ Tưởng trắng rợn một màu tang trắng/ Ai ngờ dưới tro những câu chuyện trạng/ Lại lên xanh lấp lánh mắt cười…”.
Chuyện trạng Vĩnh Hoàng giờ đây trở thành đặc sản văn hóa độc đáo, được nhiều người biết đến, đúng như người dân làng trạng nói: Đến Vĩnh Linh mà chưa nghe chuyện trạng Vĩnh Hoàng coi như chưa đến Vĩnh Linh…
| Chuyện Bom hất sang sông kể về anh chàng đi ăn giỗ bên kia bờ Bến Hải, nhưng không có tiền qua đò, chiều về vợ hỏi qua sông bằng cách nào, anh bèn kể cho vợ nghe diệu kế qua sông bằng cách khiêu khích máy bay Mỹ ném bom bên bờ Bắc để hất sang bờ Nam, ăn uống xong lại thách máy bay ném bom bờ Nam để hất ngược lại bờ Bắc, đỡ mất tiền đò mà lại được bữa giỗ no nê. Hay chuyện Lỡ một buổi cày nói về anh nông dân buổi sáng sớm dắt bò đi cày, nhưng đến sáng mới ngã ngửa là mình đang cày bằng con cọp. Chuyện Bắt bọp ca ngợi dưa hấu của người Vĩnh Hoàng to đến mức cả đàn quạ chui vào ruột khoét dưa ăn mà “giết đến mỏi tay không hết” đàn quạ. Hay chuyện Chấy đạn thể hiện sự lạc quan của người Vĩnh Hoàng trong chiến tranh. Một ông lão bị máy bay Mỹ bắn như vãi đạn vào đầu, về nhà thấy ngứa ngỡ là chấy, bảo vợ đem lược ra chải, chải xuống thì toàn đầu đạn cắm trên da đầu gây ngứa. Hay nói về sự ngon và bỡ của khoai lang Vĩnh Hoàng, nhà nào khi đem ra mời khách ăn khoai cũng kèm theo chiếc kính đeo mắt, khách ngỡ ngàng không hiểu chuyện gì, chủ nhà bảo cứ đeo vào để khi ăn khoai, bột không bay vào mắt… |
NGÔ MINH THUYÊN
