Stress và những đáp ứng tích cực

Stress được hiểu cách đơn giản là một yếu tố tự nhiên từ thế giới bên ngoài tác động lên cá thể. Cá thể đáp ứng stress theo cách mà stress tác động, cũng như môi trường sống của cá thể đó. Vì thế, tất cả các sinh vật sống đều ở trong sự trao đổi hằng định với môi trường chung quanh (gọi là hệ sinh thái) cả về mặt vật lý và hành vi.

Sự tác động lẫn nhau của sức mạnh hoặc năng lượng, tất nhiên hiện diện trong mối quan hệ giữa tất cả các vật trong vũ trụ, dù đó có phải là sự sống hay không phải là sự sống. Tuy nhiên, có những khác biệt then chốt là bằng cách nào mà những sinh vật sống khác nhau liên quan đến môi trường.

Những khác biệt này có tầm ảnh hưởng sâu rộng tới sự sống. Vì sự dư thừa stress trong đời sống hiện đại, chúng ta luôn luôn nghĩ về stress như là một cảm giác tiêu cực, nhưng trong góc nhìn sinh học thì stress có thể là cảm giác tiêu cực, tích cực hoặc trung hòa

Nói chung, stress liên quan đến cả nhân tố bên ngoài và bên trong. Những nhân tố bên ngoài bao gồm môi trường vật lý, công việc làm, mối quan hệ, nhà cửa và tất cả các tình huống, những thách thức, khó khăn và mong đợi diễn ra từng ngày. Các nhân tố bên trong tác động lên khả năng điều khiển stress bao gồm tình trạng dinh dưỡng, sức khỏe chung, cảm xúc, giấc ngủ và nghỉ ngơi.

Stress điều khiển sự thay đổi của tiến hóa. Do đó, các loài đáp ứng tốt nhất với nguyên nhân của stress thì sống sót và tiến hóa thành những nhóm động thực vật như chúng ta hiện  thấy. Con người là sinh vật có khả năng thích nghi nhất trên hành tinh, bởi vì sự phát triển của não người, đặc biệt ở phần gọi là vỏ não. Khả năng thích nghi này nhờ vào sự thay đổi và các yếu tố gây stress mà con người phải đối mặt và làm chủ. Do vậy, khác với động vật, con người có thể sống trong bất kỳ khí hậu hoặc hệ sinh thái nào, ở các độ cao khác nhau và tránh sự nguy hiểm của dã thú.

Ngoài ra, con người biết cách sống trên không, dưới biển và thậm chí trong vũ trụ, nơi không có sinh vật sống. Như vậy, stress có phải là điều tồi tệ hay không?

Những đáp ứng tích cực

Đặc điểm chính của sự đáp ứng thích nghi tích cực với stress là liệu pháp thời gian. Sự đáp ứng phải khởi đầu nhanh chóng, duy trì với lượng thời gian thích hợp  bảo đảm một kết quả tối ưu. Sự đáp ứng quá mức với stress hoặc không đáp ứng nổi có thể tạo ra kết quả sinh học tiêu cực.

Người khỏe mạnh đáp ứng stress bao gồm 3 yếu tố sau: - Não bộ điều khiển sự đáp ứng ngay lập tức, sự đáp ứng này báo hiệu cho tủy thượng thận giải phóng epinephrine và norepinephrine; vùng dưới đồi (hypothalamus - nằm khu vực trung tâm não) và tuyến yên khởi động sự đáp ứng duy trì chậm hơn qua việc phát tín hiệu cho vỏ thượng thận giải phóng cortisol và các hormone khác; nhiều mạch thần kinh đáp ứng hành vi. Sự đáp ứng này gia tăng cảnh giác, nhận thức cao, sự lưu ý đặc biệt, ức chế hành vi sinh sản và nuôi dưỡng, làm giảm cảm giác đau và điều chỉnh hành vi.

Kết quả phối hợp của 3 yếu tố đáp ứng stress trên duy trì sự cân bằng bên trong, gia tăng sự sản xuất năng lượng và tận dụng, biến đổi cân bằng nước và điện giải trong cơ thể. Nó cũng làm cho cơ quan phản ứng nhanh qua hệ thần kinh giao cảm. Hệ thần kinh giao cảm hoạt động qua việc gia tăng nhịp tim, tăng huyết áp, điều chuyển dòng máu đến tim, cơ và não từ dạ dày, ruột và giải phóng glucose, các acid béo giúp chiến đấu hay lẩn tránh sự nguy hiểm.

Ths.Bs. MAI HỮU PHƯỚC (Theo MedicineNet.com)