Hiểu đúng các xét nghiệm vi-rút cúm

LTS: Trong tình hình cúm A/H1N1 đang có xu hướng lan rộng như hiện nay, một số labo có xét nghiệm nhanh cúm A và B. Ý nghĩa và áp dụng nó trong y học như thế nào là điều cần phổ biến trong cộng đồng, đặc biệt là các bậc phụ huynh có con em “có vẻ” bị cúm.

	Tư vấn cúm A/H1N1 tại Bệnh viện Đà Nẵng. Ảnh: T.B.Thoại

Vi-rút cúm được đặt tên gồm A (hoặc B, C) H (1-16) N (1-9), với ý nghĩa: A, B, C là mức độ nguy hiểm -A nguy hiểm nhất hơn vi-rút cúm B và vi-rút cúm C; H là viết tắt của Hemagglutinine (yếu tố ngưng kết máu) và chữ N là viết tắt của Neuraminidase (men neuraminidase). Do có nhiều yếu tố ngưng kết H và nhiều loại men N nên có đến cả trăm chủng loại vi-rút cúm A. Vi-rút cúm A H1N1 là một loại vi-rút mới, chưa từng thấy trước đây. Bộ gien của nó pha trộn gien của các loại vi-rút cúm người, cúm gia cầm và cúm lợn. Theo Juan Lubroth (Chuyên gia tổ chức FAO, Liên Hiệp Quốc), trong khi vi-rút cúm A H5N1 lây qua máu, mô tế bào..của gia cầm thì vi-rút cúm A H1N1 chỉ lây qua đường hô hấp.

Hội chứng cúm được xác định là một bệnh “hệ thống” với: sốt, ho, đau đầu, nhức mỏi cơ và rát họng. Cúm là một bệnh lây nhiễm đường hô hấp, ước tính hằng năm gây bệnh từ 5 đến 20% tổng số dân. Vào cao điểm dịch cúm chỉ 70% số ca bệnh là do vi-rút cúm, 30% còn lại là do các vi-rút “đường hô hấp” khác không phải vi-rút cúm gây ra.

Trong mùa dịch cúm hiện nay, khi nguy cơ lan tràn của vi-rút cúm A/H1N1 rất lớn, đã có khá nhiều xét nghiệm nhanh như: Directigen Flu A, Directigen Flu A+B, QuickVue, Flu OIA, Zstat…. Các xét nghiệm nhanh ELISA, kể cả xét nghiệm sắc ký miễn dịch 3M Rapid Detection Flu A+B hiện đại, giúp chúng ta nhanh chóng biết được bệnh nhân có bị nhiễm vi-rút cúm A hoặc B hay không, nhưng tuyệt nhiên không thể định danh “tiểu thể” (subtype) của vi-rút; cũng cần nhớ rằng vi-rút cúm A/H1N1 chỉ là một dạng duy nhất trong cả trăm loại vi-rút cúm A.

Trong y học, mỗi xét nghiệm đều có hai chỉ tiêu để đánh giá, đó là độ nhạy (Se) và độ đặc hiệu (Sp). Thường người ta dùng xét nghiệm có độ nhạy cao để “sàng lọc” bước đầu, sau đó dùng xét nghiệm có độ đặc hiệu lớn để “xác định” chẩn đoán; lấy ví dụ trong chẩn đoán AIDS, chúng ta dùng xét nghiệm nhanh Determine để sàng lọc, sau đó phải dùng xét nghiệm Western Blott để xác định chuẩn xác “có hay không có” HIV.

Ở Âu Mỹ trong mùa cúm, những người bệnh nhân có xét nghiệm cúm dương tính thầy thuốc có thể “có chứng cớ” (evidence based) để yên tâm cho những thuốc kháng vi-rút và không cần cho thuốc kháng sinh chống vi khuẩn thông thường; vì việc dùng thuốc chống vi-rút sớm, ngay trong 48 giờ đầu, sẽ cho kết quả điều trị khả quan hơn nhiều so với điều trị muộn.

Ở nước ta hiện nay đã có đến 59/63 địa phương có cúm A/H1N1, do đó, theo Thứ trưởng Bộ Y tế Trịnh Quân Huấn, dù không thiếu sinh phẩm để xét nghiệm cúm A/H1N1 (xét nghiệm RT-PCR), nhưng chúng ta chỉ cần tập trung làm xét nghiệm PCR để xác định ở 4 tỉnh, thành còn lại, không cần làm đại trà như trước đây.
 
Vì thống kê cho thấy trong những ca nghi ngờ thì đã có đến 70% xét nghiệm PCR dương tính thật sự, cho nên tất cả bệnh nhân có “hội chứng cúm” trong vùng dịch tể đều có thể cho điều trị như là nhiễm cúm A/H1N . Nhờ các xét nghiệm nhanh vi-rút cúm A hoặc B, chúng ta sẽ xác định và loại trừ nốt phần 30% âm tính -không phải cúm - còn lại.     

Các xét nghiệm nhanh chỉ cho biết có nhiễm cúm A hay B, không thể “khẳng định” cúm H1N1, nhưng trong mùa dịch, các xét nghiệm này lại có ba vai trò quan trọng: một là giúp việc điều trị cúm sớm để có được hiệu quả tốt hơn, hai là đỡ phải tốn thuốc kháng vi-rút hoặc kháng sinh không cần thiết và ba là giúp dự phòng sự bùng phát dịch.
            
TS.BS. Trần Bá Thoại (Bệnh viện Đà Nẵng)