Ngay khi công bố giải Nobel Văn chương năm nay, Peter Englund, Thư ký thường trực của Hàn lâm viện Thụy Điển, nêu nhận xét: “Qua những hình ảnh cô đúc và trong mờ, Tomas Tranströmer đã mở ra cho chúng ta một cách nhìn mới về hiện thực. Ông viết về những vấn đề lớn: Về cái chết, lịch sử, ký ức, thiên nhiên. Bạn không bao giờ cảm thấy nhỏ bé sau khi đọc thơ của Tomas Tranströmer ”.
 |
| Một trong những tác phẩm của Tomas Tranströmer được dịch sang tiếng Anh. |
Xin dẫn chứng một số câu thơ điển hình của ông:
Trong những tháng tối tăm này, đời anh
chỉ tỏa sáng
Khi anh yêu em. Như con đom đóm chói
chang rồi tắt ngóm,
Chói chang rồi tắt ngóm - đôi khi chúng
ta cũng có thể đi theo
con đường của nó
Trong đêm giữa các cây ô liu.
Trong những tháng tối tăm này, đời anh
bị xô giạt và ì trơ,
Tuy cả người anh đi thẳng đến với em.
Ban đêm, bầu trời gào thét.
Không cho ai biết, chúng ta rút sữa từ
hoàn vũ, để sống còn.
(Những nét gạch xóa của lửa, Nguyễn Xuân Sanh dịch, từ bản tiếng Pháp)
| Tomas Tranströmer từng nhận được nhiều giải thưởng uy tín nhất của làng văn chương thế giới như: Giải Bonnier (của Estonia) lĩnh vực thơ, Giải quốc tế Neustadt (Mỹ) dành cho văn học, Petrarca-Preis (Đức), Vòng hoa vàng tại Đại hội thi ca quốc tế Struga Poetry Evenings (Romania), Swedish Award trong Diễn đàn Thi ca Quốc tế, giải Thành tựu trọn đời của giải Thơ ca Griffin (Canada)… Đến nay các tuyển tập thơ của ông đã được dịch khoảng trên 50 ngôn ngữ khác nhau. Với giải Nobel năm nay, Tranströmer trở thành người Thụy Điển thứ chín nhận được giải thưởng vinh dự này. |
“Mỏi mệt vì hết thảy những kẻ tới với
những chữ,
Những chữ chứ không phải một
ngôn ngữ
Tôi đã ra một hòn đảo tuyết phủ.
Nơi hoang dã không có chữ.
Những trang trắng mở ra khắp phía!...”.
(Trích trong tập Phố chợ hoang dã, 1983, bản dịch: Diễm Châu)
Mùa xuân thật vắng vẻ.
Một cái hố bằng nhung tối lại
bò sát bên tôi
không tự ngắm mình.
Cái duy nhất lấp lánh
là những bông hoa vàng vàng này.
Chiếc bóng của tôi mang tôi đi
như một cây vĩ cầm
trong cái hộp đen.
(Tháng tư và im lặng, bản dịch Diễm Châu)
Dĩ nhiên, qua các bản chuyển ngữ có những hạn chế nhất định, nhưng chúng ta cũng nhận ra trong thơ Tomas Tranströmer ngôn ngữ thường đơn giản, nhưng đầy sáng tạo, gieo vào người đọc những ấn tượng mạnh mẽ bởi hình ảnh khác thường, đôi khi gây bất ngờ, ngạc nhiên... như ông từng viết: “Tôi được thừa kế một khu rừng ngập bóng tối, nhưng hôm nay tôi đi trong khu rừng ngập ánh sáng”.
Một điều khá thú vị, theo nhận định của dịch giả Triệu Lam Châu: Tranströmer sinh ra và lớn lên trong từ trường của văn hóa Âu châu, thế mà ông lại sử dụng thể thơ cổ điển Haiku của Nhật Bản phương Đông rất thành công. Điều này gợi cho chúng ta rất nhiều điều phải suy nghĩ và rút ra bài học bổ ích, nhất là đối với những người làm thơ hiện nay quá ngưỡng vọng các trào lưu thơ hiện đại phương Tây. Thơ của Tomas Tranströmer rất hiện đại, mà phảng phất nét cổ điển của phong cách thơ phương Đông. Có thể nói đây là sự giao thoa tinh túy của hai trường thơ Đông phương và Tây phương chăng:
| Đối với tôi, bài thơ tự nó có một ý định mãnh liệt là được viết ra. Khi tôi viết một bài thơ, tôi chẳng có kế hoạch gì cho lắm. Tôi không phải là người làm chủ tình huống. Rốt cuộc, dĩ nhiên, cần phải có sự thông minh và tay nghề chữ nghĩa để làm cho một tác phẩm thành hình. Nhưng vào lúc bắt đầu thì đúng ra nó là một sự giục giã. Không phải do ý muốn của tôi. Vì thế, viết là một dạng hợp tác giữa cái tôi có thể làm chủ và không thể làm chủ. (Tomas Tranströmer ) |
Là những con bò sát
Lạ lùng, nằm im.
Người phụ nữ phơi áo
Trong lặng im.
Hoặc ở một số đoạn:
“1. Thật rối bời
Trong lúc chơi đá bóng:
Quả bóng bỗng vụt bay qua tường.
2. Người ta làm rùm beng
Cho thời gian hoảng sợ
Để nó chạy đi nhanh hơn”.
Cho thời gian hoảng sợ
Để nó chạy đi nhanh hơn”.
(Triệu Lam Châu dịch theo bản dịch tiếng Nga của Anatôly Kuđriavisky)
Ngay khi công bố giải Nobel Văn chương năm nay, Peter Englund, Thư ký thường trực của Hàn lâm viện Thụy Điển, nêu nhận xét: “Qua những hình ảnh cô đúc và trong mờ, Tomas Tranströmer đã mở ra cho chúng ta một cách nhìn mới về hiện thực. Ông viết về những vấn đề lớn: Về cái chết, lịch sử, ký ức, thiên nhiên. Bạn không bao giờ cảm thấy nhỏ bé sau khi đọc thơ của Tomas Tranströmer”. Daniel Halpern, Chủ tịch Nhà xuất bản Ecco ở Mỹ cho rằng: “Tranströmer chính là một nhà thơ thông minh, mở rộng và mới lạ...”. Còn Neil Astley, biên tập viên Nhà xuất bản Bloodaxe Books ở Anh, gọi Tranströmer là một nhà thơ đầy viễn kiến siêu hình học...
Thế nhưng, với Tranströmer, ông tự mô tả, thơ ông là “nơi ánh sáng và bóng tối, nội tâm và ngoại giới xung đột để tạo nên những nối kết bất ngờ với thế giới, lịch sử và với chính chúng ta”. Tranströmer nói, để đạt được điều này, việc đầu tiên cần quan tâm là phải làm mới ngôn ngữ. Ông nói : “Ngôn ngữ đồng hành với các đao phủ thủ. Bởi vậy, chúng ta phải tạo ra một ngôn ngữ mới”. Cái mới trong ngôn ngữ thơ của Tranströmer thường nằm ở hình tượng. Chính vì vậy nhiều nhà phê bình trên thế giới cho ông là một bậc thầy về ẩn dụ.
Sự lựa chọn Giải Nobel văn chương năm nay của Viện Hàn lâm Thụy Điển khiến dấy lên không ít những lời đàm tiếu cho rằng, Ủy ban Nobel bỏ qua Mỹ, thậm chí châu Á. Bởi vì, năm nay còn có những cái tên sáng giá cho giải thưởng này là nhà thơ Adonis người Syria, nhà thơ - ca sĩ Mỹ Bob Dylan, nhà văn Nhật Bản Haruki Murakami.... Tuy nhiên, những chuyên gia nghiên cứu Tomas Tranströmer khẳng định: “Tomas Tranströmer là nhà thơ đương đại, ông nói về xe hơi, tàu điện, ti-vi nhưng không hề rơi vào tư thế một nhà thơ tầm thường. Ông khám phá những điều cụ thể, những bài thơ mang tính kể nhưng lại mang nhiều câu chuyện kỳ lạ và tuyệt vời”.
TRẦN TRUNG SÁNG
