Bài thơ “Nghỉ hè”

*Thời trai trẻ, rất nhiều người trong chúng tôi biết đến bài thơ “Nghỉ hè” của Xuân Tâm nhưng đến nay chỉ còn nhớ loáng thoáng. Xin quý báo giới thiệu lại bài thơ nổi tiếng này và vài nét về tác giả. (Nguyễn Trường, Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng).

- Xuân Tâm tên thật là Phan Hạp (ảnh), sinh năm 1916 tại làng Bảo An, phủ Điện Bàn, nay thuộc xã Điện Quang, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Lúc đầu, ông theo học trường Chaigneau, rồi trường Quốc học Huế và đậu bằng Thành chung. Vì nhà nghèo, ông phải nghỉ học, làm thông phán tại Kho bạc Tourane (Đà Nẵng).

Tháng Tám năm 1945, ông tham gia cách mạng, từng làm Ngân khố tỉnh Quảng Nam, rồi Giám đốc Sở Ngân khố Liên khu V. Cuối năm 1954, ông tập kết ra Bắc, công tác ở Ban Kinh tế Chính phủ, rồi Ủy ban Kế hoạch Nhà nước cho đến khi về hưu.

Ông vừa mất hôm 4 tháng 2 năm 2012 tại nhà riêng ở phố Thụy Khê, quận Tây Hồ, Hà Nội.

Thời tiền chiến, ông có nhiều thơ đăng trên các tạp chí. Năm 1941, ông cho xuất bản tập thơ Lời tim non, trong đó có nhiều bài ông sáng tác từ năm 1935, lúc ông 19 tuổi. Ông gửi bản thảo tập thơ đầu tay này qua bưu điện tới một nhà xuất bản ở Hà Nội. Thấy tập thơ có chất lượng tốt, nhà xuất bản liền gọi điện hỏi ông in bao nhiêu tập? Ông đã bỏ tiền túi ra in 500 cuốn đem bán ở Đà Nẵng, Hội An được một ít, còn một ít tặng bạn bè.

Trong tập thơ này có bài “Nghỉ hè”, bài thơ đã đoạt giải Nhất trong cuộc thi thơ của báo Bạn đường, sau đó được chọn vào sách giáo khoa văn cấp tiểu học.

Đọc Lời tim non, tác giả sách Thi nhân Việt Nam 1932 - 1941, đã ghi lại cảm nhận của mình như sau:

“Tôi không rõ Xuân Tâm, người học trò Quảng ấy, có phải lòng một cô gái Huế không? Nhưng cảnh Huế cũng là một cô gái và cô gái này đã quyến rũ lòng non trẻ của Xuân Tâm.

Mặc dầu cảnh Huế cơ hồ Xuân Tâm không nói đến, không khí sông Hương núi Ngự vẫn mang mác trong thơ Xuân Tâm. Tìm kiếm Xuân Tâm hoài, tôi chỉ thấy một ít Xuân Diệu, một ít Huy Cận và rất nhiều Huế. Một Xuân Diệu không tha thiết, một Huy Cận không buồn mênh mông, một xứ Huế không có cái bâng khuâng của Phan Văn Dật, cái vẻ tài hoa của Nguyễn Đình Thư, cái dáng non yếu của Mộng Huyền, cái vẻ ngây thơ của Thu Hồng, cái ẩn ước của Thanh Tịnh (…). Quả có thế. Vui hay buồn ở Xuân Tâm đều có vẻ dịu dàng vừa phải”.

Trong bộ sách Việt Nam thi nhân tiền chiến, cũng có đoạn viết:

“Lời thơ Xuân Tâm thật hồn nhiên, trong như thủy tinh, sạch như băng tuyết. Đọc thơ ông, tôi cứ ngỡ như chính mình vừa phát thanh lên tiếng nói của lòng mình, và có lẽ của đa số các bạn... khi hồi tưởng lại tuổi học sinh...

... Tập thơ “Lời tim non”, không phải là những lời dại khờ trong tình ái, mà là những ý thơ hướng về thế giới của tuổi thơ...”.

Dưới đây là toàn văn bài “Nghỉ hè”, chép theo Thi nhân Việt Nam 1932 - 1941 (Hoài Thanh – Hoài Chân, NXB Văn học Hà Nội – 1988), in theo bản in lần đầu Nguyễn Đức Phiên xuất bản năm 1942 do nhà thơ Xuân Tâm cung cấp: