Nhà thơ Hải Như nổi tiếng với mảng đề tài về Hồ Chủ tịch, song ông luôn nhắc nhở người đối thoại về những bài thơ tình, bài thơ về quê hương đất nước với hơn 100 bài đã được phổ nhạc. Ông là người đã đặt tên thành phố Hoa Phượng Đỏ cho Hải Phòng. Là thế hệ nhà báo Cách mạng đầu tiên, sau một thập kỷ cầm bút phản ánh hiện thực, ông quyết định chuyển sang làm thơ bởi ông cho rằng tác phẩm văn học sẽ sống cùng năm tháng. Ông đã dành cho nhà báo Minh Anh - CTV Báo ĐNCT - cuộc trò chuyện thẳng thắn và thú vị từ hành trình sáng tác của mình.
 |
| Ở tuổi 90, Hải Như với mái tóc muối tiêu, vẫn giữ lối ăn mặc chỉnh chu, áo sơ-mi trắng. |
* Phóng viên (P.V): Thưa ông, được biết rằng trước khi làm thơ ông là một nhà báo, tại sao sau 10 năm viết hiện thực ông lại chuyển sang sáng tác, làm một nhà thơ?
- Nhà thơ Hải Như (N.T.H.N): Tôi đã tham gia kỳ học báo chí cách mạng đầu tiên mang tên Huỳnh Thúc Kháng, rồi quyết định bỏ báo theo thơ. Bởi làm báo là làm chính trị, làm thơ được sáng tạo theo suy nghĩ của mình. Chính trị là thời điểm còn văn học là thời đại. Tôi ý thức được điều đó một cách rõ ràng chứ không lẫn lộn.
Theo tôi, người làm thơ phải ý thức được quyền lực thơ ca và quyền uy thi sĩ… Trước trang giấy nhà thơ không được quên đối tượng cần được thức tỉnh của mình bao gồm cả người lãnh đạo. Và tôi đã thực hiện đúng tinh thần đó, nên thơ tôi viết không chỉ dành riêng cho quần chúng số đông, mà trong đó có nhà cầm quyền, nhằm thức tỉnh cả các nhà lãnh đạo.
* P.V: …Và ông đã rất thông minh khi lựa chọn đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh, tình yêu, đất nước - quê hương làm những chủ đề xuyên suốt hành trình sáng tác của mình.
N.T.H.N: Quan điểm văn chương của tôi là không viết người thật việc thật. Nền văn học của chúng ta lâu nay nhầm lẫn giữa văn học và báo chí. Báo chí là hiện thực, văn học là hư cấu. Tôi đã chọn thời điểm Cụ Hồ mất và bắt đầu viết về Người cũng là để thể hiện quan điểm về văn học của tôi. Tôi chưa gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong tác phẩm của tôi theo cách cảm và cách nghĩ của tôi.
Tôi đã làm hơn 40 bài thơ về Hồ Chủ tịch, hầu hết đã đăng trên Báo Nhân Dân. Tôi không làm báo về Chủ tịch Hồ Chí Minh, không xưng tụng lãnh tụ mà thông qua nhân vật trong bài thơ của tôi, người đọc rút ra được bài học hoặc liên hệ với mình, đó là chức năng của văn học. Làm thơ về đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh, tôi mong muốn được gửi gắm, ký thác những điều suy nghĩ theo năm tháng, cuộc đời. Tôi viết về con người Chủ tịch Hồ Chí Minh theo cảm nhận của riêng tôi và gửi gắm vào đó những nỗi niềm của mình chứ không chỉ minh họa Cụ Hồ là lãnh tụ và công đức.
| Làm thơ về đề tài Hồ Chí Minh, tôi mong muốn được gửi gắm, ký thác những điều suy nghĩ theo năm tháng, cuộc đời. Tôi viết về con người Hồ Chí Minh theo cảm nhận của riêng tôi và gửi gắm vào đó những nỗi niềm của mình. |
* P.V: Bài thơ đầu tiên ông viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh “Chúng cháu canh giấc Bác ngủ, Bác Hồ ơi” đã ngay lập tức in đậm dấu ấn thi sĩ trong lòng quần chúng?
- N.T.H.N: Sau khi bài thơ này được đăng báo, nhiều người đã đến gặp tôi trò chuyện, trong đó có nhà sử học Đào Duy Anh. Ông lớn hơn tôi gần 20 tuổi, nói với tôi một câu bằng tiếng Pháp mà tôi nhớ mãi “Anh đã có đề tài chuyên chở tư tưởng của anh rồi” và “Anh cứ tiếp tục làm đi!”. Đề tài chuyên chở tư tưởng của nhà văn và ở đây nhà sử học Đào Duy Anh đã cho rằng đề tài Hồ Chí Minh là cỗ xe chuyên chở tư tưởng của tôi. Và tôi đã theo tinh thần sự khuyến khích đó. Nhưng nếu như không có Nhà văn hóa Trường Chinh thì tôi không thể tiếp tục hành trình làm thơ với đề tài Lãnh tụ được.
* P.V: Ông Trường Chinh đã giúp ông điều gì?
- N.T.H.N: Sau 45 ngày đăng bài thơ “Chúng cháu canh giấc Bác ngủ, Bác Hồ ơi”, tôi xin gặp ông Trường Chinh để xin tiếp tục viết thơ về đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hôm đó, nhà văn hóa Trường Chinh có hỏi tôi rằng, “Anh nghĩ thế nào về sự lãnh đạo của Đảng đối với văn nghệ sĩ cũng như văn nghệ sĩ chấp nhận sự lãnh đạo của Đảng như thế nào?”. Tôi đã trả lời ông Năm: “Nhà văn chúng tôi chấp nhận sự lãnh đạo văn nghệ của Đảng với một tinh thần là nhà văn chúng tôi được phép nghĩ với Đảng - nguyên văn tôi nói tiếng Pháp với ông Trường Chinh cụm từ này là “Réflechir avec notre Partie”, thì ông Năm đã đứng dậy bắt tay tôi và nói “anh nói rất đúng, nhà văn phải nghĩ với Đảng, chúng tôi mong được các anh đóng góp ý kiến”. Từ đó, tôi bắt đầu làm thơ theo cách suy nghĩ của tôi, đó là nghĩ với Đảng.
 |
| Nhà thơ Hải Như và tác giả. |
* P.V: Theo nhà thơ, học tập theo tấm gương Bác Hồ, nhà cầm quyền của chúng ta cần nhất điểm gì?
- N.T.H.N: Chủ tịch Hồ Chí Minh là một lãnh tụ cộng sản nhưng mang đức độ của một vị minh quân - một nhà vua sáng. Học tập Chủ tịch Hồ Chí Minh theo tôi chỉ cần có hai tiêu chuẩn đó là giản dị và liêm khiết. Giản dị thì một vị tu hành cũng có lối sống ấy nhưng liêm khiết - quang minh, chính đại, là đức cần của một người làm quan. Nhiều nhà lãnh đạo cộng sản hôm nay cần học tập tính liêm khiết của Người. Ở chúng ta hôm nay, tìm được vị cán bộ sống thanh bần, liêm khiết hơi khó.
* P.V: Việc học tập, làm theo Bác đang trở thành việc làm thường xuyên, lâu dài, thiết thực, đi vào chiều sâu của cuộc sống, nhà thơ có suy nghĩ điều gì đề xuất với Đảng?
- N.T.H.N: Với tư cách là một nhà thơ khám phá đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh, tôi xin đề xuất ba khẩu hiệu mà theo tôi do Chủ tịch Hồ Chí Minh đề ra nhưng chưa viết thành văn bản mà tôi hiểu được trong quá trình nghiên cứu những tài liệu về hành trình sự nghiệp của Người.
Khẩu hiệu thứ nhất là “Không vinh thân phì gia”. Tư tưởng phương Đông, một người làm quan cả họ được nhờ, đã làm quan thì thân được vinh hiển thay đổi cả vị trí xã hội và kinh tế, gia quyến thì được nhờ vả, được kính trọng lây. Chủ tịch Hồ Chí Minh không vinh thân phì gia. Bác không có người ruột thịt, họ hàng nào ở cạnh để đề bạt cả, cho đến hết đời vẫn giữ như thế.
Thứ hai là “Không đặc quyền đặc lợi”. Chủ tịch Hồ Chí Minh khi làm Cách mạng hay khi làm Chủ tịch nước, Cụ đều sống như những người dân thường. Cả nước đều biết, khi có chính sách đề ra hũ gạo tiết kiệm thì hằng ngày Người cũng bớt một nắm gạo, bớt bữa ăn. Bác sống giản dị, bình dân không nhà lầu, ô-tô, ăn uống cũng đơn giản không đòi tiêu chuẩn riêng. Người không hưởng đặc quyền đặc lợi. Luôn quan hệ gần gũi với người cận vệ, hằng ngày vẫn cho cá ăn, tưới rau.
Khẩu hiệu thứ ba xuyên suốt cuộc đời Người đó là “Không phân biệt đối xử”. Chủ tịch Hồ Chí Minh là người cộng sản nhưng khi thành lập Liên minh Chính phủ, ông đã mời cả những người ở các đảng khác vào như Quốc Dân Đảng, Đảng Xã Hội,… hay không phải đảng viên. Cụ cũng mời các thành phần xã hội tham gia lãnh đạo Đảng, tham gia kháng chiến,…
Về vấn đề kê khai tài sản, tôi thấy Nghị quyết Đảng đề ra đã lâu nhưng vẫn chưa làm được. Vẫn lúng túng quá. Phải chăng có điều gì khó khăn, khuất tất? Tại sao không học tập Chủ tịch Hồ Chí Minh, chúng ta phải thấy rằng đây là một lãnh tụ duy nhất trên thế giới không kê khai tài sản mà công khai tài sản. Người chỉ xách một cái va-li và đôi dép lốp về nước, làm Cách mạng đến khi làm Chủ tịch nước vẫn công khai tài sản từng ấy. Người dân tin cậy Chủ tịch Hồ Chí Minh vì ông là lãnh tụ sạch cho tới lúc ông ra đi.
* P.V: Xin chúc nhà thơ và gia đình thật nhiều sức khỏe, hạnh phúc và xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện thẳng thắn và lý thú này!
| Nghĩ với Đảng đồng nghĩa là phải phản biện. Nếu như chỉ học Nghị quyết, đi theo Đảng mà không đóng góp với Đảng thì Nghị quyết đi vào đời sống có thể không trúng. Chính nhờ phản biện mà thơ tôi tồn tại cho đến ngày nay. Đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh là cái cớ để tôi nhắc nhở mọi người hãy soi vào nhân cách Chủ tịch Hồ Chí Minh để tu dưỡng tư tưởng. Thơ tôi hoàn toàn khác với người cùng thời với tôi ở điểm này. |
MINH ANH (thực hiện)
