Đạo Hiếu là một nền nếp đạo đức xã hội, hiếu kính với cha mẹ, người thân, tôn trọng bậc trưởng thượng, là truyền thống tốt đẹp của văn hóa Phật giáo, cũng là một bộ phận cấu thành quan trọng trong tư tưởng luân lý cương thường của Nho gia có ảnh hưởng đến học thuật Đông y.
Hiểu được ý nghĩa tên gọi một quyển sách như Nho môn sự thân, hay bài thuốc như Tam tử dưỡng thân thì chúng ta sẽ thấy Đông y thực sự là một di sản văn hóa, chứ không đơn thuần là những lý thuyết hay kỹ thuật chữa bệnh.
 |
| Cải củ vừa làm rau ăn, vừa cho hạt làm thuốc gọi là La bặc tử. |
Nhà Nho xem việc hành y trị bệnh là “nhân thuật”, thể hiện nguyên lý đạo đức thương yêu, bảo hộ sinh mệnh, trước là để phụng dưỡng cha mẹ, người thân, sau là ban bố ân huệ thấm nhuần trăm họ. Người xưa thường quan niệm “làm con không thể không biết y dược” (vi nhân tử giả, bất khả bất tri y). Có người còn cho rằng “những ý nghĩa uyên áo của Đông y, nếu không phải nhà Nho thì không thể thông hiểu; việc lo lắng thuốc men, đồ ăn thức uống, nếu không phải là con hiếu thì không thể chu toàn”. Đó là ý nghĩa của tên tác phẩm y học “Nho môn sự thân” (sách dạy phụng dưỡng cha mẹ người thân trong giới Nho sĩ) của Trương Tùng Chính (1156 ? - 1228), một trong bốn danh y trứ danh đời Kim, Nguyên (Trung Quốc).
Một minh chứng khác điển hình cho ảnh hưởng đạo Hiếu của Nho giáo trong Đông y là bài thuốc Tam tử dưỡng thân thang có xuất xứ từ sách Hàn thị y thông.
Bài thuốc có công thức gồm 3 loại hạt (tam tử) gồm: Tô tử (hạt tía tô), Bạch giới tử (hạt cải trắng) và La bặc tử (hạt cải củ). Phân tích thành phần bài thuốc cho thấy: Tô tử giáng khí hóa đàm, Bạch giới tử ôn phế hóa đàm, La bạc tử tiêu thực hóa đàm: đều là những vị thuốc trị ho đờm nhiều. Như vậy, bài thuốc có tác dụng giáng khí, hóa đàm, bình suyễn; chủ trị chứng ho, khó thở, đờm nhiều, ngực tức, ăn kém, rêu lưỡi dày, mạch hoạt. Đây là những chứng bệnh thường gặp ở người già, vì vậy theo quan niệm của người xưa, làm con hiếu thảo cần phải biết (và phòng bị sẵn trong nhà) bài thuốc Tam tử dưỡng thân thang để phụng dưỡng cha mẹ [chữ thân 親 là song thân (cha mẹ), người thân; chứ không phải thân 身 nghĩa là thân thể.
Trên lâm sàng hiện nay thường dùng bài thuốc này để trị các chứng viêm đường hô hấp hoặc viêm phế quản cấp mạn tính, ho đờm nhiều. Trường hợp phong hàn nặng tăng lượng Tô tử, ngực đau nhiều tăng lượng Bạch giới tử. Trường hợp bụng đầy đau, ăn không tiêu tăng lượng La bặc tử. Tùy triệu chứng có thể kết hợp bài này với các vị thuốc thanh nhiệt nhuận phế thì hiệu quả điều trị càng nhanh. Đơn cử như sách Thiên gia diệu phương dùng đơn thuốc Tam tử dưỡng thân thang gia vị (Tô tử 10g, Bạch giới tử 10g, La bặc tử 10g, Sinh sơn dược 60g, Huyền sâm 30g), sắc uống, mỗi ngày 1 thang. Đã điều trị nhiều ca giãn phế nang, ho suyễn có kết quả tốt. Nói chung sau khi uống 1-3 thang đã thấy hiệu quả, đến 10 thang thì khỏi hẳn trên lâm sàng.
Lương y PHAN CÔNG TUẤN
