Trong những thập niên qua, tại Đà Nẵng, không ít đơn vị, tổ chức xuất bản và đặc biệt là một đội ngũ cầm bút đã đóng góp không mệt mỏi để đem đến cho tuổi thơ những tác phẩm tâm huyết nhất của mình.
Tuy nhiên, hầu hết tác phẩm của các tác giả Đà Nẵng chưa phổ cập rộng rãi so với các cây bút chuyên viết cho thiếu nhi ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh.
Nhà văn Nguyễn Nho Khiêm, Chủ tịch Hội Nhà văn Đà Nẵng, cho rằng có thể nói Đà Nẵng có một đội ngũ khá mạnh chuyên viết về thiếu nhi, nhưng thực sự không được chú ý như hai đầu đất nước do những mặt khách quan như: khâu in ấn còn gặp quá nhiều khó khăn, khâu quảng bá còn nhiều hạn chế... Bên cạnh đó, còn là tình trạng chung của hoạt động văn học thiếu nhi cả nước.
Ngay cả ông Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cũng nói: “Mấy năm nay, đội ngũ viết cho thiếu nhi không giảm, nhưng in ở đâu mới là vấn đề. Vì thế, giải pháp cấp thiết hiện nay là phải quy hoạch lại, phải có sự liên kết với các NXB. Hiện Hội Nhà văn Việt Nam đang khôi phục Ban Văn học thiếu nhi và đang đề nghị xuất bản tờ Văn học thiếu nhi nhưng rất khó và chúng tôi vẫn đang chờ đợi”.
Nhà văn Bùi Tự Lực, một trong những tác giả viết cho các em khá sung sức, bày tỏ: “Viết văn để bạn đọc chấp nhận được đã khó, viết cho thiếu nhi càng khó hơn, bởi các em là lớp bạn đọc rất trong sáng, hồn nhiên, vô tư, những tâm hồn rất nhạy cảm và giàu trí tưởng tượng. Vì vậy, đòi hỏi các tác phẩm cho các em không cầu kỳ trong ngôn ngữ, không phức tạp trong tình tiết, tất cả phải ngắn gọn dễ hiểu, nhưng yêu cầu giá trị thẩm mỹ và tính nhân văn phải cao. Người lớn đọc truyện có khả năng tự nhận thức và điều chỉnh, có khi còn “tự sửa sai” cho tác giả.
Còn các em rất thơ ngây và tin vào người lớn, các nhà văn và tác phẩm là thần tượng của tâm hồn các em. Các nhà văn viết một cái gì sai cho các em là coi như “chết chữ”, rất khó sửa. Tuổi niên thiếu trong veo nhưng khá ngắn so với một đời người, là hồi ức rất xa xăm; cuộc sống quanh ta cuộn chảy như sông, gập ghềnh như thác; vốn sống của các nhà văn nhiều nhưng có thể lưng vốn cóp nhặt về tuổi thơ ít quá, nên nhiều khi các nhà văn cảm thấy đuối sức trước yêu cầu đọc của các em”.
Nhà văn Bùi Tự Lực cũng là một trong những người góp phần quảng bá văn học thiếu nhi đến với các trường học tại Đà Nẵng qua các hình thức giao lưu, giới thiệu tác giả - tác phẩm... Ông nói: “Là tác giả văn học thiếu nhi, tôi nhận thấy mình còn nợ với các em nhiều lắm và đang có nhiều dự định. Tôi đang hoàn chỉnh tập truyện ngắn viết về các con vật đáng yêu của các em và tập truyện vừa viết cho cậu con trai đã đi xa ba mẹ từ dạo ấy, sau khi vượt qua ngoạn mục một khối u não hiểm ác độ III, nhưng lại vấp ngã trước tai biến trên đường đời...”.
Trong khi đó, Nguyễn Thái Phi - tác giả của tập sách Lung linh tuổi thơ (NXB Văn học, 2014) vừa ra mắt gần đây nhận định: “Theo quan sát của tôi, văn học thiếu nhi hiện rất phong phú. Dạo các nhà sách thấy đủ các loại, từ sách “gối đầu giường” rất xa xưa như Những tấm lòng cao cả, Túp lều của bác Tôm…, cho đến thể loại sách mới mang tính trào lưu bây giờ là những tập truyện tranh nhiều tập trong và ngoài nước. Nhưng xu hướng là các cháu ít thích văn xuôi mà thích truyện tranh do nội dung dễ hiểu, tranh vẽ thú vị và ấn tượng. Thực sự tôi cũng thấy truyện tranh rất thú vị. Tuy vậy, theo trào lưu này ít nhiều sẽ ảnh hưởng đến khả năng diễn đạt cảm xúc cũng như việc học môn văn của các cháu do truyện tranh ít có tính văn học. Hiện nay, học sinh học môn văn rất vất vả và phần lớn là không thích môn học này.
Đã có rất nhiều bài văn ngô nghê, câu cú lộn xộn, không ngữ pháp của học sinh được đăng tải trên các trang mạng xã hội. Đó là một thực trạng. Tôi nghĩ nhiệm vụ của các bậc phụ huynh là nên tìm hiểu và quan tâm hướng dẫn cho các cháu đọc hài hòa giữa các thể loại của mảng văn học thiếu nhi rất phong phú hiện nay thì các cháu mới phát triển khả năng tư duy văn học cũng như thỏa mãn nhu cầu giải trí...”. Dù vậy, nói về dự tính của mình trong thời gian đến, Nguyễn Thái Phi cho biết: “Tuổi thơ luôn đáng yêu nên tôi vẫn ấp ủ sẽ viết ra những câu chuyện thú vị của tuổi thơ mình như cách được trò chuyện với các cháu ở lứa tuổi mình ngày xưa và cũng như để tâm hồn mình mãi được trẻ thơ vậy…”.
Cũng trong một cuộc hội thảo về văn học thiếu nhi cách đây vài tháng, nhà văn Trung Trung Đỉnh khẳng định: “Đúng là dăm mười năm nay, mảng văn học cho thiếu nhi, viết về thiếu nhi của các nhà văn Việt Nam rất yếu, cả về số lượng lẫn chất lượng. Các nhà văn không theo kịp nhịp điệu phát triển chung của tiến bộ xã hội, hay nói đúng hơn là sự thay đổi của xã hội. Một số nhà văn viết cho thiếu nhi mà tư duy vẫn y như cũ, nghĩa là vẫn câu chuyện về bác gà trống choai, anh dế trũi, cô bồ câu...
Trong khi đó, con cháu chúng ta lớn lên trong một môi trường xã hội hoàn toàn mới. Bé tí teo đã được tiếp xúc với công nghệ mà trước đây nằm mơ cha mẹ cũng không có. Ngược lại, chúng chưa chắc đã phân biệt được quả đu đủ với quả lê khác nhau chỗ nào. Các nhà văn ta lớp tuổi 50 trở lên đa số sử dụng công nghệ kém, trong khi đó cuộc sống, nhất là cuộc sống giới trẻ hoàn toàn thay đổi nên tư duy cũng thay đổi, nhu cầu hưởng thụ khác xa với cha mẹ... Vì thế, lớp nhà văn quan tâm việc viết cho thiếu nhi yếu dần đi”.
Còn theo nhà văn Lê Phương Liên: “Ngày nay, một bộ phận thiếu nhi ở thành phố, sống và học tập như robot được lập trình sẵn. Đồ chơi giải trí của các em đều là những máy móc hiện đại, đắt tiền. Cuộc sống các em gắn với “cuộc sống số”; cái cảm, cái nghĩ của các em xa lạ với những bạn bè khác cùng trang lứa. Rất nhiều em bây giờ hoàn toàn không biết gì về các trò chơi dân gian của trẻ con. Không phân biệt được cây này với cây khác, con này với con kia…
Khái niệm cực khổ, thiếu đói, các em hoàn toàn không có, trong khi một bộ phận khá lớn các em thiếu nhi ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa… lại khao khát, thèm muốn một phần rất nhỏ của đời sống thị thành. Các tập truyện như Doremon, Harry Potter… cho dù là sách “best seller”, bán ra hàng trăm triệu bản, thì phần nhiều mang tính giải trí và cũng chủ yếu dành cho các em thiếu nhi ở thành phố”.
Trở lại với tình hình hoạt động thực tế văn học thiếu nhi của Đà Nẵng, nhìn chung, sự quan tâm vấn đề này mới chỉ là bề nổi và dừng lại ở những hội nghị, hội thảo, tổng kết. Mặc dù mỗi năm Hội Nhà văn Đà Nẵng phối hợp với ngành giáo dục vẫn duy trì đều đặn trại sáng tác hè dành cho em, tạo được tiếng vang tốt, nhưng ở lĩnh vực viết về thiếu nhi, hầu như không có một trại sáng tác nào để các nhà văn tham gia. Nhiều năm liền, Hội Nhà văn và NXB Đà Nẵng có chủ trương ấn hành một tuyển tập sáng tác của 6 tác giả điển hình về văn học thiếu nhi gồm: Thanh Quế, Quế Hương, Bùi Tự Lực, Trần Trung Sáng, Trần Kỳ Trung, Nguyễn Kim Huy, nhưng kết quả chỉ nằm luẩn quẩn trên các văn bản báo cáo dự kiến hằng năm, vì không xoay xở nổi khoản kinh phí ưu tiên dành cho mảng sáng tác này.
Đã đến lúc những người có trách nhiệm với văn học địa phương cần đưa ra những kế sách thiết thực, cụ thể để thúc đẩy tạo ra phong trào viết cho thiếu nhi hiệu quả, có tính thiết thực và lâu dài. Làm được như vậy thì mới có sức thu hút, thay đổi suy nghĩ của nhiều cây bút tiềm năng đầu tư hẳn vào mảng đề tài này. Phải có nhiều người sáng tác, nhiều ấn phẩm viết về thiếu nhi, thì mới hy vọng sẽ tìm được một tác phẩm hay dành cho các em.
TRẦN TRUNG SÁNG
