Phan Huỳnh Điểu (sinh 1924) là một trong những nhạc sĩ tiêu biểu nhất của nền âm nhạc đương đại Việt Nam với những đóng góp to lớn cho sự phát triển của âm nhạc Việt Nam trong thế kỉ XX.
"Con chim vàng của nền âm nhạc Việt Nam"
Phần lớn các ca khúc của Phan Huỳnh Điểu là nhạc đỏ, nhưng ông cũng có nhiều ca khúc trữ tình đặc sắc. Ông được mệnh danh là "Con chim vàng của nền âm nhạc Việt Nam" và được Nhà nước Việt Nam trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật vì những đóng góp của mình cho sự nghiệp âm nhạc Việt Nam. Rất nhiều các bài hát của ông có lời từ các tác phẩm thơ.
 |
Ông sinh ngày 11-11-1924 tại Đà Nẵng, Ông cũng là người con thứ 11 trong một gia đình cha làm thợ may. Tuy sinh ra và lớn lên ở Đà Nẵng, nhưng nguyên quán gốc của ông ở Điện Bàn, Quảng Nam.
Ông bắt đầu hoạt động âm nhạc từ năm 1940 trong nhóm tân nhạc. Sau ca khúc đầu tay "Trầu Cau" sáng tác của ông được biết rộng rãi là bài "Đoàn giải phóng quân" viết cuối 1945. Một nhạc phẩm nổi tiếng khác của ông là "Mùa đông binh sĩ" được viết khoảng giữa thập niên 1940.
Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, Phan Huỳnh Điểu gia nhập quân đội, công tác ở Liên Khu 5. Thời gian này ông viết một số ca khúc như: Nhớ ơn Hồ Chủ Tịch, Quê tôi ở miền Nam...
Năm 1955, sau khi tập kết ra Bắc, ông công tác ở Ban Nhạc vũ, Hội Văn nghệ Việt Nam. Năm 1975, khi thành lập Hội nhạc sĩ Việt Nam, ông được cử vào Ban chấp hành là Ủy viên Thường vụ và công tác tại Hà Nội. Tháng 12 năm 1964, Phan Huỳnh Điểu vào chiến trường Trung Trung Bộ ở trong Ban văn nghệ Khu. Thời gian đó ông viết bản hành khúc Ra tiền tuyến với bút danh Huy Quang.
Sau năm 1975, Phan Huỳnh Điểu chuyển về Hội Âm nhạc thành phố Hồ Chí Minh và sống ở đó. Ông đã sáng tác và công bố hơn 100 ca khúc, quá nửa trong số đó là các bài hát phổ thơ.
Âm nhạc của Phan Huỳnh Điểu có giai điệu trau chuốt, trữ tình, ngay cả trong trong thể loại hành khúc, như "Cuộc đời vẫn đẹp sao", "Hành khúc ngày và đêm"... Phan Huỳnh Điểu còn có nhiều ca khúc về đề tài tình yêu thành công như: "Tình trong lá thiếp", "Những ánh sao đêm", "Bóng cây Kơnia", "Anh ở đầu sông em cuối sông", "Sợi nhớ sợi thương", "Ở hai đầu nỗi nhớ", "Đêm nay anh ở đâu", "Thuyền và biển", "Thơ tình cuối mùa thu", "Người ấy bây giờ đang ở đâu", "Tình ca Đămbri", "Tia nắng"... Ông đã phổ nhạc thành công cho rất nhiều bài thơ.
Ngoài ra, ông còn sáng tác một số tác phẩm dành cho thiếu nhi, tiêu biểu là: "Đội kèn tí hon", "Nhớ ơn Bác"...
Những nghệ sĩ thể hiện thành công tác phẩm của ông có thể kể đến NSND Quốc Hưng, NSƯT Vũ Dậu và NSƯT Tuấn Phong.
 |
| Nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu song ca với thí sinh Nguyễn Thị Ngọc Thanh trong cuộc thi "Tiếng hát mãi xanh 2012". |
Duyên nợ với thơ ca
Trước năm 1945, khi đang học phổ thông, cậu bé Phan Huỳnh Điểu đã rất thích thơ, bên mình luôn có một quyển sổ chép thơ Hàn Mặc Tử, Xuân Diệu, Huy Cận, Thế Lữ, Chế Lan Viên, Nguyễn Bính… Khi ấy, cậu đã ý thức rằng nếu được âm nhạc chắp cánh, thơ sẽ thêm bay cao bay xa. Vì chưa biết sáng tác, cậu không thể phổ nhạc được những bài thơ hay mình yêu thích nhưng vẫn luôn trăn trở về sự “hôn phối” thơ - nhạc.
Lớn lên khi biết sáng tác, năm 1946, Phan Huỳnh Điểu thử phổ nhạc một bài thơ Những người đã chết (Tế Hanh) nhưng không thành công. Năm 1949, ông phổ bài thơ Điệu buồn (Huy Cận) có khá hơn. Sau đó, thỉnh thoảng ông lại chọn thơ để phổ nhạc nhưng ít phổ biến, phải đến thời kháng chiến chống Mỹ và từ khi thống nhất đất nước, ca khúc phổ thơ của ông mới nở rộ thành công tốt đẹp.
Năm 1959, đọc bài thơ Bóng cây Kơnia (Ngọc Anh), Phan Huỳnh Điểu rất thích, đem phổ nhạc, nghe không màu sắc Tây Nguyên, đành bỏ dở tác phẩm. Từ 1964 đến 1970, ông đi B, ở chiến trường Tây Nguyên, thấm dần tiếng đàn, tiếng hát của bà con dân tộc. Sau đó trở ra Hà Nội, ông đọc lại bài thơ Bóng cây Kơnia, cảm xúc chợt dâng trào, dòng nhạc như tuôn chảy. Và ca khúc Bóng cây Kơnia ra đời vào tháng 8/1971. Qua giọng hát của cô ca sĩ trẻ người Bana Măng Thị Hội, bài hát này vang mãi vượt không gian và thời gian.
Cũng trong năm 1971, khi ở chiến trường ra, Phan Huỳnh Điểu phải vào nằm bệnh viện, đọc Bài thơ tình yêu (Dương Hương Ly). Ông rất thích đoạn cuối của bài thơ liền phổ nhạc thành ca khúc Cuộc đời vẫn đẹp sao, giai điệu lạc quan vui tươi ra đời ngay trên giường bệnh.
Đọc bài thơ Ngày và đêm (Bùi Công Minh) trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội năm 1972, Phan Huỳnh Điểu rất tâm đắc vì nó khá trùng hợp với hoàn cảnh thực tế lúc ấy của cậu con trai thứ hai của ông đang chiến đấu ở miền Nam, còn người yêu là cô giáo đang dạy học ở Hà Nội. Ông đem ra phổ nhạc, sử dụng tiết tấu hành khúc lạc quan, khỏe mạnh và ca khúc Hành khúc ngày và đêm ra đời, nhanh chóng đi vào quần chúng.
Năm 1973, ông lại phổ nhạc bài thơ Nhớ (Nông Quốc Chấn) với giọng Rê thứ nhẹ nhàng mang âm hưởng dân ca Bắc bộ duyên dáng, với niềm tin “Ai nhớ cứ nhớ / Ai đi cứ đi / Thắng giặc lại về…”. Cũng trong năm ấy, với nội dung “nhớ”, nhà thơ Thúy Bắc viết bài thơ Sợi nhớ sợi thương năm 1973 trong dịp đi thực tế ở chiến trường Trị Thiên. Đồng cảm với nhà thơ, Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc bài thơ thành ca khúc nổi tiếng cùng tên, với giai điệu thổn thức, nhớ thương.
Nhà thơ Hoài Vũ từng chiến đấu ở chiến trường Long An ven sông Vàm Cỏ Đông. Ông sáng tác rất nhiều bài thơ về nơi này trong đó có bài thơ Gửi miền Hạ, năm 1978 được Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc thành ca khúc Anh ở đầu sông em cuối sông. Sử dụng điệu thức Ai của dân ca Nam bộ, ông đã viết nên giai điệu của bài hát vừa tha thiết vừa sâu lắng, thể hiện tình yêu gắn bó của đôi nam nữ đang chiến đấu chống giặc ở hai đầu con sông quê hương.
Trong thời gian tiếp theo, liên tiếp Phan Huỳnh Điểu gặp mấy bài thơ hay về tình yêu và từ đó hình thành một số ca khúc đẹp. Năm 1979, ông viết ca khúc Tình yêu thì thầm phổ thơ Diệp Minh Tuyền; năm 1980 – ca khúc Thơ tình cuối mùa thu, thơ Xuân Quỳnh; năm 1983 – ca khúc Ở hai đầu nỗi nhớ, thơ Trần Hoài Thu… Nổi bật lên trong giai đoạn này là ca khúc Thuyền và biển phổ thơ Xuân Quỳnh. Chị viết bài thơ này vào những năm 1960 khi đang yêu đắm đuối và đau khổ trong cuộc tình tuyệt vọng.
Sau gần hai thập niên, bài thơ tình tuyệt vời của chị được chắp cánh bay cao, bay xa qua bút pháp tài hoa của Phan Huỳnh Điểu. Trước khi Xuân Quỳnh mất ít lâu, ông có dịp gặp nhà thơ và được nhà thơ cho biết rất xúc động khi nghe ca khúc Thuyền và biển. Chị chỉ muốn xin giữ nguyên văn câu thơ “Nếu phải cách xa anh, em chỉ còn bão tố!”, mong các ca sĩ, nhất là nam ca sĩ, đừng đổi lại là “Nếu phải cách xa em, anh chỉ còn bão tố!”. Chị không muốn xóa đi kỷ niệm buồn đau của mình trong cuộc tình đã qua và theo chị chắc gì nam giới đã có được tình yêu đằm thắm, đắm say và có lúc “bão tố” như người phụ nữ!
HQDN - Nhạc sĩ TRƯƠNG QUANG LỤC (SGGP)
