Tôi qua Mỹ để… đi chơi

Tôi gặp anh Quan do sự giới thiệu của dịch giả Nguyễn Trọng Nguyên, người rất “thạo Mỹ” vì anh Nguyên có nhiều năm học và làm việc ở đây. Anh Quan từng là kỹ sư điện tử, là giám đốc một công ty, có trong tay một tài sản lớn, quản lý trên 200 người làm.

Nay thì… thất nghiệp. Tình hình nước Mỹ nguy thật. Sao mà lắm người thất nghiệp thế! Hôm trước đi Arizona gặp anh Quang, cũng là một kỹ sư điện tử lâu năm, cũng do đang thất nghiệp mà đưa tôi đi thăm chơi được nhiều nơi. Nay lại thêm một suất! Mà chả biết do số phận thế nào hai ông thất nghiệp lại cùng vần oan,  một ông tên Quan, một ông tên Quang cũng đều từng là kỹ sư điện tử.  

Quan bảo tôi, anh thích đi đâu cũng được, xa thì máy bay, gần thì ô-tô, anh muốn ăn gì ở Mỹ tôi chiêu đãi thỏa thích. Theo Quan, sang Mỹ thì phải ăn thịt bò bít tết do chính nhà hàng Mỹ, người Mỹ làm, uống vang Mỹ, anh nhấn mạnh, phải là vang Mỹ kia, vang sản xuất ở vùng nho San francisco mới thật là ngon và đã. Tôi phải thú thật cái khoản ẩm thực của tôi rất chi là vớ vẩn, ăn gì cũng thấy ngon, lại cũng thấy ăn những món nấu nướng cầu kỳ quá không hợp, nên ra sức từ chối. Quan bảo: tôi không ép anh. Ăn mà ép thì thà đừng ăn còn hơn. Ăn nó cũng phải có hứng thú, có tình yêu, ngoài thói quen.

Có đủ ba thứ ấy mới là ăn. Thôi, vậy ăn mà không thích ăn thì bác muốn gì? Muốn gì ư? Tôi sang đây để đi, để xem, để gặp gỡ vui vẻ, chả có mục đích gì, cũng chả nghĩ ra xem mình đang có ý định gì. Thế mới chán! Ở nhà giới trẻ gọi là “đi phượt”, tức là đi chơi cho đã, không có mục đích gì cụ thể. Rồi sau khoảng lặng của mấy cú đi chơi, tôi bèn bày tỏ nguyện vọng được đi “xem” mấy trường đại học. Xem và tìm hiểu vì thú thực, tôi cũng có cậu út năm nay vừa vào học Trường Đại học Ngoại ngữ Hà Nội, khoa tiếng Anh hẳn hoi. Xem xem thế nào, may ra “vớ” được mối nào giới thiệu cho con qua học cũng hay hay. Cái ý này cũng tình cờ nghĩ ra vì chợt nhớ tới cậu chàng nhà tôi ở nhà. Quan bảo giáo dục của Mỹ khác nhiều với ở ta.

Anh cũng có nhiều năm “theo đòi” ngành này vì anh có hai cậu con trai hiện đang học ở hai trường “xịn”. Quả thật, tôi cũng tò mò, muốn “xem” hai cậu con nhà anh Quan chúng ăn ở học hành ra sao. Anh Quan bảo, hai con anh vì là người Mỹ nên học được miễn phí, chứ như con tôi sang học, một năm cũng phải lo chừng năm sáu chục ngàn (đô la). Nghe đã khiếp! Thế mà ở cơ quan tôi có cô bé, con một cán bộ đi du học Mỹ, một năm nó được hưởng học bổng những 65 ngàn. Đã phục lăn. Bây giờ nghe Quan nói thế này, càng thêm phục cô cháu.

Tôi đã từng gặp cô bé con anh Quang ở Arizona, đang học lớp 8,  năm nay mới 13 tuổi.  Đầu năm nay cháu mới vào trường đặc biệt. Trường này bắt buộc phải học tiếng Latinh. Nó cứ hỏi bố là tại sao phải học cái từ ngữ này mà không học các loại sinh ngữ khác trên thế giới. Quang cắt nghĩa cho nó hay là rất nhiều từ khoa học, nhất là y khoa, đều bắt nguồn từ tiếng Latinh. Và ngay cả tiếng Anh, Pháp, Đức, Nga cũng có nguồn gốc từ tiếng Latinh hết. Tóm lại con gái Quang sẽ được vào học lớp đặc biệt của một trường trung học đặc biệt.

Tôi hỏi đặc biệt là thế nào? Quang bảo, chỉ biết nó khác hẳn các trường khác. Khác thế nào thì cả Quang và tôi đâu có rành. Quang bảo giống như ở ta có cái trường năng khiếu đặc biệt. Vâng, thôi thế thì mừng cho cháu. Nhưng gặp cháu, tôi chỉ thấy cô cháu nhỏ đi học về líu lo nói tiếng Anh với bố mẹ, hoàn toàn không biết tiếng Việt nào. Tôi trộm nghĩ, thế này thì đặc biệt gì! Người Việt Nam mình, ở trong nước hay ở ngoài nước, bao giờ nói về con cũng nói con mình hay, con mình giỏi, con mình đặc biệt. Ấy là cái tâm lý chung. Tôi đây này, đang “sáu sọi”, con mới mười bảy mười tám, học được ngón đàn, thu lên clip, đi đến đâu cũng khoe, thằng này mê âm nhạc, thế mới nguy! Sướng đấy, khoe đấy! Nhưng thấy trẻ Việt mà không nói tiếng Việt thì tự dưng mình cũng cảm thấy buồn.

Quan bảo, bọn trẻ con Việt Nam ở San francisco thì không cần biết tiếng Anh vì ở đó  người Việt đông, đi đâu, làm gì cũng đụng.  Còn ở đây (Wasington DC) thì không nói được tiếng Anh, cũng giống  như anh, tôi được xếp vào hàng những người khuyết tật. Mà thật đúng là nửa câm nửa điếc, nửa ngô nghê như cái thằng tôi thì đích thị là người khuyết tật thật rồi. Chứ cãi sao đặng! Không tin mình là người khuyết tật, sang Mỹ, đi một mình ra sân bay, bạn chỉ cần nhờ người thông báo với nhân viên hàng không là bạn không biết tiếng Anh, họ sẽ cho xe đẩy đến, rước bạn, bạn ngồi đấy, nhân viên hàng không sẽ đưa bạn đi, lo các thủ tục cho bạn đến nơi đến chốn, không phải nói lời nào!

Anh Quang vốn là một dịch giả cao tay, từng dịch “Đêm trắng” của Đoxtoiepxki. Quang dịch sách sử thi Ấn Độ. Dịch tuyển tập Edgar Poe cách nay khoảng 25 năm kia. Vậy mà Quang bảo, dao sắc không gọt được chuôi, anh chịu thua cô con gái hoàn toàn. Nó thấy nó không cần thiết học tiếng Việt. Rồi anh quay sang tôi, kể: cũng như anh vậy. Anh cũng thấy anh không cần học tiếng Anh nên anh không thèm học. Úi giời đất ơi, lạy thánh mớ bái, cái nhà anh Quang này, xỏ tôi nó vừa vừa thôi. Tôi thì tôi thấy cần ghê gớm, cần đến mức bức xúc, nhưng vì cái đầu hũ nút mang dáng hình  bã đậu của tôi nó không chịu nạp thôi. Tôi cắp cặp đi học đôi ba bận rồi. Học tiếng Anh một thầy một trò cũng có. Học tiếng Anh ở trung tâm lớn, trung tâm nhỏ cũng có.

Tôi công nhận học cái món chữ này cũng không đến nỗi khó, nhưng được cái, học xong, đọc trơn tru rồi, thế mà về đến nhà, mình mới hơi lảng đi “một tí” do phải viết cho xong mấy cái truyện ngắn, mấy bài báo cho kịp Tết, kiếm cơm. Thế là chữ vào tai này, ra tai kia dễ ợt, không giữ được chữ nào mới đặc biệt. Tôi thì tôi phải thú thật là tôi thua một cách cơ bản, toàn diện và vững chắc, cái món tiếng Anh này, không cứu vãn được! Quan bảo, ở Mỹ, học tiếng Anh nó quan trọng ghê gớm lắm, chứ không lơ mơ như ở ta. Anh làm cuộc thống kê nho nhỏ. Du học sinh Việt Nam sang Mỹ học, giá thấp, khoảng 10.000 - 12.000USD/1 năm gồm học phí và sách vở, dành cho người dân, có thẻ xanh hay là quốc tịch Mỹ, đã cư trú tại tiểu bang có trường đại học muốn theo học, lâu hơn 1 năm tính đến ngày nhập học. Giá cao, khoảng 20.000 - 25.000 USD/1 năm, dành cho du học sinh nước ngoài hay người dân Mỹ chưa sống đủ 1 năm tại tiểu bang theo học. Lý do của sự chênh lệch giá là vì trường đại học được hỗ trợ một phần từ tiền thuế của tiểu bang thu từ người dân sống tại tiểu bang, nên ưu tiên hơn cho chính con cái của dân sống lâu năm của họ!

Một số nước châu Âu như Pháp, Đức cho người dân học đại học miễn phí. Đa số con em Việt Nam, những nhà có tiền nhiều lại không thành đạt cho lắm. Thậm chí có nhiều đứa hư hỏng. Vì nó không phải lo học, không phải lo gì, chỉ lo tiêu tiền. Chỉ cần ới cái là bố mẹ gửi sang cho. Còn những cô cậu con nhà nghèo thì phải ráng mà học, đỡ được chi phí cho bố mẹ càng nhiều càng tốt. Ở Mỹ pháp luật nó nghiêm, nội quy quy định của nhà trường nó cũng nghiêm, không có chuyện mua điểm, không có chuyện thầy cô thiên vị hay trù úm, không có chuyện báo cáo thành tích học tập nống lên, không có chuyện quay cóp, học hộ, học thêm với lại xin xỏ, càng không có chuyện ưu tiên ưu đãi. Học hành người ta nêu cao vai trò tự túc, em nào có sáng kiến gì thì lập tức được thầy cô phát hiện tạo điều kiện tối đa cho phát huy sáng kiến ngay.

Nhưng cái khoản văn hóa văn nghệ thì luôn luôn được khích lệ. Người Mỹ không thích nói dối. Từ đứa bé tí ti cũng đã được học thật thà, được hiểu nói dối nó xấu xa thế nào. Nói thẳng, nói thật, nói như làm, làm như nói, không có chuyện lắt léo “vòng vo tam quốc”. Ở Mỹ học ra học, chơi ra chơi, thi cử thì nghiêm ngặt, bài bản, nói chung từ đi đứng đến ăn ở, cái gì cũng thấy nền nếp. Mỗi người là một lái xe, tôi để ý thấy ai cũng như ai. Mỗi khi dừng xe, đậu xe, ai ai cũng có ý thức nghiêm ngặt trong việc chấp hành luật lệ đi đường. Nghiêm ngặt cho những đồng xu chuẩn bị sẵn vào cây cột trả tiền mà ngân hàng đã đặt sẵn. Đó là tập quán. Tập quán chấp hành nghiêm luật lệ giao thông. Và cũng như tập quán xếp hàng. Ở Mỹ, đi đến đâu cũng thấy người ta xếp hàng, chỉ cần có hai ba người cùng làm một việc, thế là họ đứng vào hàng. Trẻ em được học từ nhỏ.

Từ nhỏ biết xếp hàng, biết vứt rác ở đâu, biết nhổ ở đâu, nói to nói nhỏ, cười lớn cười bé, thậm chí cả cú ngáp cũng đều thuộc bài làu làu. Việc lo giữ gìn chăm sóc môi trường trong trường học cũng như ở ngoài đường, nhất là ở nơi công cộng thì thật là đáng phục, vì không thể gọi là sạch mà phải nói là tươm tất, gọn ghẽ, chu đáo vô cùng. Trường học của các con anh Quan mà tôi được đi “xem” có đầy đủ các phòng thí nghiệm, các khu vui chơi giải trí, khu ký túc xá, phòng học, phòng hội thảo, sân vận động, khu nhà vệ sinh… Tất cả đều thơm tho, êm nhẹ, đều trật tự gọn gàng. Mình bước vào không gian này là tự dưng cảm thấy mình nghiêm ngắn, lịch duyệt, là thấy mình phải đi nhẹ, nói khẽ. Tôi tới phòng ăn của các cháu, cũng được thưởng thức cái không khí ăn uống nhẹ nhàng vui vẻ, nhưng không kém phần tấp nập và sạch sẽ, tươm tất. Được ăn, được ở, được học, được chơi, được sinh hoạt trong không gian này, bảo trẻ nó hư, nó nói tục chửi bậy, vứt rác bừa bãi, nói to, nhổ nước miếng lung tung đâu có được.

Cả tháng đi chơi ở Mỹ, tôi thường tới những nơi công cộng đông người, như chợ, như bến cảng, như bảo tàng, như phòng triển lãm, như trường học, thấy nhiều cái hay cái đẹp, cái sạch sẽ nền nếp gọn gàng, gọn gàng đến hoàn hảo. Cái gốc ở đây là gì? Tôi tự hỏi và tự cảm thấy, hình như là luật pháp, rồi đến ý thức của người dân. Luật pháp và ý thức, ý thức và luật pháp đan xen nhau. Tôi đã thấy mấy bà dắt chó đi chơi phố, họ có đem theo một cái túi ni-lon đựng phân chó. Nếu một khi chó yêu nhà mình có “vô ý thức” ị bậy thì bà chủ đã vui vẻ sẵn sàng lượm cái món ô uế ấy cho vào túi nilon, đem về xử lý. Chó ở đây cũng phải nghiêm chỉnh, không có chuyện thả rông, càng không có chuyện muốn làm gì giữa đường giữa phố mà được.

Anh Quan kể chuyện, nước Mỹ rộng lớn và ngăn nắp. Người Mỹ nhanh nhẹn, hoạt bát và lịch duyệt. Đường sá ở Mỹ thì hoành tráng và sạch sẽ. Đi đâu làm gì cũng cảm thấy yên tâm. Người cả thế giới đổ về đây, ai cũng thấy Mỹ hay, nhưng không phải ai cũng chịu ngay từ đầu. Đa số năm đầu tiếp xúc với người Mỹ đều thấy khó chịu vì họ nguyên tắc cứng nhắc và lề luật thái quá. Năm thứ hai thấy quen nếp sống với người Mỹ thì hòa nhập một cách vui vẻ, thấy được cái hay, cái tốt nên thích thú và cảm thấy dễ chịu, cảm thấy yêu. Năm thứ ba trở đi thì không ai là không cảm phục và nhận ra rằng, con người văn minh thì phải sống và làm việc thế này mới đúng.

Tôi nói thật, tôi chả ca ngợi Mỹ. Tôi qua Mỹ để đi chơi.

TRUNG TRUNG ĐỈNH