Hồ Chí Minh nói về trách nhiệm nêu gương của người đứng đầu

Cùng với việc nghiên cứu, học tập Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, càng thấy giá trị di sản Hồ Chí Minh về văn hóa nêu gương, đạo làm gương của người đứng đầu to lớn và trường tồn biết nhường nào, đang soi sáng việc nêu gương cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu hiện nay.

Ảnh: NGUYỄN TRUNG THU

Không phải cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà được nhân dân yêu mến

Trong cuốn sách nhập môn của những người cách mạng, tập hợp các bài giảng của Bác Hồ cho lớp thanh niên yêu nước, bài đầu tiên là Tư cách của một người cách mệnh, thực hành ba mối quan hệ: “Tự mình phải”, “Đối người phải”, “Làm việc phải”, trong đó việc thứ mười mỗi người phải thực hiện là “Nói thì phải làm”.

“Nói thì phải làm” là một biểu hiện của đạo làm gương, một giá trị của văn hóa phương Đông, một tiêu chuẩn để trở thành người trung thực, một người đáng tin cậy. Ca ngợi tấm gương của Lênin, Bác Hồ nói “đối với người phương Đông chúng tôi, một tấm gương sống có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”.

Theo Người, “trong việc cứu nạn đói, mình bảo người ta 10 ngày nhịn ăn một bữa mà chính đến ngày nhịn, mình lại cứ chén tỳ tỳ thì nghe sao được. Đáng lý dân nhịn ăn một bữa mình nhịn ăn hai bữa mới phải. Về việc khuyến nông cũng vậy, bảo người ta đào đất trồng ngô, trồng khoai mà lúc người ta làm mình lại ngủ thì sao được? Miệng nói tay phải làm mới được”.

Hô hào dân tiết kiệm, mình phải tiết kiệm trước đã. Nói về văn hóa phương Đông, Người dẫn lời Khổng Tử: “Mình phải chính tâm phải tu thân”, nghĩa là việc gì cũng phải làm kiểu mẫu; có thế mới “trị quốc bình thiên hạ” được”.

Giải thích rõ hơn, Người nói rằng “muốn đánh thắng chủ nghĩa đế quốc là kẻ thù trên thế giới, muốn đánh thắng thực dân và phong kiến địa chủ là kẻ thù trong nước thì trước hết phải đánh thắng lòng tà là kẻ thù trong mình”. Văn hóa phương Đông còn là “tiên trách kỷ, hậu trách nhân”, trước hết mình phải tự trách mình, tự kiểm điểm mình, tự phê bình mình.

Bác Hồ không chỉ nói về nêu gương mà Người là tấm gương sáng chói về hành động, việc làm, về một “tấm gương sống”. Người không chỉ “nói đi đôi với làm”, “nói thì phải làm”, mà nói ít làm nhiều, thậm chí không cần nói, diễn thuyết bằng những phát ngôn ấn tượng mà bằng hành động, bằng những việc làm cụ thể, bằng chính phong cách nêu gương để giáo dục đạo đức cho cán bộ, đảng viên. Người nhắc nhở cán bộ, đảng viên: “Trước mặt quần chúng, không phải ta cứ viết lên trán chữ “cộng sản” mà ta được họ yêu mến.

Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách, đạo đức. Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước”. Không viết lên trán mà phải khắc trong tim bằng hành động thật sự. Người về với nông dân, tát nước gàu giai, xắn quần lội ruộng, đạp xe nước, cuốc đất trồng rau, bắt sâu cho cây, đo rễ lúa ăn sâu xuống đất ruộng bao nhiêu. Người đề xuất mười ngày nhịn ăn một bữa thì Người nhịn ăn trước. Thời bao cấp, nhân dân, cán bộ ăn độn bao nhiêu phần trăm, Người cũng đề nghị được ăn độn như vậy. Người khước từ nhà lầu sang trọng, đến ở nhà của người công nhân, rồi ở nhà sàn...

Tấm gương sáng nhất, lớn nhất của Người là cả cuộc đời vì nước, vì dân, không dính líu gì với danh, với lợi. Người xác định chức vụ đứng đầu Chính phủ là do đồng bào ủy thác thì phải gắng sức làm cũng như một người lính vâng mệnh mệnh của quốc dân ra trước mặt trận. Người cống hiến cho dân tộc và nhân loại là cực đại, với cá nhân mình không có một chút gì, trên ngực áo không có huân chương. Việc riêng của Người hòa vào việc chung của cách mạng, của Tổ quốc, của nhân dân. Về việc riêng, Người viết: “Suốt đời tôi hết lòng hết sức phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân.

Nay dù phải từ biệt thế giới này, tôi không có điều gì phải hối hận, chỉ tiếc là tiếc rằng không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa”. Cuộc đời, tấm gương của Bác mang giá trị thuyết phục hùng hồn, là một bảo chứng cho tư tưởng của Người. Như Người thường dạy “nói thì dễ, làm thì khó”. Có người nói hay nhưng làm một việc nhỏ có hiệu quả thì không xong. Trong những khía cạnh tạo nên đạo lý của Bác Hồ, “chất người” Hồ Chí Minh, có một nét nổi bật là nêu gương, nói đi đôi với làm. Tấm gương đạo đức, phong cách nêu gương của Bác từ việc nhỏ đến việc lớn, hằng ngày, suốt đời, đến tận phút cuối cùng của cuộc đời có tính thuyết phục mạnh mẽ, sức lan tỏa lớn.

Nêu gương thuộc nhân cách của một người cách mạng, thuộc phận sự của đảng viên và cán bộ của một đảng chân chính cách mạng, bản chất của chế độ Dân chủ Cộng hòa, cũng là lời khen và niềm tin của nhân dân đối với cán bộ. Bác Hồ chỉ ra rằng “nhân dân thường nói “đảng viên đi trước, làng nước theo sau”. Đó là một lời khen chân thành đối với đảng viên và cán bộ chúng ta”. Nêu gương là thước đo lòng trung thực. Mà trung thực là đối lập với giả dối, lừa lọc, lươn lẹo, nói, hứa mà không làm hay làm nửa vời, làm cho có chuyện là bản chất của giai cấp bóc lột. Trong những lời dạy cán bộ, Bác Hồ thường hay nói đến hai chữ “thật sự” như thật sự cần, kiệm, liêm, chính; thật sự chống bệnh quan liêu, tham ô, lãng phí; thật sự dân chủ. Trong Di chúc, một đoạn văn ngắn, Người dùng đến 4 lần cụm từ “thật” và “thật sự”: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”.

Người đứng đầu, cấp cao, quyền to: gương càng phải sáng

Ở đâu, cấp nào, ngành nào, lĩnh vực nào cũng có người đứng đầu. Người đứng đầu được ví như đầu tàu, đầu máy, máy phát điện, nóc nhà. Dân ta thường nói “nhà dột từ nóc dột xuống”, “thượng bất chính, hạ tắc loạn” ý muốn nói vị trí quan trọng của người đứng đầu. Nóc nhà đã dột thì cả nhà dột. Người đứng đầu mà hư hỏng, không liêm, chính, kiệm, cần thì ảnh hưởng xấu, tác động tiêu cực xuống bên dưới. Ngược lại, có người đứng đầu tốt, việc gì cũng xong.

Bác Hồ rất quan tâm đến người đứng đầu. Theo Bác, “cán bộ các cơ quan, cấp cao thì quyền to, cấp thấp thì quyền nhỏ. Có quyền mà thiếu lương tâm là có dịp đục khoét, có dịp ăn của đút, có dịp “dĩ công vi tư”. Vì vậy, người có quyền phải thực hành chữ Liêm trước để làm kiểu mẫu cho dân. Gương người tốt, việc tốt có thật của những người đứng đầu có ảnh hưởng tích cực rất lớn đối với quần chúng.

Theo chuyện kể của Vũ Kỳ, thư ký riêng của Bác, dịp 3-2-1969, nhân kỷ niệm 39 năm Ngày thành lập Đảng, sau khi viết xong bài báo Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân, Bác đưa cho các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị đọc với hai lý do: một là, đề nghị tham gia ý kiến; và hai là, để cho mỗi đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị là những người có trọng trách lớn đối với nước, với dân sẽ có trong tay một tài liệu mà ngay câu đầu tiên là “Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng”.
Lần khác, khi nói chuyện tại hội nghị quân sự lần thứ 5 (8-1948), Bác nhấn mạnh đạo đức của người tướng là phải trí, dũng, nhân, tín, liêm: “Trí là phải có đầu óc sáng suốt để nhìn mọi việc, để suy xét địch cho đúng. Tín là phải làm cho người ta tin mình. Đã hứa là phải thực hiện. Tín cũng còn có nghĩa là tự tin ở sức mình nữa, nhưng không phải là tự mãn, tự cao. Dũng là không được nhút nhát, phải can đảm, dám làm những việc đáng làm, dám đánh những trận đáng đánh. Nhân là phải thương yêu cấp dưới, phải đồng cam cộng khổ với họ. Đối với địch hàng, ta phải khoan dung. Liêm là chớ tham của, tham sắc. Tham sắc thì hay bị mỹ nhân kế; chớ tham danh vọng, tham sống. Trung là trung thành tuyệt đối với Tổ quốc, với nhân dân, với cách mạng, với Đảng”.

Lời dạy của Bác sâu sắc, thấm thía, quý giá quá. Nhìn những tướng Công an, Quân đội, Ủy viên Trung ương vừa bị kỷ luật cùng với việc nghiên cứu, học tập Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, càng thấy giá trị di sản Hồ Chí Minh về văn hóa nêu gương, đạo làm gương của người đứng đầu to lớn và trường tồn biết nhường nào, đang soi sáng việc nêu gương cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu hiện nay.

Trong di sản của mình, Bác Hồ thường viết về những cán bộ nòng cốt, đứng đầu là “cốt cán”. Và khi bàn đến nêu gương, nói đi với làm là nói đến cán bộ phải “ba cùng” với đồng bào. Bác thường căn dặn cán bộ và cốt cán phải thật thà ba cùng. Cán bộ nào chỉ “một cùng, hai cùng hoặc hai cùng rưỡi” thì sẽ thất bại. Cán bộ nào ba cùng thật sự thì đều thành công”.

Nêu gương là biểu hiện và gắn với tinh thần trách nhiệm - trách nhiệm nêu gương. Là người đứng đầu mà không nêu gương là không có trách nhiệm với nhân dân, với Tổ quốc, với chính bản thân mình; là không xứng đáng vị trí lãnh đạo, đứng đầu. Theo Hồ Chí Minh, tinh thần trách nhiệm là đưa tinh thần và lực lượng, tận tâm, tận lực làm cho đến nơi đến chốn, vượt mọi khó khăn, làm cho thành công, bất kỳ việc to hay nhỏ, khó hay dễ. Tinh thần trách nhiệm là nắm vững chính sách, đi đúng đường lối quần chúng, hoàn thành nhiệm vụ. Làm một cách cẩu thả, làm cho có chuyện, dễ làm khó bỏ, đánh trống bỏ dùi, gặp sao làm vậy là không có tinh thần trách nhiệm, là không có ý thức nêu gương.

Nêu gương cả lời nói, việc làm và trách nhiệm. Lời nói, việc làm của cốt cán làm cho dân tin, dân phục, dân yêu, đoàn kết chặt chẽ chung quanh Đảng, tổ chức, tuyên truyền và động viên quần chúng hăng hái thực hiện chính sách và nghị quyết của Đảng. Về trách nhiệm, vừa nêu cao tinh trách nhiệm, vừa có sai lầm, khuyết điểm thì phải có dũng khí xung phong, nêu gương nhận trách nhiệm về mình, không được nói chung chung là do “lãnh đạo”, do “chúng ta”, đổ lỗi cho người này, người khác, do khách quan.

Chuyện kể rằng năm 1963, khi Cao Bằng, Lạng Sơn chỉ còn 50% số dân vào hợp tác xã, Bác hỏi: Có phải vì đồng bào nông dân không thích vào hợp tác xã không? Không phải! Bác hỏi tiếp: “Thế thì vì ai?”. Có đồng chí trả lời vì lãnh đạo, Bác nói: “Các chú phải trả lời là vì tôi. Mỗi người phải nhận lấy phần trách nhiệm về mình mà không nên nói lãnh đạo chung chung”. Căn bệnh không dám nhận trách nhiệm về mình, tranh công, đổ lỗi vẫn khá phổ biến hiện nay ở nhiều vị trí đứng đầu theo kiểu có vị bộ trưởng giải trình trên Quốc hội về nguyên nhân hạn chế là “do chúng ta”.

Đó là bài học mà hôm nay Đảng ta nhấn mạnh rằng sự gương mẫu của Trung ương là cực kỳ quan trọng, có ý nghĩa quyết định, có sức lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội. Nói như vậy cũng có nghĩa nếu những người đứng đầu, giữ vị trí lãnh đạo, đặc biệt cốt cán với ý nghĩa là những người tiên phong mà không gương mẫu, nói/hứa không đi đôi với làm thì tuyên truyền một trăm năm cũng vô ích, nguy hiểm hơn sẽ làm mất niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân đối với Đảng và chế độ, mà mất niềm tin là mất tất cả như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định.

PGS.TS Bùi Đình Phong