Pháp lý hiện hành về ODA bộc lộ 2 điểm yếu rất cơ bản là QH - người chịu trách nhiệm cao nhất về nợ công, và người dân - chủ thể phải đóng thuế và trả nợ cuối cùng gần như đứng ngoài quy trình ODA - Phó Chủ nhiệm UB Tư pháp Lê Thị Nga phát biểu trong phiên thảo luận kinh tế - xã hội của QH sáng nay.
 |
| Đại biểu Lê Thị Nga cho rằng Chính phủ cần nghiên cứu lộ trình dừng nhận ODA trong một tương lai không xa. Ảnh: VnExpress |
Vẫn phong cách xoáy sâu một chủ đề, ĐBQH, Phó Chủ nhiệm UB Tư pháp Lê Thị Nga đã xới lên câu chuyện vay - nợ ODA của quốc gia trong bối cảnh nợ công, bội chi có nhiều vấn đề lớn. Đặc biệt, ngoại trừ một tỉ lệ nhỏ viện trợ không hoàn lại, phần nhiều ODA hiện có là cho vay ưu đãi có điều kiện.
Dẫn con số thu hút gần 78 tỉ USD trong hơn 20 năm qua, bình quân 3 tỉ USD/năm, bà Nga đánh giá nguồn vốn này đã đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội. Nhiều chương trình, dự án ODA đạt chất lượng tốt.
Tuy nhiên, thực tế cũng đã phát sinh nhiều bất cập. Thất thoát, lãng phí, tham nhũng trong nhiều dự án đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng công trình, làm mất uy tín của VN với nhà tài trợ.
Dẫn ra các vụ PMU 18, Huỳnh Ngọc Sỹ, JTC đường sắt, Phó Chủ nhiệm UB Tư pháp cho rằng tuy có nhiều cơ chế kiểm tra, giám sát, nhưng những vụ vi phạm lớn lại chỉ được phát hiện do phía nước ngoài.
"Việc xử lý khẩn trương của Bộ Giao thông, Công an, VKSNDTC về vụ JTC đường sắt vừa qua minh chứng cho quan điểm nghiêm túc của Nhà nước Việt Nam trong xử lý những sai phạm về ODA. Tuy nhiên, thực tiễn trên cho thấy việc nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng ODA là hết sức cấp bách, nhất là trong tình hình nợ công và tham nhũng hiện nay" - bà phát biểu.
Ra luật về ODA
Phó Chủ nhiệm UB Tư pháp phân tích ODA hiện nay chủ yếu được điều chỉnh bởi nghị định 38 CP/2013, quyết định của Thủ tướng, hướng dẫn của các bộ, ngành, địa phương và quy định của nhà tài trợ. Tuy nhiên, các quy định này phức tạp, phân tán, hiệu lực pháp lý thấp, lại vừa có khả năng thực hiện tùy nghi.
"Việc 'đảm bảo công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình' trong NĐ 38 mới chỉ dừng ở nguyên tắc mang tính tuyên ngôn, chưa cụ thể hóa hết vào quy trình ODA, dẫn đến chưa ngăn chặn tình trạng xin - cho, "cò dự án", tiêu cực, tham nhũng.
Đáng lưu ý, hành lang pháp lý bộc lộ 2 điểm yếu rất cơ bản: QH - người chịu trách nhiệm cao nhất về nợ công, và người dân - chủ thể phải đóng thuế và trả nợ cuối cùng gần như đứng ngoài quy trình ODA" - bà phát biểu.
ĐB đề nghị QH ban hành luật Quản lý, sử dụng ODA.
QH chưa một lần giám sát
Bà Lê Thị Nga thẳng thắn, ODA là một phần của đầu tư công và nợ công, lại tác động đến vị thế và uy tín quốc gia, nhưng trách nhiệm giám sát của QH chưa được coi trọng.
"20 năm qua, mặc dù đã xảy ra không ít vụ gây chấn động dư luận, nhưng QH chưa một lần giám sát tối cao về ODA. UB Kinh tế và UB Tài chính - Ngân sách cũng chưa lần nào giám sát chuyên đề này.
Các năm 1999, 2003, UB Đối ngoại có 2 lần giám sát; năm 2006 khi xảy ra vụ PMU18 UB Đối ngoại một lần nữa báo cáo lại các kiến nghị giám sát của lần trước nhằm khắc phục những sai phạm. Đáng tiếc những kiến nghị này đến nay vẫn chưa được tiếp thu đầy đủ" - ĐBQH dẫn chứng.
Bà khẳng định điều này góp phần làm cho những bất cập, sai phạm trong dùng ODA chậm được khắc phục, góp phần đẩy nợ công lên sát ngưỡng mất an toàn.
Giống như đã phát biểu hồi tháng 6 trước QH, ĐB Lê Thị Nga đề nghị QH tiến hành giám sát ODA. Bà chỉ ra những khiếm khuyết trong chính sách, những nhóm lợi ích liên quan đến ở cả trong nước và nước tài trợ; phân tích những mặt lợi và bất lợi của ODA, từ đó đề xuất chiến lược sử dụng có chọn lọc theo lộ trình giảm dần, tiến đến chấm dứt ODA.
"Bất cứ quốc gia nào, nếu phụ thuộc lâu dài vào ODA thì đó là thất bại của chiến lược phát triển" - bà nhấn mạnh.
Kiểm soát kém, vay rẻ thành đắt
Về các lĩnh vực ưu tiên sử dụng ODA, Phó Chủ nhiệm UB Tư pháp cũng chỉ ra điều 7 NĐ 38 đã quy định quá rộng, ưu tiên hầu hết các lĩnh vực kinh tế- xã hội, và còn có quy định "quét" rất tùy nghi tại khoản 9: "Một số lĩnh vực khác".
"Việc cào bằng, thiếu trọng điểm trong sử dụng ODA đã dẫn đến phân bổ dàn trải, không kích thích được nội lực, tạo tâm lý trông chờ, ỷ lại" - bà nói.
Phó Chủ nhiệm UB Tư pháp cũng lưu ý: "Sau khi chúng ta thoát khỏi nhóm nước có thu nhập thấp thì ưu đãi giảm đi, điều kiện vay và trả nợ khắc nghiệt hơn, nếu lạm dụng ODA thì sẽ để lại gánh nặng nợ nần cho tương lai. Nhưng điều này đã chưa được nhận thức đúng.
Bộ trưởng Bùi Quang Vinh đã rất bức xúc: "Tôi dám chắc có một tỉ lệ không nhỏ cán bộ và người dân, đặc biệt là lãnh đạo địa phương còn hiểu một cách rất sơ đẳng rằng: ODA là cho không, vay được càng nhiều càng tốt, bất chấp khả năng trả nợ". Thưa QH! Đây là thực tế rất đáng lo ngại".
ĐB Nga cũng cho rằng, về chủ quan, do năng lực quản trị khu vực công của ta hạn chế, chưa kiểm soát được thất thoát, lãng phí, tham nhũng nên đã góp phần làm cho một số dự án mặc dù vay giá rẻ, nhưng đã trở nên vô cùng đắt đỏ.
Cùng với xu hướng thích dùng ODA, lại gắn liền với lợi ích nhóm, tư duy nhiệm kì, bệnh thành tích ở một số nơi đã và đang khiến công trình ODA xuất hiện rất nhiều nhưng chất lượng, hiệu quả thấp, suất đầu tư quá cao, cao hơn rất nhiều so với các nước.
Bà cũng dẫn các nghiên cứu quốc tế về ODA đã chỉ 3 điểm cơ bản khiến nước tiếp nhận có khả năng chịu bất lợi, thậm chí có nhà kinh tế ví ODA như là "sát thủ kinh tế", là "bẫy ODA", đồng thời giới thiệu kinh nghiệm sử dụng vốn vay nước ngoài thành công của các nước phát triển nhanh như Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan có các điều kiện cụ thể. Đó là những kinh nghiệm nên học hỏi từ các nước bạn.
VNN
