Tấm gương cách mạng sáng ngời

Anh Nguyễn Văn Trỗi sinh ngày 1-2-1940, là con thứ ba (theo cách gọi của địa phương, anh còn có tên là Tư Trỗi) tại làng Thanh Quýt, xã Điện Thắng (nay là xã Điện Thắng Trung), huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, trong một gia đình dòng họ giàu truyền thống cách mạng. Thân phụ anh là ông Nguyễn Văn Hóa (tự Thoàn) từng tham gia cách mạng thời chống Pháp; anh ruột là Nguyễn Văn Toàn, cũng từng tham gia cách mạng, hoạt động vùng Điện Bàn - Đà Nẵng…

Nhà tưởng niệm anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi tại huyện Điện Bàn, Quảng Nam.

Thuở nhỏ, anh Trỗi học ở Trường tiểu học Miếu Xóm (nay là Trường Nguyễn Trãi, đội 2, thôn Thanh Quýt  4, xã Điện Thắng Trung) do thầy giáo Nguyễn Văn Nhung dạy. Chưa được 10 tuổi thì mẹ mất, gia cảnh gặp khó khăn, hằng ngày anh phải đi xay bột thuê cho một lò bún trong làng. Năm 13 tuổi, anh Trỗi theo anh trai ra Đà Nẵng, học nghề may. Trong thời gian 3 năm học may tại Đà Nẵng, anh đã ý thức được lòng căm thù đối với Mỹ-ngụy. Theo lời kể của ông Nguyễn Văn Toàn, có một lần đi ngang chỗ quân ngụy chào cờ, anh Trỗi không chịu dừng lại chào, thế là bị hạch sách đủ điều... Cho rằng nghề may có vẻ yếu đuối, anh thôi không theo nữa. Đến mùa hè năm 1956, anh Trỗi (lúc đó được 16 tuổi) mua vé tàu thủy Nam Việt, vào Sài Gòn.

Ở Sài Gòn, anh trọ nhà bác Ba Nhân (người cùng quê), ban ngày đi làm thuê, ban đêm đạp xích lô. Sau đó anh học thêm nghề thợ điện. Trong thời gian này, được sự dìu dắt của bà con cùng quê phiêu bạt vào Sài Gòn, anh càng nung nấu ý chí cách mạng. “Đánh Mỹ” là nguyện vọng của anh lúc này.

Anh Trỗi làm thợ điện ở nhà máy điện Chợ Quán và tham gia tổ chức Biệt động thành, Đại đội quyết tử cánh Tây Nam Sài Gòn. Năm 1964, anh được tập huấn cách đánh biệt động nội thành ở căn cứ Rừng Thơm, Đức Hòa (Long An).

Tháng 5-1964, khi được tin Chính phủ Mỹ sẽ cử một phái đoàn chính trị, quân sự cao cấp sang Sài Gòn để nghiên cứu tình hình miền Nam Việt Nam, với lòng yêu quê hương và căm thù giặc sâu sắc, Nguyễn Văn Trỗi (lúc này đang hoạt động trong tổ chức Biệt động vũ trang nội thành thuộc Đại đội Quyết tử 65, cánh Tây Nam Sài Gòn) xin Ban chỉ huy Quân sự biệt động tiêu diệt phái đoàn cao cấp của Mỹ do Bộ trưởng Quốc phòng Robert MacNamara dẫn đầu.

 Được cấp trên đồng ý, ngày 2-5-1964, anh nhận nhiệm vụ đặt mìn ở cầu Công Lý, để ám sát phái đoàn quân sự chính trị cao cấp của Chính phủ Hoa Kỳ. Nhiệm vụ này ban đầu được giao cho một đồng đội của Trỗi, nhưng anh xung phong đi thay vì vợ chồng người đồng đội đó đã có con. Công việc bại lộ, anh bị bắt lúc 22 giờ ngày 9-5-1964.

Trong lao tù, mặc dù chịu rất nhiều đòn tra tấn, cực hình dã man cùng với những cám dỗ ngon ngọt của kẻ thù nhưng Nguyễn Văn Trỗi vẫn một mực không khai báo, một lòng trung thành với Đảng, với tổ chức và lý tưởng mà anh đã chọn. Biết không thể nào lấy được thông tin gì từ anh, chính quyền Nguyễn Khánh đã đưa anh ra tòa án quân sự kết án tử hình nhằm thị uy và uy hiếp tinh thần chống Mỹ đang sục sôi trong nhân dân miền Nam lúc bấy giờ.

Vào 9 giờ 45 phút ngày 15-10-1964, chúng đưa Nguyễn Văn Trỗi ra xử bắn tại vườn rau nhà lao Chí Hòa - Sài Gòn. Khi ra pháp trường anh rất bình thản, trước đông đảo các nhà báo trong và ngoài nước, anh đã vạch trần tội ác của đế quốc Mỹ. Khi địch bịt mắt, anh liền giật ra và nói: “Không, phải để tôi nhìn mảnh đất này, mảnh đất thân yêu của tôi”. Trước khi chết, anh còn hô vang “Hãy nhớ lấy lời tôi! Đả đảo đế quốc Mỹ! Đả đảo Nguyễn Khánh! Việt Nam muôn năm! Hồ Chí Minh muôn năm!”. Câu “Hồ Chí Minh muôn năm!’ được anh hô đến ba lần.

Tinh thần chiến đấu và hy sinh anh dũng của anh Trỗi tại pháp trường đã trở thành biểu tượng của thế hệ thanh niên Việt Nam thời kỳ chống Mỹ. Bác Hồ, vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta đã ghi trên tấm ảnh của anh Trỗi: “Vì Tổ quốc, vì nhân dân, liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi đã anh dũng đấu tranh chống đế quốc Mỹ đến hơi thở cuối cùng. Chí khí lẫm liệt của Anh hùng Trỗi là một tấm gương cách mạng sáng ngời cho mọi người yêu nước, nhất là cho các cháu thanh niên học tập”.

Hình ảnh anh Trỗi hai tay bị trói chặt vào cột nhưng đôi mắt anh vẫn sáng lên, vẫn hiên ngang nhìn thẳng vào quân thù là một hình ảnh bất tử đi vào lịch sử. Sau sự hy sinh anh dũng của anh có rất nhiều nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ và họa sĩ đã lấy hình tượng đó để ca ngợi anh. Nhà thơ Tố Hữu đã có bài thơ “Hãy nhớ lấy lời tôi” với những câu thơ mở đầu:

“Có những phút làm nên lịch sử
Có cái chết hóa thành bất tử
Có những lời hơn mọi bài ca
Có con người như chân lý
                        sinh ra…”.

Đ.K (sưu tầm và biên soạn)