Trong nhiều năm qua, mỗi khi đến mùa nắng nóng thì tình trạng thiếu điện xảy ra, gây thiệt hại lớn cho sản xuất, tiêu dùng. Một trong những nguyên nhân quan trọng là do cơ cấu nguồn điện không hợp lý, phụ thuộc rất lớn vào thủy điện và không có dự phòng.
 | |
| Bảo vệ, sửa chữa đường dây từ các nhà máy thủy điện đến nơi tiêu thụ rất khó khăn. |
Nếu dùng xăng, dầu để làm ra 1 kWh điện ít ra cũng hao tổn 3.000-4.000 đồng chi phí nhiên liệu; dùng khí đốt, ga, than đá, giá thành cũng không dưới 1.000-1.500 đồng/kWh. Dựa vào thủy năng để sản xuất điện, tuy rẻ hơn nhưng vốn đầu tư lớn, thời gian xây dựng một công trình khá lâu, chi phí khấu hao, vận hành và giá thành 1 kWh dao động trong khoảng 800-1.000 đồng. Điện nguyên tử, vì quá đắt và rắc rối về kỹ thuật an toàn, vốn đầu tư quá lớn, vượt quá tiềm lực của nền kinh tế quốc dân nên chỉ mới được tính đến trong những năm gần đây và để triển khai được cũng còn nhiều năm nữa…
Ở nước ta, do tiềm năng thủy điện dồi dào, giá thành rẻ nên trong những năm qua, các nhà đầu tư tập trung vào thủy điện, làm tăng tỷ trọng thủy điện trong cơ cấu điện năng cả nước. Trong đó chủ yếu là thủy điện vừa và nhỏ, dễ đầu tư vì phù hợp với khả năng tài chính của nhiều đối tác là các thành phần kinh tế khác nhau.
Chỉ riêng Công ty Điện lực 3, qua 6 năm triển khai xây dựng đã đưa được 5 nhà máy thủy điện với công suất 70 MW có sản lượng điện hằng năm là 310 triệu kWh, góp phần đáng kể vào việc cải thiện tình hình cung cấp điện trong khu vực, giảm áp lực cho lưới điện quốc gia. Ngoài ra, hiện công ty đang xây dựng và tham gia giám sát trên 10 nhà máy thủy điện tại khu vực. Nhưng nếu chỉ chú trọng thủy điện mà bỏ qua hoặc ít chú tâm đến các dạng năng lượng khác, rất dễ bị động trong cung ứng điện, bởi thủy điện phụ thuộc vào thời tiết.
Nắng hạn, bão lũ ảnh hưởng ngưng trệ phát điện, gây thiếu nguồn, tình trạng mất điện triền miên trong 3 mùa nắng của các năm từ 2006 đến 2008 đã khẳng định điều này. Tất nhiên, trong cơ chế thị trường, nhà đầu tư có quyền lựa chọn đầu tư lĩnh vực mang lại lợi nhuận tối đa. Và cũng xuất phát từ việc Nhà nước định giá bán điện quá thấp nên các DN không thể đầu tư vào các công trình điện dầu, điện than hoặc điện khí để rồi chịu lỗ. Con đường các nhà đầu tư lựa chọn có hiệu quả, có lợi nhuận sẽ là thủy điện, nên gần đây rộ lên việc xây dựng nhà máy thủy điện. Các dự án mở rộng, xây dựng mới các nhà máy nhiệt điện than, dầu, khí đốt nhằm bổ sung nguồn điện thường ít được quan tâm, nên chậm tiến độ hoặc ngừng thi công cũng bởi lý do không có lãi.
Tầm chiến lược về nguồn điện chính là tính toán quy hoạch, điều phối nguồn lực đầu tư cho các nhà máy điện để bảo đảm cơ cấu nguồn điện hợp lý. Do nhu cầu dùng điện trong xã hội không diễn ra đồng thời, giờ cao điểm, công suất tối đa, nhu cầu lên đến ngưỡng, giờ thấp điểm các thiết bị đồng loạt nghỉ, nhu cầu xuống rất thấp. Chênh lệch giữa công suất tối đa và công suất tối thiểu thường gấp đôi nên cần phải hoạch định đầu tư nguồn điện đáp ứng được nhu cầu điện trong giờ cao điểm, để đến giờ thấp điểm chuyển một số nhà máy nhiệt điện sang nghỉ dự phòng, nhằm bảo đảm an ninh lưới điện và an ninh năng lượng.
Ngoài nguyên nhân cơ cấu điện không hợp lý, vấn đề giá điện cũng không khuyến khích được các nhà đầu tư. Hiện tại, Nhà nước chưa điều chỉnh giá điện về đúng với giá trị của nó. Nói chính xác là đang còn bao cấp giá điện, mà hệ lụy là thiếu điện và lãng phí điện còn lâu dài. Bởi giá điện thấp thì mọi hoạt động điện lực phải chịu lỗ, cuối cùng thì ngành điện phải mua đắt, bán rẻ nên phải gánh hết các khoản lỗ này.
Đứng trước một đất nước mà năm nào cũng xảy ra đại hạn như Việt Nam, nhất là khu vực miền Trung, vừa phụ thuộc vào các nhà máy thủy điện tại chỗ, vừa phụ thuộc vào nguồn điện lưới. Do vậy, phải quan tâm xây dựng các nhà máy nhiệt điện hợp lý để bổ sung và đề phòng những khi thiếu điện.
Bài và ảnh: ĐỨC THỊNH
