Nhận diện mô hình hợp tác xã kiểu mới

Mô hình hợp tác xã (HTX) kiểu mới là xu hướng phát triển chung của thế giới, là sản phẩm của kinh tế thị trường, trí tuệ của nhân loại và cũng là quan điểm, chủ trương xuyên suốt của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, mô hình HTX kiểu mới chưa có một khái niệm cụ thể, rõ ràng nên cần nhận diện và làm rõ để thúc đẩy, phát triển HTX kiểu mới theo đúng bản chất của tổ chức kinh tế tiến bộ, văn minh, có ý nghĩa nhân văn sâu sắc này.

Chủ tịch Liên minh HTX thành phố Đà Nẵng Phạm Công Chính (bên phải) tặng quà, động viên các thành viên HTX mắm Bình Minh nỗ lực sản xuất, kinh doanh. Ảnh: HOÀNG HIỆP

Theo Nghị quyết số 13-NQ/TW ngày 18-3-2002 của hội nghị lần thứ 5, Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa IX) về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể (KTTT), mô hình HTX kiểu mới là tổ chức KTTT dựa trên sở hữu của thành viên và sở hữu tập thể; liên kết rộng rãi những người lao động, các hộ sản xuất, kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ và vừa thuộc các thành phần kinh tế, không giới hạn về quy mô, lĩnh vực, ngành nghề và địa bàn (trừ một số lĩnh vực có quy định riêng); phân phối thu nhập theo lao động, theo vốn góp và mức độ tham gia dịch vụ; hoạt động theo nguyên tắc tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Thành viên của HTX bao gồm các thể nhân và pháp nhân, cả người ít vốn và nhiều vốn, cùng góp vốn và góp sức trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng cùng có lợi và quản lý dân chủ.

Với “định nghĩa” trên, cơ bản là đã rõ về mô hình HTX kiểu mới. Tuy nhiên, vấn đề quan tâm là quy định về thành viên của HTX. Theo quan điểm của Đảng như đã nêu trên thì thành viên của HTX có rất nhiều hình thức đối tượng thành viên nhưng có 2 hình thức chủ yếu là thành viên góp vốn và thành viên liên kết, hợp tác hay còn gọi là thành viên góp sức.

Đối với thành viên góp vốn thì được xác lập quyền sở hữu, quyền lợi ích và tư cách thành viên của mình trong việc tham gia quản lý HTX. Thành viên góp vốn có hai hình thức là thành viên có tư cách đầy đủ (được xác lập khi thành viên đã thực hiện hoàn thành nghĩa vụ góp vốn theo quy định của pháp luật và điều lệ HTX) và thành viên có tư cách hạn chế (thiếu vốn đóng góp, bị hạn chế một số quyền tham gia quản lý HTX). Các thành viên có tư cách hạn chế được quyền liên danh với nhau để đạt mức vốn góp tối thiểu trở lên nhằm cử đại diện của mình, thực hiện các quyền của thành viên có tư cách đầy đủ nhưng được gọi là thành viên có tư cách đại diện.

Đối với thành viên liên kết thì được xác lập quyền sử dụng dịch vụ của HTX, được hưởng lợi từ các yếu tố đầu vào để phục vụ sản xuất cho thành viên và được HTX chia sẻ lợi ích trong việc thu mua sản phẩm, hỗ trợ giải quyết đầu ra cho sản phẩm. Tư cách thành viên liên kết được xác lập khi thực hiện hoàn thành việc ký kết hợp đồng dịch vụ với HTX. Bản chất của kinh tế HTX là vì lợi ích, sở hữu và tư cách thành viên nên quyền và nghĩa vụ của mỗi hình thức đối tượng thành viên phải được làm rõ để phản ánh đúng bản chất, tạo động lực cho sự phát triển.

Mô hình HTX kiểu mới còn có sự tách bạch về tài sản cá nhân các thành viên và tài sản chung của HTX (gồm tài sản được chia và tài sản không chia) nên mô hình này vừa có tính đối nhân, vừa có tính đối vốn. Thành viên HTX có thể vừa là người chủ của HTX, vừa là khách hàng của HTX thông qua quy định góp vốn và quy định sử dụng dịch vụ của HTX, nên HTX phải ưu tiên huy động vốn từ thành viên để đầu tư, mở rộng sản xuất, kinh doanh trên cơ sở thỏa thuận với thành viên (thành viên góp vốn bằng tiền, tài sản, giá trị quyền sử dụng đất…).

Cơ chế quản lý của HTX theo nguyên tắc bình đẳng và dân chủ, mỗi thành viên có quyền biểu quyết 1 phiếu, phiếu biểu quyết có giá trị ngang nhau, không phụ thuộc vào số vốn góp và chức vụ của thành viên. HTX là một loại hình doanh nghiệp, được vay vốn bình đẳng như doanh nghiệp, được thế chấp bằng tài sản hình thành từ vốn vay để vay vốn ngân hàng, được vay vốn bằng tín chấp và vay theo dự án sản xuất, kinh doanh có hiệu quả. Việc phân phối thu nhập của HTX được thực hiện dựa theo lao động, vốn góp và theo mức độ sử dụng dịch vụ.

HTX kiểu mới được hưởng các chính sách hỗ trợ phát triển của Nhà nước, như: được khuyến khích và tạo điều kiện cho thành viên HTX là hộ nông dân thực hiện việc “dồn điền, đổi thửa”, tập trung ruộng đất theo chính sách của Nhà nước để phát triển sản xuất hàng hóa, mở mang ngành nghề; được Nhà nước giao đất không thu tiền và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho HTX nông nghiệp xây dựng trụ sở và làm cơ sở sản xuất, kinh doanh; HTX được thuê đất dài hạn, được giảm mức nộp tiền thuê đất trong một thời gian nhất định và được nộp tiền thuê đất nhiều lần...

PHẠM CÔNG CHÍNH
Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã thành phố Đà Nẵng