Trong mâm cơm cúng Tết Đoan Ngọ (mồng năm tháng năm âm lịch) của người dân xứ Quảng, ngoài các món như thịt vịt, trái cây, chè, xôi,… thì không thể thiếu những chiếc bánh tro.
Ngày trước, khi còn ở quê, vào dịp mồng năm tôi lại bận bịu cùng với cả nhà gói bánh tro để cúng ông bà và đem bán ở chợ. Để chuẩn bị làm bánh tro, công đoạn đầu tiên là chọn nếp, thường thì nếp tháng ba mới gặt hột mẩy, chắc, ít lộn thóc, nhặt cho hết những hạt thóc để cho bánh có mùi vị ngon hơn. Nước tro ngâm nếp tốt nhất phải là thứ tro đốt từ thân cây mè, nếu như không có tro thân cây mè thì lấy tro than cũng được nhưng phải lọc thật kỹ. Đổ tro vào chậu nước khuấy đều cho đến khi tro thấm nước và chìm xuống. Một ít bọt và mẩu than nhỏ nổi lên trên nhanh chóng múc ra bỏ. Khi tro lắng xuống, nước tro ở trên khá trong thì chắt lấy nước này. Nếp đã lựa cho vào nước tro, ngâm ba ngày đêm, sau đó vớt ra vo lại với nước sạch, đổ trên rổ cho ráo nước.
Loại lá thường dùng để gói bánh tro là lá sậy ở trên rừng được một số người mang về các chợ bán. Lá sậy thường bề rộng nhỏ nên để gói được những đòn bánh tro người ta phải xếp chồng lên nhau. Bên cạnh bánh tro còn có một thứ bánh khác cũng làm nguyên liệu như trên là bánh ú tro, chỉ khác nhau ở cách gói. Để làm bánh tro chỉ cần múc một chén nếp đã ủ tro, đổ dài trên mặt lá rồi khéo léo cuốn nếp vào bên trong, xóc xóc hai đầu cho nếp đều, buộc lại, thế là xong (giống như gói bánh tét). Còn muốn làm bánh ú tro thì lấy những chiếc lá sậy dài, gấp đôi hơi chéo, xoay xoay đôi tay, gấp chéo lá thành hình phễu cho một nắm nếp bỏ vào, úp phần lá thừa. Trong tích tắc đã ra được hình chóp nón góc cạnh xung quanh của thứ bánh ú, sau đó xâu từng cái bánh ú tro thành chục.
Trình tự làm bánh nghe thì đơn giản nhưng đòi hỏi sự quen tay khéo léo mới gói được số lượng bánh nhanh và đẹp. Bỏ từng đòn bánh tro dựng đứng vào thùng hoặc từng chục bánh ú tro nấu cho nước sôi chừng bốn tiếng đồng hồ là vừa để bánh vừa chín mà không bị nhão. Bánh tro chín vớt ra, dùng tay lăn tròn bánh trên mâm cho bánh được tròn đều. Bánh gói bằng lá sậy có màu vàng nâu, muốn bánh có màu bớt đậm thì dùng lá non hơn.
Bánh tro hay bánh ú tro vừa mềm dẻo lại vừa giòn, vị thanh, nhẹ; khi ăn thường chấm với đường cát trắng, bánh ăn dễ tiêu nên rất thích hợp với người già, người yếu tì vị.
Nay, Tết mồng năm lại về, tôi ra chợ thật sớm để mua những đòn bánh tro còn nóng hổi. Cầm đòn bánh trên tay mà nỗi nhớ quê cứ dâng trào, ký ức ngày xưa được quây quần bên bà, bên mẹ gói bánh cứ hiện về trong tôi. Chắc rằng giờ này mẹ và bà cũng đang tất bật với nồi bánh tro để kịp buổi chợ sáng mồng năm…
(Theo Báo Quảng Nam)
