Hiện nay, đạo đức xã hội nói chung và đạo đức y tế (y đức) đang có nhiều điều đáng bàn. Thiên chức của thầy thuốc là cứu người, được xã hội trọng vọng, nên sẽ khó chấp nhận việc thầy thuốc vi phạm y đức, y đạo.
Thầy thuốc cũng là con người, thành viên của gia đình, xã hội. Họ cũng phải lo toan chuyện cơm, áo, gạo, tiền... như mọi công dân khác. Dù lương của ngành Y tế vốn được xã hội Việt Nam xếp vào nhóm hành chính sự vụ còn quá thấp so với mặt bằng cuộc sống, nhưng rất ít thầy thuốc đồng ý với lập luận rằng “vì lương quá thấp, làm việc căng thẳng nên chuyện tiêu cực là đương nhiên”.
Muốn chữa bệnh kịp thời, vì “chữa bệnh như chữa cháy”, thầy thuốc phải sớm chẩn ra bệnh, hiểu rõ căn bệnh, thông thạo các loại thuốc cần thiết...; nôm na là thầy thuốc phải có trình độ chuyên môn. Một số bậc lão niên trong ngành Y tế quan niệm không đúng rằng, nếu như sai sót của thầy thuốc do yếu kém chuyên môn, không phát hiện được bệnh còn có thể châm chước, nhưng sai sót về tinh thần phục vụ, thái độ giao tiếp, ứng xử thì hoàn toàn không thể chấp nhận được. Người thầy thuốc không đơn thuần hành nghề để kiếm sống, mà còn để thực hiện sứ mệnh thiêng liêng: trị bệnh cứu người. Sai sót của thầy thuốc, chủ quan hay khách quan, đều ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng con người... Vì vậy, để chữa trị được bệnh, thầy thuốc bắt buộc phải có kiến thức, không biết, không thành thạo thì không được làm; không ai chấp nhận “có nhiệt tình, dám nghĩ dám làm” đối với việc cứu người như trong những công việc khác.
Bên cạnh chuyên môn, người thầy thuốc cũng phải học công dân giáo dục, đạo đức học..., nghĩa là học “làm người”. Con người là sản phẩm của xã hội. Thiếu căn bản giáo dục cá nhân, gia đình, thiếu nền tảng văn hóa, ứng xử từ xã hội, tất nhiên các thành viên xã hội, kể cả người thầy thuốc, không thể hành xử đúng mực như cộng đồng mong đợi.
Như vậy, thầy thuốc có y đức tốt cần phải có 2 thành tố: kiến thức tốt, được đào tạo chuyên môn bài bản và y đức tốt. Y đức cao quý, nhưng không quá cao xa. Khi chúng ta bỏ việc hô hào, phát động, thi đua “dỏm” và bắt tay thật sự từ cái gốc là bản thân, gia đình, xã hội, thì chắc chắn đạo đức xã hội nói chung và y đức nói riêng sẽ được phục hồi và phát huy.
8 tội thầy thuốc cần tránh (Hải Thượng y tông tâm lĩnh)
1- Có bệnh nên xem xét rồi mới bốc thuốc, nhưng vì ngại đêm mưa vất vả, không chịu đến thăm mà đã cho thuốc, đó là tội LƯỜI.
2- Có bệnh nên uống thuốc mới cứu được nhưng sợ người bệnh nghèo túng nên chỉ cho loại thuốc rẻ tiền, đó là tội BỦN XỈN.
3- Khi thấy bệnh chắc chắn không qua khỏi, nhưng không nói thật mà lại nói lơ mơ để làm tiền, đó là tội THAM.
4- Thấy bệnh dễ chữa, nói dối là khó, le lưỡi, chau mày, dọa cho bệnh nhân sợ để lấy nhiều tiền, đó là tội LỪA DỐI.
5- Thấy bệnh khó, lẽ ra phải nói thật rồi hết sức cứu chữa nhưng lại sợ mang tiếng là không biết thuốc; hơn nữa, cứu chữa chưa chắc thành công và không được hậu lợi, nên kiên quyết không chịu chữa đến nỗi bệnh nhân bó tay chịu chết, đó là tội BẤT NHÂN.
6- Gặp trường hợp người bệnh ngày thường có bất bình với mình, khi họ mắc bệnh phải nhờ đến mình, liền nảy ra ý nghĩ oán thù, không chịu chữa hết lòng, đó là tội HẸP HÒI.
7- Thấy người mồ côi, góa bụa, người hiền, con hiếm, nghèo đói ốm đau thì cho là chữa mất công vô ích, không chịu hết lòng, đó là tội THẤT ĐỨC.
8- Xét bệnh còn lờ mờ, sức học còn non mà cho thuốc chữa bệnh, đó là tội DỐT NÁT.
TS, BS TRẦN BÁ THOẠI
