Phơi nhiễm với HIV là tình huống rất thường gặp trong đời sống hằng ngày. Không phải tất cả các trường hợp tiếp xúc trực tiếp với máu và dịch cơ thể người nhiễm HIV hoặc nghi ngờ nhiễm HIV đều dẫn đến bị nhiễm HIV.
Tuy vậy, do thông tin hoặc hiểu biết không đầy đủ nên một số người quá lo lắng, trong khi một số khác lại không biết nên bỏ qua “khoảng thời gian vàng” trong điều trị dự phòng. Chúng tôi xin giới thiệu với bạn đọc một số thông tin và quy trình xử trí sau khi phơi nhiễm HIV.
Phơi nhiễm với HIV (exposure) là tình huống có tiếp xúc trực tiếp với máu hoặc các dịch cơ thể của người nhiễm HIV hoặc nghi ngờ nhiễm HIV dẫn đến nguy cơ lây nhiễm HIV. Dựa vào tính chất thường gặp hoặc nghề nghiệp, người ta chia ra 2 loại phơi nhiễm nghề nghiệp và ngoài môi trường nghề nghiệp (tại cộng đồng). Phơi nhiễm với HIV do tai nạn nghề nghiệp thường xảy ra ở những người làm nghề y do bị kim đâm khi làm thủ thuật, tiêm truyền, lấy máu xét nghiệm, vết thương do dao mổ và các dụng cụ y tế sắc nhọn khác có dính máu hoặc dịch cơ thể của người bệnh gây tổn thương. Phơi nhiễm do tai nạn nghề nghiệp cũng còn gặp ở trong một số ngành như công an, quân đội... khi làm nhiệm vụ trấn áp tội phạm bị nhiễm HIV.
Phơi nhiễm với HIV không do nghề nghiệp là những trường hợp phơi nhiễm với máu, dịch cơ thể có khả năng làm lây nhiễm HIV không liên quan đến nghề nghiệp. Thường gặp ngoài cộng đồng như quan hệ tình dục không sử dụng bao cao su, bao cao su bị vỡ, rách hoặc bị cưỡng dâm; sử dụng chung bơm kim tiêm đối với người nghiện chích ma túy; vết thương do đâm phải kim hoặc các vật sắc nhọn vứt ra khu vực công cộng và có dính máu nhìn thấy được, thậm chí vết thương do người nghi nhiễm HIV cắn gây chảy máu...
Về xử trí sau khi bị phơi nhiễm HIV có khác nhau giữa phơi nhiễm HIV do nghề nghiệp và ngoài nghề nghiệp.
Xử lý khi phơi nhiễm HIV do nghề nghiệp:
- Xử lý vết thương tại chỗ bằng cách rửa ngay vết thương dưới vòi nước, nếu vết thương chảy máu, để vết thương tự chảy máu trong một thời gian ngắn, không nặn bóp vết thương. Rửa kỹ bằng xà phòng và nước sạch. Nếu phơi nhiễm qua niêm mạc mắt phải rửa mắt bằng nước cất hoặc nước muối NaCl 0,9% liên tục trong 5 phút. Nếu phơi nhiễm qua mũi, miệng cũng phải rửa mũi hoặc súc miệng bằng nước cất hoặc dung dịch NaCl 0,9% nhiều lần.
- Báo cáo người phụ trách và làm biên bản nêu rõ ngày, giờ, hoàn cảnh xảy ra, đánh giá vết thương, mức độ nguy cơ của phơi nhiễm. Lấy chữ ký của người chứng kiến và chữ ký của người phụ trách. Việc này cần làm ngay để phục vụ làm các chế độ sau này nếu cần thiết.
- Đánh giá nguy cơ phơi nhiễm theo mức độ tổn thương và diện tích tiếp xúc. Dựa trên mức độ tổn thương của da, độ sâu, có chảy máu hay không… để xác định phơi nhiễm đó có nguy cơ hay không, giúp việc quyết định điều trị ARV.
- Xác định tình trạng HIV của nguồn gây phơi nhiễm để xem xét nguồn phơi nhiễm có nhiễm HIV hay không.
- Xác định tình trạng HIV của người bị phơi nhiễm thông qua tư vấn xét nghiệm HIV cho người bị phơi nhiễm.
- Tư vấn cho người bị phơi nhiễm về các nguy cơ nhiễm HIV và viêm gan B, C, điều trị dự phòng ARV.
- Điều trị dự phòng bằng thuốc ARV.
Xử lý khi phơi nhiễm HIV ngoài môi trường nghề nghiệp:
Tình huống phơi nhiễm HIV ngoài môi trường nghề nghiệp rất đa dạng và nguy cơ rất khác nhau, do vậy người bị phơi nhiễm HIV ngoài cộng đồng cần đến ngay các cơ sở tư vấn HIV/AIDS để:
- Đánh giá về tình trạng nhiễm HIV, phạm vi, tần suất và thời gian có nguy cơ phơi nhiễm, nhiễm HIV của nguồn lây nhiễm.
- Tư vấn trước xét nghiệm HIV.
- Tiến hành các xét nghiệm ban đầu như: HIV, viêm gan B, C; xét nghiệm đánh giá tình trạng mang thai, có thể xét nghiệm tình trạng HIV của người gây phơi nhiễm cho người phơi nhiễm nếu chưa biết tình trạng nhiễm HIV, tiến hành điều trị dự phòng bằng thuốc ARV nếu thấy cần thiết.
P.V (Theo tài liệu phòng chống HIV/AIDS)
