Những ai đến với Festival Nghề truyền thống Huế 2013, với chủ đề “Tinh hoa nghề Việt” diễn ra tháng 5 vừa qua, hẳn còn nhớ có hai khu vực dành cho hai ngành nghề truyền thống độc đáo của cộng đồng Chăm đến từ Ninh Thuận: đó là dệt thổ cẩm và chế tác gốm. Đây là hai nghề truyền thống còn được bà con Chăm bảo lưu và truyền dạy ở cả hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận.
 |
| Nghệ nhân Inrahani Thuận Thị Trụ. |
Nếu gốm Chăm Bàu Trúc được biết đến như một trong vài làng gốm có mặt sớm nhất Đông Nam Á hiện nay vẫn còn được truyền lưu, thì thổ cẩm của dân tộc này có một vị thế cũng không kém. Thổ cẩm Chăm đã có mặt khắp đất nước Việt Nam từ hai thập kỷ qua, và mấy mươi lần góp mặt với hội chợ triển lãm quốc tế. Đại diện làng nghề thổ cẩm Chăm Mỹ Nghiệp là nghệ nhân Bàn tay vàng Thuận Thị Trụ Inrahani. Đặc biệt, bà Inrahani còn mang đến Huế mười nghệ nhân Chăm để trình diễn nghệ thuật múa dân tộc suốt 5 ngày diễn ra Festival ở gian trưng bày của mình. Mỗi tối, tiếng trống Ginang, trống Baranưng, kèn Xaranai tấu lên cùng điệu múa roi và múa đạp lửa… Đặc biệt hơn, chính nghệ nhân Inrahani trình diễn màn độc vũ của dân tộc mình.
Sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo tại làng Mỹ Nghiệp (Ninh Thuận), ngay từ nhỏ Thuận Thị Trụ đã có tính tự lập, một ý chí quyết tâm thoát khỏi cảnh nghèo. Vì hoàn cảnh gia đình khó khăn nên Trụ vừa phải học vừa xoay xở, bươn chải kiếm sống. Thuận Thị Trụ đã từng làm nhiều ngành nghề: từ nhân viên cửa hàng thương nghiệp đến giáo viên và sau đó là hiệu trưởng trường mẫu giáo xã, và cuối cùng là cán bộ chuyên trách giáo dục mầm non Phòng Giáo dục huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận cho đến năm 1988. Và từ đây, cuộc đời của cô gái nghèo, giàu ước mơ đã chuyển hướng khi cô quyết tâm đi theo con đường kinh doanh, lựa chọn nghề dệt thổ cẩm để gắn bó như một cái nghiệp.
Dệt thổ cẩm của người Chăm là nghề mẹ truyền con nối. Đó là nghề được bà Chúa Xứ Thiên-Y-A-Na truyền dạy cho phụ nữ Chăm. Cho nên có thể nói, không có người nữ Chăm nào là không biết dệt. Khi mới mười tuổi, Trụ đã tỏ ra có năng khiếu dệt vải. Tranh thủ những lúc rảnh rỗi, cô bé thường tự dệt cho mình những chiếc áo váy thổ cẩm xinh xắn, giản dị mà vẫn khéo léo. Yêu thích nghề dệt nhưng lúc đó Trụ cũng không biết được rằng chính sự khéo léo ấy, sau này, đã biến cô trở thành nghệ nhân thổ cẩm với danh hiệu bàn tay vàng và được nhiều người biết đến.
Nghề dệt thổ cẩm trải qua nhiều thăng trầm theo lịch sử. Trước năm 1975, người dân làng Mỹ Nghiệp thường tận dụng giờ nông nhàn để sản xuất. Hàng dệt chỉ gồm các sản phẩm thô, chủ yếu được mang bán cho đồng bào Tây Nguyên như: Êđê, Churu, Kơho, Raglai…, một số ít dùng phục vụ trong những dịp lễ hội, phong tục tập quán của người Chăm. Đất nước mở cửa, nhận thấy nghề dệt truyền thống của dân tộc có cơ hội phát triển, Thuận Thị Trụ xin thôi việc để chuẩn bị mở cơ sở sản xuất thổ cẩm. Chị nghiên cứu các hoa văn cổ, cách phối màu để làm ra nhiều sản phẩm mới lạ. Từ sản phẩm thô, chị chế tác các mẫu mã mới - gần 200 mẫu mã các loại - phục vụ nhu cầu khách hàng trong và ngoài nước, thổ cẩm Chăm nhờ vậy đã phát triển mạnh mẽ.
 |
| Các nghệ nhân Chăm trình diễn nghệ thuật dân tộc. |
Năm 1991, Cơ sở dệt nhỏ của chị Trụ ở Mỹ Nghiệp, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận được thành lập chỉ với mươi thợ dệt. Sau mười năm, Công ty TNHH dệt-may Thổ Cẩm Chăm INRAHANI được thành lập, ngày càng mở rộng sản xuất và buôn bán, phát triển và góp phần đưa thổ cẩm Chăm đi lên. Thổ cẩm Chăm mang thương hiệu Inrahani không chỉ khẳng định được vị trí ở thị trường trong nước mà còn được quốc tế biết đến tại các Hội chợ triển lãm lớn: Malaysia (10-1997), Thụy Sĩ (3-1998 và 3-2000); Pháp (3-2000); Nhật Bản (5-2000 và 6-2001), Bỉ (cuối 2001), Singapore (1-2002)…
Sản phẩm của Công ty đoạt 4 Huy chương vàng Hội chợ triển lãm trong nước, và nhất là Huy hiệu Bàn tay vàng do Hội đồng Trung ương Liên minh Hợp tác xã Việt Nam cấp ngày 3-9-1996 tại Hà Nội, là bằng chứng xác minh cho tài năng và nỗ lực không biết mệt mỏi của chị.
Chẳng những có tài trong hoạt động kinh doanh, chị Thuận Thị Trụ còn có giọng hát hay và còn là một nghệ nhân múa nức tiếng cả vùng, được hầu hết bà con Chăm biết đến và yêu mến. Càng yêu mến hơn nữa, bởi nghệ nhân này còn có tấm lòng thương người, hoạt động xã hội giúp ích cho làng, cho đồng bào. Những việc làm, hành động cụ thể như: Tặng sách cho thư viện làng, phần thưởng cho học sinh làng, học sinh mẫu giáo huyện Ninh Phước, giúp tiền người tàn tật, hỗ trợ mổ đục thủy tinh thể cho bà con thuộc huyện Ninh Phước, và quý hơn cả là chị đã dùng uy tín của mình xin quỹ của Sứ quán Canada làm hệ thống nước sạch và nhà mẫu giáo cho làng Mỹ Nghiệp, là những việc làm có ý nghĩa, góp phần xây dựng quê hương Chăm ngày càng giàu đẹp hơn.
Đến Ninh Thuận, không ai không biết đến làng nghề truyền thống Chakleng - Mỹ Nghiệp. Và đến Mỹ Nghiệp, không ai là không biết đến nghệ nhân Inrahani Thuận Thị Trụ.
NGUYỄN LỰ
