Dinh thờ Bà Phường Chào ở làng Mỹ Phiếm, xã Đại Cường, huyện Đại Lộc bị chiến tranh tàn phá, đặc biệt là một trận càn của giặc Pháp năm 1952 đã đốt sạch sắc phong, giày mũ, quần áo và các lễ vật do triều đình ân ban cho Bà.
 |
| Lễ tế Bà Phường Chào . Ảnh: V.T.L |
Theo thần phả còn lưu ở dinh thờ, Bà tên là Nguyễn Thị Của, sinh ngày 25-2 năm Cảnh Thịnh thứ tám (1800) tại làng Phường Chào (thuộc châu Phiếm Ái), nay thuộc thôn Mỹ Phiếm, xã Đại Cường. Vì vậy, dân gian gọi là “Bà Phường Chào”.
Tương truyền, lúc thân mẫu Bà trở dạ, ngoài trời một cơn gió quay cuồng, cát bụi mù mịt, mây trắng bồng bềnh che phủ một vùng... Bà là tiên giáng thế nên toàn thân không có xương, làn da trắng như tuyết, thơm như hoa; đi đứng khác thường (chỉ dùng hai ngón chân cái); tiếng nói trong trẻo.
Bà thích mặc vải lụa điều, ưa vỗ về, nô giỡn, ca múa với trẻ em, thích hát bội và thích đua ghe. Lớn lên, Bà hành nghề bốc thuốc chữa bệnh cứu người. Ở trần gian được 17 năm, ngày 19-11 năm Gia Long thứ 16 (1817), Bà hiển linh tại đất Phường Chào. Người ta kể rằng, sau khi an táng, có một con trâu húc vào mộ Bà liền ngã lăn ra chết. Thấy vậy, ông chủ bái của làng bảo: “Trâu chết là việc tình cờ, chứ cô gái ấy có gì mà linh thiêng”. Vừa nói xong, đầu ông bỗng đau như búa bổ, vài ngày sau đột tử! Dân làng và thân quyến kiêng sợ oai linh của Bà.
Bà Phường Chào được triều đình nhà Nguyễn phong thần hai lần. Ngày 20 tháng 9 năm Thành Thái thứ 6 (1894), triều đình sắc phong thần cho Bà với mỹ hiệu: “Trai thục Dực bảo Trung hưng trung đẳng thần nữ Nguyễn thị linh ứng tôn thần”. Cũng trong năm này, Tây cung Từ Dũ ân ban hai đồng tiền: một đồng hiệu Tam Thọ được thờ ở dinh Bà Chợ Được; một đồng hiệu Tứ Mỹ thờ ở miếu Phiếm Ái châu. Năm Thành Thái thứ 8 (1896), miếu thờ Bà tại Phiếm Ái châu cũng được sắc phong. Năm Khải Định thứ 4 (1919), triều đình ban sắc gia phong tặng Bà Phường Chào là “Trang huy Dực bảo Trung hưng thượng đẳng thần”.
Theo các nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng và Vu Gia (Địa chí Đại Lộc - NXB Đà Nẵng, 2008), Bà Phường Chào thuộc vào hệ thống thần linh chính thống. Nhiều tư liệu liên quan nhận định Bà là một nữ thần Chăm được Việt hóa ở mức độ cao và có những điểm tương đồng với Bà Thu Bồn (Bô Bô phu nhân). Dân gian cho rằng họ là chị em: Bô Bô nói với Phường Chào/ Xem tôi với chị bên nào hiền hơn.
Tương truyền, sau khi tạ thế, hồn Bà Phường Chào chu du khắp bốn phương trời và hiển linh để trừng phạt bọn quan tham sâu dân mọt nước, cho thuốc cứu độ chúng sinh, đặc biệt Bà rất yêu thương dân nghèo. Năm Tự Đức thứ 5 (1853), Bà vân du qua thôn Phước Ấm (xã Bình Triều, huyện Thăng Bình). Nơi đây vốn là rừng cây rậm rạp, nhà cửa thưa thớt nhưng cảnh trí hữu tình, trên có rừng, dưới có sông, tả hữu có núi Ngọc Châu vây quanh. Bà nảy ý muốn tụ tập người lập chợ nhằm giúp dân địa phương đỡ vất vả, khỏi phải qua sông lụy đò sang chợ Trà Đỏa (xã Bình Đào) để mua bán.
 |
| Lễ rước Cộ Bà qua các đường làng. Ảnh: V.T.L |
Chẳng mấy chốc, thôn vắng trở thành chợ búa thịnh mậu, nhà cửa xây dựng như nơi đô hội. Sông Trường Giang ghe thuyền tới lui tấp nập, có cả đoàn ghe bầu hàng chục chiếc, tải trọng vài chục tấn, buôn hàng tận Gia Định, Đồng Nai... Dân chúng gọi đó là chợ Được (hàm ý: cầu chi cũng được!) hay chợ Bà. Nhớ ơn Bà, người dân lập dinh Bà Chợ Được. Hằng năm, ở khu vực chợ Được có lễ hội rước Cộ Bà được tổ chức rất trang trọng, diễn ra ngày 11 tháng Giêng âm lịch - ngày người dân chợ Được đón nhận sắc phong của Bà.
Mộ Bà Phường Chào ban đầu ở làng Phường Chào. Năm Thành Thái thứ 10 (1898), Tổng đốc Quảng Nam sợ sông đào Ái Nghĩa làm lở mất mộ Bà nên cho cải táng về làng Phước Yên. Đến năm Bảo Đại thứ 7 (1932) làng Phước Yên cũng bị sông Vu Gia làm lở gần đến mộ Bà nên phải dời mộ một lần nữa về làng Hoán Mỹ, xứ Gò Muồng (nay thuộc khu 6, thị trấn Ái Nghĩa) vào tháng 8 năm 1932. Năm 1997, lăng mộ Bà được trùng tu từ nguồn đóng góp của nhân dân. Mồng 10 tháng Giêng hằng năm, nhân dân khu Hoán Mỹ (thị trấn Ái Nghĩa) long trọng tổ chức lễ cúng Bà Phường Chào. Đây là dịp kỷ niệm Bà được vua ban sắc phong.
Năm 2007, chính quyền xã Đại Cường tổ chức lễ cầu quốc thái dân an và rước Kiệu Bà từ chợ Được về làng Mỹ Phiếm thăm quê nội. Sau sự kiện này, dân làng Mỹ Phiếm đã lập Ban Vận động và Ban Xây dựng để trùng tu dinh Bà Phường Chào cho xứng tầm Thượng đẳng thần. Ngày 27-6-2008 (Mậu Tý), sau khi trùng tu sửa chữa xong dinh Bà, người dân tổ chức cúng tế trọng thể. Đến tháng Giêng năm 2009 (Kỷ Sửu), dân làng Mỹ Phiếm vào chợ Được rước sắc phong của Bà để về thờ tại dinh Bà.
10 năm qua, lễ hội Bà Phường Chào được chính quyền xã Đại Cường long trọng tổ chức hằng năm vào sinh thần của Bà, ngày 25-2 âm lịch. Các trò chơi dân gian xen lẫn câu hát bài chòi, đoàn cộ rước tượng Bà rảo qua khắp các đường làng trong xã mang lại không khí hội hè cho một vùng quê.
Nguyễn Hải Triều
