Phát lộ những dấu tích quan trọng ở Hải Vân quan

ĐNO - Sau 4 tháng được khai quật, những nền móng kiến trúc còn sót lại của di tích Hải Vân quan dưới thời nhà Nguyễn đã hoàn toàn được xuất lộ.

Kết quả khai quật được Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế cùng Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Đà Nẵng phối hợp công bố vào chiều 24-8.

Theo báo cáo của các cơ quan khai quật, với diện tích gần 900m2 khai đào tại 4 mặt lũy thành và trong lòng khu di tích, kết quả khảo cổ đã làm xuất lộ hoàn toàn các dấu tích nền móng kiến trúc còn lại của di tích Hải Vân quan thời Nguyễn như: bậc cấp, lối đi của hai cổng, hệ thống tường thành, pháo nhãn cùng dấu vết nền móng kiến trúc nhà Trú Sở và Vũ Khố. Ngoài ra, trong quá trình khai quật cũng đã phát lộ nhiều dấu tích kiến trúc được xây dựng trong giai đoạn từ 1946 đến 1975, khi quân đội Pháp và Mỹ đồn trú tại đây.

Kết quả khai quật ở độ sâu 1,4m đã xác định được chân móng của cổng Thiên hạ đệ nhất hùng quan và dấu vết bậc cấp, đường đi. Chân móng cũng được bó đá Thanh hình khối hộp chữ nhật giống với cổng Hải Vân quan. Kích thước cổng rộng toàn bộ 7,9m, cao 6,52m, dày 4,79m; vòm cổng rộng 3,47m, cao 4,55m.

Nền cổng lát đá sa thạch, mép ngoài bó vỉa bằng hàng gạch vồ dựng nghiêng, tiếp đến là lớp đá dăm nhỏ đầm chắc với vôi hàu. Trước cổng có khoảng sân rộng 7,9m, dài 7,1m được đầm chặt bằng đất cát và đá núi loại nhỏ, mặt sân nề bằng vữa hàu truyền thống (dày 0,2m). Nền sân này trải qua nhiều giai đoạn cải tạo, bồi đắp.

 

Kết quả nghiên cứu cho thấy quy mô của tường thành xây dựng thời Nguyễn có phạm vi phân bố rộng hơn hệ thống tường thành hiện nay. Tường thành được xây theo kết cấu “thượng thu hạ thách”, chân móng rộng 2,2m, thân tường rộng 1,9m, cao 2,3m - 2,4m được xếp bằng đá núi, khít mạch.

Cách cổng Thiên hạ đệ nhất hùng quan khoảng 300m về phía đông bắc, trong quá trình khảo sát, đoàn khảo cổ phát hiện dấu tích đường thiên lý từ Kinh đô Huế về Hải Vân quan qua cổng Thiên hạ đệ nhất hùng quan. Đường thiên lý rộng từ 2,6m đến 2,8m, men theo sườn núi.

Phía trong (phía tây nam) cổng Thiên hạ đệ nhất hùng quan, kết quả khai quật cũng làm rõ dấu tích bậc cấp đi từ cổng Hải Vân quan lên. Mặc dù đã bị đào phá trong giai đoạn quân đội Pháp, Mỹ đồn trú, nhưng qua nghiên cứu có thể xác định bậc cấp này khởi thủy được xếp bằng đá núi, dài 7,4m, rộng 5,5m, gồm 10 bậc, mỗi bậc rộng 0,7m.

Tại khu vực khai quật còn có dấu vết của một trạm gác với bó móng được xếp bằng đá núi.

Theo đoàn khảo cổ, những dấu tích về hệ thống tường thành hiện còn ngày nay với chiều rộng hơn 1m, được xếp đá ngay ngắn đã làm cho nhiều người ngộ nhận là hệ thống tường thành ở đây còn khá nguyên vẹn. Tuy nhiên, qua quá trình nghiên cứu, thám sát và khai quật, đoàn khảo cổ tìm thấy nhiều dấu vết nền móng tường thành cũ, qua đó cung cấp nhiều cứ liệu khoa học quan trọng, để có thể khẳng định được rằng đa số những dấu tích tường thành hiện thấy đều đã được cải tạo, xây xếp vào giai đoạn quân đội Pháp, Mỹ chiếm đóng.

Giải đoạn 1946-1975, khi quân đội Pháp và Mỹ đồn trú tại đây đã xây dựng mới hệ thống nhà ở, đồn bốt, lô cốt, công sự, ụ súng..., làm thay đổi hoàn toàn bố cục mặt bằng nguyên gốc của di tích như: xây mới thêm phần kiến trúc trần bê-tông của cổng, các đoạn tường thành hai bên cổng Hải Vân quan bị triệt giải, hạ thấp độ cao hoặc xây mới; các ụ súng thần công bị phá bỏ để xây dựng các công trình mới (lô cốt, nhà làm việc, nhà ở, ụ súng cối...) chồng đè lên trên.

Khu vực nhà Trú Sở, Vũ Khố và nhiều đoạn tường thành, đường đi, bậc cấp… bị triệt giải, thay vào đó là các dãy nhà làm việc, nhà ở, nhà trại, kho ngầm, ụ súng, công sự (tăng xê)... chồng đè lên vị trí các kiến trúc xây dựng thời Nguyễn.

Kết quả nghiên cứu khảo cổ học không chỉ làm sáng rõ những giai đoạn hình thành, biến đổi của di tích mà còn xác định được cụ thể quy mô, kết cấu, vị trí, kích thước và tính chất của từng công trình kiến trúc trong tổng thể khu di tích. Qua đó, đã bóc tách được những giai đoạn xây dựng, sửa chữa, cải tạo lại di tích theo từng thời kỳ lịch sử, cung cấp những cứ liệu khoa học chân xác và nhận thức mới, đầy đủ hơn, toàn diện hơn về di tích Hải Vân quan. .

Kết quả nghiên cứu khảo cổ học ở Hải Vân quan sẽ là cơ sở hết sức quan trọng và cần thiết để các nhà thiết kế, trùng tu, tôn tạo làm căn cứ lựa chọn mặt bằng, định hướng những giải pháp phù hợp cho việc bảo tồn, tôn tạo, phục hồi và phát huy giá trị di tích sau này.

Từ góc độ chuyên môn, các chuyên gia và cơ quan quản lý kiến nghị thiết kế tôn tạo, phục hồi di tích Hải Vân quan theo mặt bằng kiến trúc thời Nguyễn với chức năng như một pháo đài quân sự đặc biệt; nghiên cứu, bảo tồn và tôn tạo các lô cốt, hầm ngầm thời Pháp, Mỹ; bên cạnh đó, cần tiến hành cải tạo không gian mặt bằng xung quanh di tích, tạo cảnh quan, xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình phục vụ đón tiếp khách tham quan, du lịch và nghỉ dưỡng tại khu vực này.

XUÂN SƠN (thực hiện)