Nguyễn Phong Sắc

Chịu ảnh hưởng chí hướng yêu nước của thân phụ, ông gia nhập Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội từ năm 25 tuổi và đeo đuổi sự nghiệp cách mạng cho đến cuối đời.

Nguyễn Phong Sắc (1902 - 1931), tên khai sinh là Nguyễn Văn Sắc, người làng Bạch Mai, thành phố Hà Nội. Thân phụ ông là ông Nguyễn Đình Phúc, từng bị Pháp bắt và đày đi Côn Đảo 5 năm vì “tội” trực tiếp thực hiện vụ dùng cà độc dược đầu độc binh lính Pháp trong thành Hà Nội ngày 27 tháng 6 năm 1908, khi tham gia phong trào Đông Kinh nghĩa thục.

Nguyễn Phong Sắc theo học Trường Bưởi (nay là Trường THPT Chu Văn An, Hà Nội) và tốt nghiệp thủ khoa kỳ thi Thành chung năm 1924. Tuy nhiên, ông từ chối du học Pháp theo quyết định của chính quyền thuộc địa Pháp và xin vào làm việc ở Sở Tài chính Đông Dương.

Chịu ảnh hưởng chí hướng yêu nước của thân phụ, ông gia nhập Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội vào đầu năm 1927. Đang làm việc ở Sở Tài chính với mức lương 100 đồng Đông Dương (mức thu nhập bấy giờ đủ nuôi cả gia đình ăn no mặc ấm) thì vì bất bình trước việc một người Pháp lăng mạ một nữ nhân viên Việt Nam, ông bỏ việc, dốc hết tinh lực vào hoạt động cách mạng chống lại quyền thống trị của thực dân Pháp.

Bắt đầu cuộc đời cách mạng, Nguyễn Phong Sắc đi nhiều nơi để xây dựng phong trào: xuống Hòn Gai, lên Lạng Sơn, xuống Ninh Bình, sang Lào... Nhà ông ở làng Bạch Mai (nay là số nhà 152, Bạch Mai), Hà Nội, trở thành nơi hội họp, tài sản gia đình ông được bán dần để chi phí cho việc in ấn tài liệu, nuôi cán bộ. Ngày 7 tháng 3 năm 1929, ông cùng các đồng chí của mình là Ngô Gia Tự, Nguyễn Đức Cảnh và 5 người khác trở thành một trong những người đầu tiên thành lập tổ chức Đảng ở trong nước. Ông đã bỏ tiền ra mua bàn ghế, giường tủ trang bị cho số nhà 5D Hàm Long, trụ sở của chi bộ.

Ngày 21 tháng 7 năm 1929, Hội nghị Ban Chấp hành lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng họp tại Bắc Ninh đã phân công ông vào phụ trách khu vực Trung Kỳ. Sau một thời gian ngắn, ông đã tổ chức được lực lượng và cho ra đời chi bộ Cộng sản đầu tiên ở thành phố Vinh, Nghệ An. Ngày 1 tháng 5 năm 1930, công nhân Nhà máy Diêm Bến Thủy đã nổi dậy; một tháng sau thì đình công lần thứ hai. Tháng 9 năm 1930, phong trào cách mạng lan rộng sang Hà Tĩnh, hàng loạt cuộc biểu tình liên tục nổ ra và lan rộng thành một cao trào. Đến ngày 12 tháng 9 năm 1930, cuộc nổi dậy của nông dân Hưng Nguyên đã bị đàn áp bằng máy bay ném bom làm 217 người chết. Cũng trong thời gian này, Nguyễn Phong Sắc trở thành Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương.

Đối phó lại, thực dân Pháp liền ra sức truy lùng những người cầm đầu của các cuộc nổi dậy và đấu tranh này. Tháng 4 năm 1931, Trần Phú bị bắt. Giữa năm 1931, thì toàn bộ Xứ ủy Trung Kỳ bị bắt. Ngày 3 tháng 5 năm 1931, Nguyễn Phong Sắc đã bị bắt vì bị chỉ điểm tại Hà Nội. Không lấy được cung, mật thám Hà Nội về Bạch Mai bắt vợ ông là bà Trịnh Thị Cán. Trước kẻ thù, người phụ nữ này thản nhiên nói: “Anh Sắc bỏ nhà đi mấy năm nay, làm gì tôi không biết”. Đê hèn hơn, địch bắt cha ông và tra tấn khiến cụ lâm bệnh mất năm 1933.

Bắt được Nguyễn Phong Sắc, thực dân Pháp đã tra tấn dã man hòng lung lạc người chỉ đạo phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh, nhưng chúng đã thất bại. Vào sáng ngày 25 tháng 5  năm 1931, chúng đã giết hại ông tại đồn Song Lộc thuộc Nghi Lộc - Nghệ An.

Đà Nẵng đặt tên ông cho con đường dài 1.175m, rộng 7,5m (điểm đầu từ đường Xô Viết Nghệ Tĩnh cho đến giáp với đường Nguyễn Duy), trên địa bàn quận Cẩm Lệ, theo Nghị quyết số 28/2003/NQ/HĐND ngày 11-1-2003 của HĐND thành phố về Đặt tên đường ở Đà Nẵng.

LÊ GIA LỘC