Trước mùa lá rụng

Tôi chuyên làm phim tài liệu lịch sử. Nhân vật chính trong phần nhiều phim của tôi là những người bước ra từ chiến tranh hoặc là nhân chứng của một thời lửa đạn bi tráng, anh hùng. Cứ đến dịp kỷ niệm ngày giải phóng quê hương đất Quảng 29-3, ngoái nhìn lại, họ lần lượt ra đi, ra đi... Họ ra đi sẽ mang theo bao câu chuyện chân thực về một thời kỳ, một giai đoạn lịch sử mà nếu ta không kịp thời khai thác thì sẽ gặp nhiều bị động về sau.

Ông Hồ Nghinh, nhân vật chính trong bộ phim tài liệu "Một tấm gương, một tấm lòng". Ảnh tư liệu

Năm 2006, tôi và đồng nghiệp thực hiện bộ phim tài liệu "Một tấm gương, một tấm lòng", phản ánh chân dung ông Hồ Nghinh, nguyên Bí thư Đặc Khu ủy Quảng Đà trong chiến tranh, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam - Đà Nẵng sau ngày giải phóng, rồi sau đó ông lên Trung ương. Ông Hồ Nghinh được biết đến là một nhà cách mạng kiên cường, dũng cảm, có kiến thức, có bản lĩnh, rất sâu sát thực tế, luôn năng động, sáng tạo, có tinh thần đổi mới mạnh mẽ.

Trong “đêm trước của sự đổi mới”, ông luôn suy tư, trăn trở về những vấn đề mà thực tế cuộc sống đang đặt ra, nhất là chủ trương đưa nông dân vào Hợp tác xã nông nghiệp ở nông thôn, cải tạo công thương nghiệp ở thành thị. Sinh thời, Thủ tướng Võ Văn Kiệt và nhà nghiên cứu Trần Bạch Đằng ghi nhận rằng, ông Hồ Nghinh là một trong những người góp phần xây dựng đường lối đổi mới của Đảng từ năm 1986. Tuy nhiên, do có nhiều ý kiến của ông “đi trước thời đại” nên có lúc ông bị hiểu nhầm, hiểu sai, dẫn đến có lúc ông phải sống trong lặng lẽ, đơn độc.

Khi chúng tôi thực hiện bộ phim này thì ông Hồ Nghinh mới lâm bệnh. Và để tăng tính chân thực, sinh động của bộ phim, chúng tôi đã gặp gỡ, trao đổi, ghi hình phỏng vấn nhiều người biết rõ, biết sâu về con người, trí tuệ, nhân cách, tinh thần, bản lĩnh của ông Hồ Nghinh. Chính nhờ sự hợp tác đó mà bộ phim của chúng tôi rất có chất lượng, đoạt Huy chương Vàng thể loại phim tài liệu tại Liên hoan truyền hình toàn quốc năm 2007.

Bây giờ nhìn lại, mới 17 năm mà nhiều nhân vật và nhân chứng xuất hiện sống động trong phim tài liệu "Một tấm gương, một tấm lòng" của chúng tôi đã ra đi hơn một nửa. Ngoài nhân vật chính là ông Hồ Nghinh, các ông Võ Văn Kiệt, Trần Bạch Đằng, ông Nguyễn Chính (nhà thơ Phan Duy Nhân), Hoàng Sơn (nhà văn Hoàng Minh Nhân), bà Phan Thị Nhạn, ông Phan Đấu, ông Hồ Việt cũng đã ra đi. Còn bà Nguyễn Thị Bình (nguyên Phó Chủ tịch nước), ông Nguyễn Đình An (nguyên Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam thành phố Đà Nẵng) là nhân chứng trong phim, bây giờ cũng đang bị ốm nặng. Vậy nên, nếu chúng tôi chần chừ, không kịp thời thực hiện phim tài liệu về ông Hồ Nghinh thì điều chắc chắn là bây giờ sẽ rất khó để thực hiện được, bởi nhân chứng trong phim ngày càng hiếm như lá mùa thu.

Ông Nguyễn Chính, cố quyền Trưởng ban Tôn giáo Chính phủ là nhân chứng trong bộ phim tài liệu "Một tấm gương, một tấm lòng". Ảnh tư liệu

Ngoài ra, nhiều nhân chứng thời chiến tranh khói lửa trong các phim tài liệu khác của tôi và đồng nghiệp cũng nối nhau về thế giới bên kia, như: Bà Mẹ Việt Nam anh hùng Nguyễn Thị Thứ, Giáo sư Hoàng Châu Ký, nhà biên kịch Hồ Hải Học, ông Trần Thận, các tướng lĩnh Nguyễn Chơn, Nguyễn Đôn, Phan Hoan, các anh hùng trận Điện Ngọc lẫy lừng Lê Tấn Viễn (Lê Hiền), Nguyễn Tám, các nhân chứng từng làm việc ở Hoàng Sa trước năm 1974 như Ông Miễn, ông Tấn, ông Dân… Nếu thiếu các nhân vật, nhân chứng cụ thể bằng xương bằng thịt này thì tính chân thực lịch sử trong các bộ phim sẽ bị giảm đi rất nhiều, và rồi độ tin cậy của khán giả cũng sẽ giảm theo.

Như chúng ta đã biết, khi chiến tranh đi qua, nhiều sự kiện, nhiều câu chuyện được biết đến một cách rõ ràng, tuy nhiên, vẫn có không ít câu chuyện còn mơ hồ, thậm chí chưa biết đâu là thật, đâu là giả. Ví như, sự kiện tại dinh Độc lập ngày 30-4-1975, người ta vẫn tranh cãi nhau suốt 20 năm rằng xe tăng số 943 hay xe số 390 vào trước? Mãi đến năm 1995, khi nữ nhà báo Pháp Francois Demulder công bố bức ảnh lịch sử thì mới khẳng định xe tăng số 390 do Trung úy Vũ Năng Toàn lái, húc đổ cổng và vào dinh trước. Hay chuyện, Đại úy Phạm Xuân Thệ hay Trung tá Bùi Văn Tùng viết lời đầu hàng cho tổng thống Dương Văn Minh? Mãi đến tháng 4-2022, nghĩa là phải đến 47 năm sau, khi có thông báo của Thường vụ Quân ủy Trung ương thì câu chuyện mới ngã ngũ!

Do vậy, tôi có phần lo lắng khi tới mùa lá rụng, những người trong cuộc của hai cuộc kháng chiến vĩ đại của chúng ta lần lượt ra đi, mang theo bao câu chuyện thực tế chân thực, sống động mà họ đang lưu giữ trong ký ức. Những người làm công tác nghiên cứu, lịch sử, bảo tàng, điện ảnh, truyền hình nếu không kịp thời tiếp cận các nhân chứng này để tìm hiểu, ghi chép, lưu trữ tư liệu thì càng về sau càng khó…

Đà Nẵng, 25 tháng 3 năm 2023

NSND Huỳnh Hùng