Bàn về lẽ sống từ lăng kính triết học

Trước những biến động của cuộc sống, đã bao giờ bạn dừng lại và tự hỏi mong muốn về ý nghĩa trong cuộc sống của chính mình là gì? Để giàu có thịnh vượng? Để đi tìm cái gọi là chân lý hay hạnh phúc chăng? Hay rồi một ngày lại tan vào cát bụi? Khi loay hoay với những câu hỏi như thế, tìm về triết học có lẽ là cách hay nhất để những khúc mắc của mình được tháo gỡ.

Bấy lâu nay, triết học luôn tập trung vào những câu hỏi lớn và nỗ lực không ngừng nhằm tổng hợp (trên các phương diện tối ưu) những gì chúng ta biết về bản thân và thế giới; cho chúng ta cách nhìn nhận nhất quán về sự vật, sự việc.

“Sống chỉ để tan biến sao?” (do Wavebooks và NXB Thế giới liên kết xuất bản tại Việt Nam, 2024) là một cuốn sách triết được diễn giải hết sức dễ hiểu, thú vị khi kết hợp trải nghiệm riêng với những dẫn giải triết học song song với tâm lý học.

Cuốn sách được viết bởi nữ triết gia Valerie Tiberius - một điều hiếm thấy trong lĩnh vực có sự góp mặt phần đông là “đấng mày râu”. Với vốn trải nghiệm riêng, Tiberius mang đến những góc nhìn khác cùng lối tư duy sâu sắc về những điều quan trọng trong cuộc sống. Triết gia thường có xu hướng tạo dấu ấn riêng bằng văn phong triết học với những định nghĩa thuật ngữ khiến người đọc nhớ, riêng Tiberius viết cuốn sách này hướng đến nhóm đối tượng độc giả “bình dân” - vốn không phải triết gia, vốn không quen đọc triết học. Sách viết gãy gọn nhưng giàu thông tin, thú vị dù không đi vào những ý niệm siêu hình trừu tượng, lớn lao, song độc giả sẽ thấy những luận điểm hầu hết gắn với đời sống, cả những dẫn giải dựa trên trải nghiệm, kinh nghiệm của người viết nên có độ gần gũi nhất định.

Tóm tắt ngắn gọn nhất có thể, cuốn sách này viết về việc hoàn thiện các giá trị (value fulfillment) và những chiến lược để đạt được điều đó khi đối mặt với mâu thuẫn giữa các mục tiêu hay những bất đồng thường xảy ra trong cuộc sống. Để dễ bề tìm hiểu cuốn sách, hãy bắt đầu từ những lập luận chính vốn là những thuật ngữ chủ chốt.

Cuốn sách sẽ liên tục đề cập đến “những điều quan trọng với chúng ta” và “những điều chúng ta quan tâm đến”, thông qua các thuật ngữ “giá trị quan” (values), “mục tiêu” (goals). Về cơ bản, mục tiêu là những điều ta mong muốn - chúng đại diện cho một trạng thái tốt hơn so với trạng thái hiện tại của chúng ta. Còn giá trị quan là những mục tiêu đặc biệt - chúng mang tính “cốt lõi” khiến ta mong muốn đạt được vì chính lợi ích của chúng, chúng quan trọng và hòa hợp với tâm lý ta một cách hoàn hảo.

Tiberius diễn giải, xác định giá trị quan và giải quyết mâu thuẫn cũng như việc làm vườn. Trong phép ẩn dụ này, cuộc sống là một khu vườn, mục tiêu là những cái cây và giá trị quan là những cây mà ta quan tâm nhất. Ta cần tìm ra thứ mà mình sẽ tập trung vào, đâu là những mục tiêu đáng giá nhất (các giá trị quan) và cách để kết hợp chúng theo hướng có lợi cho ta. Mặt khác, ta còn phải biết cách kiểm soát mâu thuẫn khi đối mặt với một thế giới bất hợp tác, biết cách phản hồi khả dĩ đối với mâu thuẫn.

Mỗi người cần xác nhận góc nhìn rõ ràng và chính xác về bản chất cũng như ý nghĩa của việc đạt được mục tiêu và giá trị quan có khiến cho cuộc sống trở nên tốt đẹp hoặc tồi tệ hơn không, nên chính sự thấu hiểu và cải thiện bản thân cũng là phần quan trọng trong quá trình tìm kiếm và vun bồi giá trị quan nên có.

Hành trình đọc sách càng thêm phần mở mang thông qua các chiến lược được tác giả đề cập, qua đó giúp bạn đọc học hỏi tường tận về giá trị quan và mục tiêu: tự nhận thức bản thân, chiến lược chuột thí nghiệm (nghiên cứu bản thân từ bên ngoài), phản tư có hướng dẫn, học hỏi từ người khác và khám phá…

Đọc sách còn nhắc nhớ sự thật quan trọng về bản chất con người: Chúng ta vốn là những sinh vật mang bản tính xã hội sâu sắc và phát triển cùng nhau trong những mối quan hệ xã hội quan trọng và mật thiết như gia đình, bạn bè và cộng đồng. Điều đó có nghĩa là những giá trị quan tốt đẹp của ta vốn có liên kết với người khác một cách đáng kể. Cuốn sách còn cùng ta thảo luận về cách đối nhân xử thế và những giá trị quan đạo đức tương xứng với khía cạnh nào trong “khu vườn” của ta.

Lẽ sống của mỗi người phụ thuộc vào những giá trị quan có tính phù hợp với bản thân và tính khả thi trong cuộc sống. Những giá trị quan này sẽ định hình mục tiêu, từ đó dẫn tới suy nghĩ và hành động của mỗi người. Mỗi động cơ khác nhau nên hành vi của mỗi người mỗi khác. Chung quy, "Chúng ta cảm thấy hạnh phúc khi đạt được những điều quan trọng đối với bản thân và những điều này phù hợp với khát khao, tình cảm và quan điểm của mình. Hoàn thành các mục tiêu quan trọng, phù hợp với tâm lý là điều cốt yếu để sống hạnh phúc”.

Hy vọng ngang qua cuốn cẩm nang triết học “Sống chỉ để tan biến sao?” độc giả sẽ tìm thấy lẽ sống và thấu hiểu các giá trị quan - kim chỉ nam giúp ta sống một cuộc đời đúng với những gì ta khát khao và dấn thân theo đuổi chúng một cách thông suốt.

Về tác giả, Valerie Tiberius là Giáo sư Triết học tại Đại học Minnesota (Hoa Kỳ). Bà được biết đến với các công trình nghiên cứu tập trung vào lĩnh vực đạo đức và tâm lý học đạo đức, khảo sát cách thức mà cả hai ngành học này có thể được áp dụng để cải thiện cuộc sống con người.

TRẦN DUY THÀNH