Có một khu lăng mộ cổ tọa lạc trên Gò Lăng của thôn Xuân Tây, xã Đại Tân, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam. Đã gần tròn hai thế kỷ, dẫu rêu phong nhưng lăng mộ trông vẫn còn khá bề thế. Lăng mộ ấy của ai?
 |
| Khu lăng mộ cụ Nguyễn Tường Vân tại Gò Lăng, thôn Xuân Tây, xã Đại Tân, huyện Đại Lộc. |
Tìm hiểu qua nhiều tư liệu, mới hay rằng chủ nhân lăng mộ cổ ấy chính là vị Thượng thư Bộ Binh tước Nhuận Trạch Hầu, tên Nguyễn Tường Vân. Ông là hậu duệ của dòng họ Nguyễn Văn sinh sống ở xã Phúc Điền, tổng Hạ Bản, huyện Tống Sơn, phủ Hà Trung, trấn Thanh Hóa, di cư vào ngụ đất Gia Định thời chúa Nguyễn, sau dời ra xã Cẩm Phô, huyện Diên Phước, phủ Điện Bàn, dinh Quảng Nam (nay thuộc phường Cẩm Phô, thành phố Hội An). Năm Bính Thìn (1796), ông thi đỗ tam trường, được bổ chức Phủ Lễ sinh, sau đó thăng chức Nhập thị Thư viện, rồi thăng Chính dinh Trị bạ Tri Nội các.
Chí chưa trọn thì người đã mất
Nhờ lập được nhiều công to, Nguyễn Tường Vân được Nguyễn Ánh yêu mến và trọng vọng. Chuyện rằng, một lần khi hành quân ở Quảng Nam, Nguyễn Ánh chỉ ngọn núi hỏi: “Ngọn núi này tên là gì?”. Ông tâu: “Núi ấy gọi là núi Phước Tường”. Nguyễn Ánh bảo: “Nguyễn Phước là họ của ta. Vậy ta ban cho ngươi họ Nguyễn Tường”. Từ đó, họ Nguyễn Văn của ông đã được đổi thành Nguyễn Tường. Năm Gia Long nguyên niên (1802), ông từng được cử cùng sứ bộ đến tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc) mua sắm quốc dụng (đồ dùng của quốc gia). Sau đó, lần lượt giữ các chức vụ: Cai bạ dinh Quảng Nam, Ký lục trấn Bình Thuận, Hiệp trấn Nghệ An, Hữu Tham tri Bộ Hộ, Bắc Thành Hộ tào sự vụ, Đề điệu trường thi Sơn Nam hạ.
Năm Minh Mạng nguyên niên (1820), Nguyễn Tường Vân được triệu về kinh để lo “quốc hiếu” (quốc tang của vua Gia Long) nhưng Tổng trấn Bắc Thành Lê Chất tâu xin lưu ông ở lại 1-2 tháng để cùng Phó Tổng trấn Lê Văn Phong giải quyết công việc ở Bắc Thành cho xong xuôi. Tháng 7 năm này, ông lại được triệu hồi về kinh, thăng chức Thự Binh bộ Thượng thư (tương đương Bộ trưởng Quốc phòng ngày nay), vẫn giữ chức Hành duyệt Tuyển sự ở Bắc Thành.
Không may bị bệnh nặng, ngày mồng 8-10, Nguyễn Tường Vân qua đời.
Sách Đại Nam thực lục tập II - Đệ nhị kỷ - quyển V (NXB Giáo dục), trang 89 có chép: Vua xem biểu than tiếc, truy tặng Binh bộ Thượng thư, cho 200 lạng bạc, cấp 2 người mộ phu. Lại bảo bầy tôi rằng: “Tường Vân có đủ tài chính trị, văn học, lo việc nước, làm việc công, gặp việc thì lo cố gắng, ít người kịp được. Tiếc rằng chí chưa trọn thì người đã mất. Mà lòng trung ái hiện ra ở tờ di biểu, trẫm xem mà chảy nước mắt ra”.
Người khai sinh dòng họ khoa bảng và văn nhân
Nhà vua cấp cho chiếc thuyền lớn để đưa thi hài Nguyễn Tường Vân về quê, an táng tại làng La Vân, tổng Quảng Hòa, phủ Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Vì sao làng La Vân được chọn làm nơi yên nghỉ của vị Thượng thư Bộ Binh mà không phải là làng Cẩm Phô (Hội An) - nơi “phát tường địa” của họ Nguyễn Tường? Chưa có câu trả lời thỏa đáng nhưng điều chắc chắn rằng La Vân phải là nơi cát địa.
Theo các vị cao niên, do tên làng trùng với tên của vị đại thần quá cố nên La Vân được triều đình đổi thành Phú Xuân. Điều này thể hiện ở hai câu đối lưu truyền qua nhiều thế hệ:
Nhân kiệt khai cơ, La Vân xã/ Địa linh ân tứ, Phú Xuân hương. (Tạm dịch nghĩa: Bởi lòng hào kiệt của con người đã khai khẩn đất đai lập nên xã La Vân; Nhờ cuộc đất linh hiển mà được vua ban ơn đổi tên thành làng Phú Xuân).
 |
| Di ảnh cụ Nguyễn Tường Vân tại Nhà thờ tộc Nguyễn Tường (Hội An, Quảng Nam) |
La Vân - Phú Xuân có phải “địa linh” không thì chưa rõ nhưng có một thực tế là sau 16 năm kể từ ngày ông Nguyễn Tường Vân “về” với làng, người con trai trưởng Nguyễn Tường Vĩnh đỗ Phó bảng (khoa Mậu Tuất - 1838). 4 năm sau, đến lượt người con thứ (cùng cha khác mẹ) Nguyễn Tường Phổ đỗ Tiến sĩ Tam giáp (khoa Nhâm Dần - 1842), từng làm Tri phủ Hoằng An, Tri phủ Tân An, Quyền Đốc học Quảng Nam, Tri phủ Cẩm Giàng, Đốc học Hải Dương. Ông chính là ông cố của ba anh em nhà văn: Nhất Linh, Hoàng Đạo, Thạch Lam - những người sáng lập, trụ cột của Tự Lực văn đoàn, một nhóm văn chương nổi tiếng trên văn đàn nước Việt những năm 30 của thế kỷ 20.
Nhuận Trạch Hầu Nguyễn Tường Vân hiện được phụng thờ tại nhà thờ tộc Nguyễn Tường (số 8/2 đường Nguyễn Thị Minh Khai, thành phố Hội An). Đây là ngôi nhà thờ cổ có dáng dấp bên ngoài đơn giản và khiêm nhường, được khởi dựng năm 1806, vốn là tư dinh của ông. Người dân địa phương thường gọi là Dinh Ông Lớn. Nhà thờ tộc Nguyễn Tường được tôn tạo vào năm 1909, đến năm 2005, được Nhà nước đại tu bổ; năm 2008 được xếp hạng là di tích lịch sử-văn hóa và kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh. Hiện ngôi nhà đang được các hậu duệ đời thứ 10 trông coi, bảo quản và mở cửa đón khách tham quan (từ giữa năm 2013). Nhà thờ tộc Nguyễn Tường trưng bày nhiều di vật có giá trị, trong đó có các chiếu chỉ, sắc phong của ông Nguyễn Tường Vân và người con trưởng Nguyễn Tường Vĩnh qua các đời vua Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức.
Vân Trình
Tài liệu tham khảo:
- Di sản Hán Nôm Hội An, tập 2 (tư liệu lưu trữ của dòng họ Nguyễn Tường) của Trung tâm Quản lý và Bảo tồn di sản văn hóa Hội An.
- Đại Nam thực lục tập II - Đệ nhị kỷ - quyển V (Nhà xuất bản Giáo dục).
- Tư liệu của làng Phú Xuân, xã Đại Thắng, huyện Đại Lộc
