Miễn viện phí toàn dân: Cần lộ trình chặt chẽ

Đằng sau mỗi tờ hóa đơn viện phí là những quyết định buộc phải rút ngắn điều trị, hoãn nhập viện hay trở về nhà khi chưa đủ điều kiện phục hồi. Nỗi lo tài chính đôi khi khiến sự sống bị cân nhắc. Khi chi phí y tế vẫn là gánh nặng với hàng triệu gia đình, miễn viện phí được kỳ vọng tạo ra đột phá trong an sinh xã hội.

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã phát triển các mô hình y tế toàn dân nhằm bảo đảm mọi công dân đều được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe với chi phí hợp lý. Tại Singapore, hệ thống y tế công hoạt động theo cơ chế đồng chi trả ba tầng gồm: Medisave - tài khoản tiết kiệm y tế bắt buộc; MediShield Life - bảo hiểm quốc gia cho các khoản điều trị lớn; và Medifund - quỹ hỗ trợ cho người không đủ khả năng chi trả.

Chính phủ cũng tài trợ vận hành bệnh viện công, hỗ trợ học phí cho ba trường đại học y công lập và chi một phần phí chăm sóc dài hạn tại các viện dưỡng lão. Cạnh tranh giữa bệnh viện công và tư, cùng hệ thống kiểm định nghiêm ngặt, giúp Singapore kiểm soát chất lượng và chi phí y tế hiệu quả.

Tại Thái Lan, chương trình Bảo hiểm Y tế (BHYT) toàn dân (Universal Coverage Scheme - UCS) được triển khai từ năm 2001 nhằm mở rộng bảo hiểm cho khoảng 30% dân số chưa được bao phủ trước đó. Ban đầu, người bệnh chỉ trả 30 baht/lần khám. Từ năm 2006, mức thu này được bãi bỏ. Đến nay, hơn 48 triệu người - khoảng 75% dân số - được hưởng dịch vụ y tế công miễn phí, góp phần cải thiện các chỉ số sức khỏe và giảm gánh nặng chi tiêu tiền túi.

Nhìn từ những mô hình trên, có thể thấy, miễn viện phí là xu hướng chung. Tại Việt Nam, định hướng này đang được cụ thể hóa trong Dự thảo Nghị quyết của Bộ Chính trị do Bộ Y tế xây dựng, với mục tiêu đến năm 2030, toàn dân được quỹ BHYT thanh toán 100% chi phí khám chữa bệnh cơ bản.

Tuy nhiên, chính sách này đặt ra ba câu hỏi then chốt: Thứ nhất, nguồn tài chính nào đủ sức duy trì? Thứ hai, năng lực của hệ thống BHYT có theo kịp kỳ vọng? Và thứ ba, làm sao để bảo đảm người bệnh được chăm sóc đúng mức, còn bệnh viện không quá tải, chất lượng không suy giảm?

Thách thức đầu tiên đến từ cấu trúc chi tiêu hiện nay. Theo thống kê của Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam, tính đến đầu năm 2025, cả nước có khoảng 95,52 triệu người tham gia BHYT, đạt tỷ lệ bao phủ 94,2% dân số. Ước tính đến hết tháng 5/2025, ngành bảo hiểm đã chi trả chi phí khám, chữa bệnh BHYT cho gần 80 triệu lượt người, tăng 8,59% so với cùng kỳ năm 2024. Tổng số tiền chi trả lên đến khoảng 63.324 tỷ đồng, tăng 15,59% so với cùng kỳ năm trước.

Dù tỷ lệ bao phủ BHYT đạt 95,52, khoảng 45% chi y tế vẫn do người dân trực tiếp chi trả, cao hơn so với khuyến nghị của WHO (dưới 30%). Muốn đạt được mục tiêu kéo tỷ lệ này xuống dưới 20% vào năm 2030, cần giám sát quỹ chặt chẽ, phân bổ công bằng và sử dụng hiệu quả.

Nhìn từ các quốc gia khác, có thể rút ra nguyên tắc cốt lõi: chính sách miễn viện phí chỉ bền vững khi đi cùng kỷ luật tài chính, hệ thống phân tầng hợp lý và cơ chế giám sát độc lập. Thiết nghĩ, Việt Nam cần tránh triển khai dàn trải và có lộ trình phù hợp: củng cố y tế cơ sở, ưu tiên y tế dự phòng, và minh bạch hóa chi tiêu quỹ BHYT.

Thực tế tại Đà Nẵng cho thấy nhiều tín hiệu tích cực. Theo báo cáo của BHXH thành phố, năm 2024, thành phố có hơn 1,15 triệu người tham gia bảo hiểm y tế (đạt 96,37%), tăng 723% so với năm 1995. BHXH thành phố đã trao tặng 50 sổ BHXH (thời hạn 3 tháng) với số tiền hơn 44 triệu đồng, 441 thẻ BHYT (thời hạn 6 tháng) với số tiền hơn 214 triệu đồng.

Hệ thống y tế thành phố cũng được đầu tư chiều sâu: nhiều trạm y tế xã, phường đạt chuẩn, triển khai mô hình bác sĩ gia đình, áp dụng hồ sơ sức khỏe điện tử và kết nối dữ liệu liên tuyến. Các bệnh viện đang dần thực hiện bệnh án điện tử và kiểm soát chi phí BHYT theo hướng minh bạch, hiệu quả.

Để đi đường dài, chính sách này cần một nền tảng vững chắc: từ pháp lý đến tài chính, từ cơ sở hạ tầng y tế đến năng lực thực thi. Thành công của chính sách miễn viện phí là kết quả của một hệ sinh thái: trung ương hoạch định, địa phương hành động và người dân hiểu đúng, chủ động tham gia. Chỉ khi mỗi mắt xích đều vận hành đồng bộ và minh bạch, một hệ thống y tế tiếp cận toàn dân, hợp lý chi phí, đảm bảo chất lượng mới thực sự hình thành.

 NAM BÌNH