Nhạc sĩ Hoàng Hiệp được ví là “ông hoàng phổ nhạc từ thơ” vì hàng loạt ca khúc đều được lấy nguồn cảm hứng từ thơ: Lá đỏ (thơ Nguyễn Đình Thi), Viếng lăng Bác (thơ Việt Phương), Ngọn đèn đứng gác (thơ Chính Hữu), Đất quê ta mênh mông (thơ Dương Hương Ly), Trường Sơn đông- Trường Sơn tây (thơ Phạm Tiến Duật), Con đường có lá me bay, Mùa chim én bay (thơ Diệp Minh Tuyền)... Tuy vậy, trong sự nghiệp của ông vẫn có những bài hát rất nổi tiếng không phổ thơ người khác, mà Nhớ về Hà Nội là một ví dụ.
 |
| Nhạc sĩ Hoàng Hiệp bên Hồ Gươm (Hà Nội). Ông mất ngày 9-1-2013. (Ảnh tư liệu) |
Người xin nhận Hà Nội là quê hương
Khán thính giả yêu nhạc đến nay vẫn tự hào và biết ơn nhạc sĩ Hoàng Hiệp, vì dù ông đã đi xa nhưng những bài hát của ông vẫn ở lại, trong đó có Nhớ về Hà Nội.
Tên thật là Lưu Trần Nghiệp, nhạc sĩ Hoàng Hiệp sinh ngày 1-10-1931 ở xã Mỹ Hiệp, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang. Ông tham gia cách mạng năm 1945, vào đoàn Tuyên truyền lưu động Long Xuyên, sau chuyển về đoàn văn công và phân hội Văn nghệ Long Châu Hà. Tuy nhiên, mảnh đất Hà Nội đã gắn bó với ông suốt 20 năm, nên ông xem Hà Nội là quê hương thứ hai của mình, vì “Hà Nội đã cho tôi nhiều thứ: hạnh phúc gia đình cũng như sự nghiệp âm nhạc”.
Tập kết ra Bắc từ năm 1954, chàng trai trẻ Lưu Trần Nghiệp đã yêu và cưới một cô gái Hà Nội. Sau ngày đất nước thống nhất (1975), ông trở về miền Nam - nơi chôn nhau cắt rốn mà lòng vẫn vấn vương nhung nhớ nơi mình vừa ra đi. Nhưng lạ là, trong 20 năm ở thủ đô, đã sáng tác cả trăm ca khúc nhưng ông vẫn chưa có được bài hát ưng ý về Hà Nội. “Phải trở về miền Nam” là “cơ sự” để trái tim Hoàng Hiệp luôn đau đáu nhớ về mảnh đất đã cưu mang, vun đắp cho ông một tình yêu, một gia đình yên ổn. Gần 10 năm sau ngày chia tay đất và người Hà Nội,
năm 1984, đúng dịp cả nước kỷ niệm 30 năm Ngày giải phóng thủ đô, những tình cảm dào dạt trong ông về một Hà Nội xưa bỗng trào dâng mãnh liệt. Bài hát Nhớ về Hà Nội ra đời từ sự thăng hoa của cảm xúc, ghi lại trọn vẹn những tình cảm cũng như tình yêu tha thiết của nhạc sĩ về Hà Nội dấu yêu. Ngay từ câu đầu tiên của bài hát, tác giả đã khẳng định: “Dù có đi bốn phương trời, lòng vẫn nhớ về Hà Nội…”.
 |
| Ca sĩ Hồng Nhung được xem là người thể hiện ca khúc Nhớ về Hà Nội thành công nhất. |
Một tình yêu làm nên trăm tác phẩm
Tôi nhớ có lần được nghe nhạc sĩ Hoàng Hiệp nói chuyện về âm nhạc. Ông tâm sự: “Đúng là tôi rất nhớ Hà Nội nên mới có bài hát này. Nhớ ban ngày, nhớ ban đêm, nhớ mùa đông, nhưng nhớ nhất là mùa thu Hà Nội. “Hoa sữa thơm nồng” là có thật trong kỷ niệm riêng của tôi. Nhưng không phải cây hoa sữa đường Nguyễn Du như người ta vẫn nhắc mà cây hoa sữa của tôi ở phố Bà Triệu”.
Nhưng có một nỗi nhớ khác khiến bài hát của ông rất chung mà lại rất riêng. Đó là nhớ về một cô gái Hà Nội của một thời “đạp xe trên phố”. Người con gái đó là nghệ sĩ sân khấu Diễm Lan - cũng là vợ của ông. Trong Nhớ về Hà Nội, Hoàng Hiệp viết cho mọi người mà hóa ra lại viết cho chính mình. Ở đó, có rất nhiều hình bóng thân thương của người vợ qua những ca từ: “Nhớ từng con phố thâm nghiêm, với những đêm hoa sữa thơm nồng. Nhớ tiếng leng keng tàu sớm khuya, bước chân năm tháng đi về. Và nhớ…”.
Nhạc sĩ từng tâm sự: “Đó là âm thanh quen thuộc mà mỗi sáng chủ nhật, bà ấy bế con lên xe điện ra phố Thụy Khuê, ra đường Cổ Ngư. Giữa tiếng đạn bom, mà em vẫn đạp xe ra phố… Đó là mối tình của tôi với bà ấy”.
Trong nỗi nhớ dịu dàng của nhạc sĩ, Hà Nội hiện ra với vẻ thâm niên cổ kính, vẻ đằm thắm sâu trầm, vẻ hùng tráng dũng mãnh và cả vẻ yêu kiều của thủ đô ngàn năm văn hiến. Nỗi nhớ trải dài từ những điều hết sức bình thường, giản dị xung quanh đến những giá trị văn hóa lịch sử của một Hà Nội hằn sâu trong ký ức: Nhớ phố thâm nghiêm rợp bóng cây/ Tiếng ve ru những trưa hè/ Và nhớ những công viên vừa mới xây, bước chân em chưa mòn lối/ Ôi nhớ Hồ Gươm xanh thắm, nơi Tháp Rùa nghiêng soi bóng/ Hồn nước non thiêng còn lắng đâu đây/ Dấu xưa oai hùng, Hà Nội ơi... Và hình ảnh đầy thương mến của cô gái “…vẫn đạp xe trên phố”, của anh chàng “…vẫn tìm âm thanh mới” ấy phảng phất hình bóng tác giả và người yêu thời tuổi trẻ.
Theo giáo sư - nhạc sĩ Ca Lê Thuần, “Hoàng Hiệp là người có trái tim dễ rung cảm trước vẻ đẹp của đất nước và con người. Trong hơn 100 ca khúc của anh luôn ẩn hiện hình bóng người con gái Việt Nam nhân hậu, hiền lành. Nói vui trong giới sáng tác của chúng tôi, khó có ai đếm hết những hình bóng giai nhân đã là nhân vật trung tâm của những bản tình ca, nhưng với Hoàng Hiệp, chỉ có một người con gái Hà Nội làm trái tim anh say đắm, thăng hoa.
Đó chính là nghệ sĩ sân khấu Diễm Lan - người vợ cùng anh đi suốt 60 năm tình nghĩa mặn nồng. Nhạc sĩ Hoàng Hiệp có đời sống tình cảm ổn định hơn bất cứ nghệ sĩ nào mà tôi biết”. Còn nhạc sĩ Hồng Đăng nhận xét chí lý rằng: “Với Hoàng Hiệp, một tình yêu đủ làm nên hàng trăm tác phẩm trong khi nhiều người khác, hàng trăm tình yêu vẫn không có một tác phẩm đọng lại trong lòng công chúng”.
“Biên niên sử mini” về Hà Nội một thời
Nhớ về Hà Nội là bài hát khá dài của nhạc sĩ Hoàng Hiệp, với 4 lời. Đây là một trong những sáng tác tiêu biểu ghi đậm dấu ấn cá nhân của tác giả trong sự nghiệp sáng tác âm nhạc, bởi Hoàng Hiệp vẫn nổi tiếng là người có tài phổ thơ của các tác giả khác. Thậm chí, có người từng nghĩ ông là nhạc sĩ chỉ biết phổ thơ. Nhưng với Nhớ về Hà Nội, ông vừa viết lời, vừa viết nhạc mà bài hát vẫn lay động hàng triệu trái tim. Người ta còn ví Nhớ về Hà Nội như “biên niên sử mini” ghi lại những hình ảnh sống động, hào hoa, đầy oanh liệt của quân và dân Hà Nội một thời.
Ở đó là “một thời đạn bom, một thời hòa bình”. Ở đó, có sự anh dũng hy sinh và có tình yêu hào hoa tỏa ra hơi ấm. Và đến đoạn kết của ca khúc: “Ôi nhớ chiều ba mươi Tết, chen giữa đào hoa tươi thắm/ Đường phố đông vui chờ đón tân niên/ Là phút thiêng liêng lắng nghe thơ Người, Hà Nội ơi…” thì nhiều người đã không kìm được nước mắt. Nước mắt ngậm ngùi. Nước mắt của niềm vui. Và nước mắt của những niềm mong nhớ của những người xa mảnh đất kinh kỳ Thăng Long…
Với giai điệu trầm lắng, tha thiết, ca từ đẹp, giàu sức biểu cảm, Nhớ về Hà Nội ngay sau khi ra đời đã nhanh chóng bay xa khắp mọi miền đất nước. Không những thế, ca khúc còn là khúc tâm tình dào dạt nỗi nhớ niềm thương của người Hà Nội nói riêng và người Việt Nam nói chung đang sinh sống ở nước ngoài.
Có thể nói rằng, ca khúc Nhớ về Hà Nội là tâm tình của nhạc sĩ Hoàng Hiệp dành tặng quê hương của người vợ thân yêu của ông. Trong số các ca sĩ đã thể hiện ca khúc này, người con gái Hà Nội - ca sĩ Hồng Nhung - được công chúng khẳng định là thành công hơn cả. Lúc hát bài này, Hồng Nhung còn rất trẻ, mới 17 tuổi. Nhưng giọng hát truyền cảm, sâu lắng của Hồng Nhung đã “thổi hồn” vào ca khúc cùng những tình cảm của người nhạc sĩ đến và ở lại trong lòng công chúng.
MAI HOÀNG
