Đôi điều cần trao đổi về các danh hiệu văn hóa

Năm 2015 đánh dấu 20 năm triển khai cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư” do Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát động, Mặt trận các cấp chủ trì và phối hợp thực hiện.

Cũng đã 20 năm các danh hiệu văn hóa như “Gia đình văn hóa”, “Khu dân cư văn hóa”, “Tổ dân phố, thôn văn hóa”... xuất hiện thông qua bình chọn từ cơ sở.

Phó Bí thư Thành ủy Nguyễn Xuân Anh, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam thành phố Nguyễn Mạnh Hùng trao quà cho các hộ nghèo tại chương trình Xuân yêu thương.

Cuộc vận động nói chung, việc bình chọn các danh hiệu văn hóa nói riêng đã góp phần tích cực, có hiệu quả vào việc thực hiện các mục tiêu dân sinh, dân trí và dân chủ ở từng cộng đồng dân cư và trên phạm vi toàn thành phố.

Cuộc vận động đã giúp văn hóa lan tỏa trong các hoạt động xã hội, từng gia đình và từng cá nhân, là nền tảng để nâng cao đời sống tinh thần, trình độ dân trí, hun đúc bản sắc văn hóa dân tộc… Có thể khẳng định, thành công của phong trào nằm ở sức lan tỏa rộng khắp, nhận được sự hưởng ứng của các cấp, các ngành và của toàn dân.

Tuy nhiên gần đây, qua thực tế trên địa bàn thành phố, tình hình trật tự an toàn xã hội, các tệ nạn  như cướp giật, vi phạm trật tự an toàn giao thông…, nhất là nạn ma túy có chiều hướng gia tăng, nhưng tỷ lệ các danh hiệu cũng tăng theo chiều “tỷ lệ thuận”. Đó là một thực tế không thể chấp nhận được, cho dù không loại trừ yếu tố dân vãng lai vi phạm.

Từ đó, có thể nói đời sống văn hóa của mỗi cá nhân, gia đình, chiều sâu văn hóa của thành phố trong những năm qua chưa có bước chuyển biến căn bản bởi các cấp, các ngành và toàn dân chỉ mới chú ý đến bề rộng chứ chưa quan tâm đến chiều sâu. Điều này đồng nghĩa với việc chúng ta chưa quan tâm đúng mức đến chất lượng của phong trào, của các danh hiệu. Thậm chí, có nơi còn chạy theo thành tích, lạm dụng danh hiệu.

Thực tế trên làm người dân không thấy được giá trị, ý nghĩa thực sự và sự tự hào khi được nhận danh hiệu văn hóa. Hằng năm, các cấp, các ngành có liên quan đều nghiêm túc “rút kinh nghiệm” về vấn đề bình chọn các danh hiệu văn hóa “tràn lan” tại khu dân cư nhưng đến nay vẫn chưa tạo được sự thay đổi rõ nét.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên như nể nang, xuê xoa trong khâu bình chọn, một số tiêu chí chấm điểm chưa định lượng cụ thể…, nhưng nguyên nhân chính có lẽ là do cơ chế và bệnh thành tích. Tỷ lệ của danh hiệu này ảnh hưởng đến các danh hiệu khác nên phải có “sự đồng bộ” theo tỷ lệ thuận.

Không ít trường hợp tỷ lệ danh hiệu “Gia đình văn hóa” (GĐVH) được đưa vào nghị quyết để phấn đấu thực hiện đạt và vượt chỉ tiêu chứ chưa thực sự trở thành phong trào có tính tự nguyện, tự giác cao, chưa đi vào chiều sâu, chưa thực sự có chất lượng đủ để lôi cuốn nhiều gia đình phấn đấu cho niềm tự hào GĐVH.

Năm 2015 được thành phố chọn là “Năm văn hóa, văn minh đô thị”. Có thể nói đây là cơ hội để rà soát và nâng cao chất lượng các danh hiệu văn hóa theo phương châm: danh hiệu phải phản ánh thực chất, không chạy theo số lượng và thành tích. Theo đó, thiết nghĩ cần triển khai một số giải pháp chủ yếu sau đây:

Ban chỉ đạo phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa của thành phố (nòng cốt là ngành văn hóa và Mặt trận Tổ quốc các cấp) cần tham mưu cho cấp ủy Đảng, chính quyền: Có kế hoạch rà soát lại các danh hiệu, đánh giá thực chất những việc làm được và những hạn chế trong việc bình chọn các danh hiệu từ cơ sở.

Hoàn chỉnh Bộ tiêu chuẩn, thủ tục xét và công nhận các danh hiệu văn hóa trên địa bàn thành phố cho phù hợp với thực tế. Chấn chỉnh lại việc bình chọn hàng năm đúng theo yêu cầu của hướng dẫn, chú ý bảo đảm sự lãnh đạo của Cấp ủy, phối hợp chặt chẽ giữa Chính quyền, Mặt trận và các tổ chức thành viên của Mặt trận và phải dân chủ, công khai, minh bạch. Nếu không có chế độ đặc thù của thành phố thì cần thực hiện nghiêm túc chế độ tuyên dương, khen thưởng các danh hiệu văn hóa theo quy định của Trung ương.

Chúng ta đều biết, Điều 4 Thông tư 12/2011 Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch quy định cụ thể tiêu chuẩn một GĐVH gồm 3 tiêu chí: Gương mẫu chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; tích cực tham gia các phong trào thi đua của địa phương. Gia đình hòa thuận, hạnh phúc, tiến bộ, tương trợ giúp đỡ mọi người trong cộng đồng.

Gia đình biết tổ chức lao động, sản xuất, kinh doanh, công tác, học tập đạt năng suất, chất lượng, hiệu quả. Và tiêu chuẩn danh hiệu “Tổ dân phố văn hóa” và tương đương gồm: Đời sống kinh tế ổn định và từng bước phát triển; có đời sống văn hóa lành mạnh, phong phú; môi trường cảnh quan sạch đẹp; chấp hành tốt đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và có tinh thần đoàn kết, tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng.

Vì vậy, các danh hiệu văn hóa thực sự của Đà Nẵng không thoát ly các tiêu chí chung của cả nước, đồng thời phải mang đầy đủ các đặc trưng của một gia đình, của một cộng đồng dân cư xứ Quảng: có lòng nhân ái, không thờ ơ, vô cảm với nỗi bất hạnh của người khác, trên thuận dưới hòa, yêu thương đùm bọc nhau giữa mọi thành viên trong gia đình, cần cù và quý trọng giá trị lao động, sống có hoài bão, nghèo khó vẫn phấn đấu vì giấc mơ đèn sách của con trẻ, có lòng hiếu khách, sẵn sàng vì nghĩa lớn, có tinh thần đoàn kết, giúp đỡ làng xóm, cộng đồng cùng hướng đến hạnh phúc, yên bình thật sự.

Các thành viên trong một GĐVH không chỉ mải mê làm giàu, chạy theo giá trị kinh tế mà còn biết nuôi dưỡng tâm hồn, không ngừng bồi đắp nếp sống văn minh, lối sống văn hóa. Văn hóa của một gia đình không nằm trong tờ giấy công nhận đơn thuần mà được thể hiện thông qua những việc nhỏ hằng ngày như không phơi quần áo tùy tiện, gây mất mỹ quan cho khu phố; không vứt rác bừa bãi làm ảnh hưởng môi trường; không đổ nước thải ra đường đi…

Gia đình là cầu nối giữa cá nhân và xã hội. Truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc như con cháu hiếu thảo, vợ chồng chung thủy, anh em thuận hòa… đều kết tinh tại gia đình. Xây dựng GĐVH sẽ góp phần phát huy được truyền thống nhân ái, cách ứng xử hòa nhã, văn minh của mỗi cá nhân trong xã hội. Điều này giúp giải quyết khâu khó nhất trong tiến trình xây dựng văn hóa, văn minh đô thị: xây dựng con người có văn hóa.

Bên cạnh đó, cần xây dựng các tiêu chí cụ thể của con người Đà Nẵng có văn hóa để làm chuẩn mực phát động toàn dân phấn đấu thực hiện. Cần quan tâm và đầu tư xứng đáng cho công cuộc xây dựng thiết chế văn hóa lẫn con người văn hóa bởi thiết chế và nhân lực có mối quan hệ biện chứng, đóng vai trò thúc đẩy hoặc kìm hãm nhau. Trong đó, yếu tố con người vẫn có vai trò quan trọng nhất.

Do vậy, nâng cao chất lượng các danh hiệu văn hóa đúng theo ý nghĩa của nó là một nhiệm vụ rất quan trọng trong “Năm văn hóa, văn minh đô thị 2015” của thành phố Đà Nẵng.

NGUYỄN ĐĂNG HẢI

Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam thành phố Đà Nẵng