Về ngày thành lập Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng

* Về năm thành lập Trường Trung học Phan Châu Trinh Đà Nẵng, có người bảo là năm 1952, nhưng cũng có người cho là năm 1954. Không biết ý kiến nào là đúng? (Nguyễn Thanh Hùng, Hải Châu, Đà Nẵng).

Tượng Phan Châu Trinh và tấm bia nhỏ dưới chân tượng đặt trong sân trường. Ảnh: V.T.L

- Đúng là hiện có hai ý kiến khác nhau về năm thành lập Trường Trung học Phan Châu Trinh Đà Nẵng (dưới đây, gọi tắt là Trường Phan Châu Trinh).

Ý kiến cho rằng Trường Phan Châu Trinh được thành lập vào năm 1952, ngày 15-9, đã căn cứ vào Văn thư số 3 214-VP-SV ngày 7-8-1952 của Thủ hiến Trung Việt Lê Quang Thiết, chiếu theo nguyện vọng của Giám đốc Học chánh Trung Việt và Thị trưởng Đà Nẵng, đã cho mở một lớp Đệ thất (lớp 6 ngày nay) tại Đà Nẵng.

Lớp Đệ thất đầu tiên (được gọi là “lớp Đệ thất tân thiết”) này có 50 học sinh, khai giảng ngày 15-9-1952; phòng học mượn tạm một phòng ở Trường Tiểu học Đà Nẵng (nay là Trường Tiểu học Phù Đổng); giáo sư (cách gọi trân trọng chỉ thầy, cô giáo trung học ở miền Nam trước năm 1975) gồm các thầy giáo và các viên chức cao cấp của thị xã Đà Nẵng; hiệu trưởng là ông Lê Khắc Giai, Ty trưởng Ty Học chánh.

Năm học 1953-1954, trường tuyển thêm 2 lớp Ðệ thất, lớp Ðệ thất năm trước lên lớp Ðệ lục (lớp 7 ngày nay), thành tổng cộng 3 lớp. Theo bài viết “Những sự kiện và con số” đăng trên Đặc san Kỷ niệm 50 năm thành lập Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng, lúc này ông Trương Cảnh Ngôn phụ trách hành chính 3 tháng, sau đó thầy Bùi Tấn (dạy Toán ở Trường Quốc học Huế) được bổ nhiệm hiệu trưởng.

Năm học 1954-1955, trường được chuyển về cơ sở mới xây dựng trên khu đất bốn mặt tiền: Lê Lợi, Thống Nhất (nay là Lê Duẩn), Duy Tân (nay là Nguyễn Chí Thanh) và Nguyễn Hoàng (nay là Hải Phòng) gồm có 8 phòng học. Tại cơ sở mới này, trường chính thức mang tên “Trường Trung học Phan Châu Trinh Đà Nẵng” bởi Nghị định số 95-GD/NĐ ngày 6-5-1954 của Bộ Giáo dục ở Sài Gòn về việc thành lập các trường trung học công lập đầu tiên miền Trung.

Vậy, căn cứ vào các thông tin nói trên thì Trường Phan Châu Trinh được thành lập vào thời gian nào?

- Một số ý kiến cho là ngày 15-9-1952, đó là ngày khai giảng lớp Đệ thất công lập đầu tiên trên đất Đà Nẵng. Vào thời điểm trước năm 1952, thị xã Đà Nẵng chỉ có vài trường trung học tư thục như Trường Trung Tiểu học Hoàng Diệu, Trường Trung Tiểu học Tây Hồ... Đây là một ngày rất ý nghĩa, đánh dấu thời điểm thành lập bậc trung học công lập để đáp ứng nhu cầu giáo dục công lập cho người dân, nhất là những người nghèo không đủ điều kiện cho con cái theo học trường tư.

- Một số ý kiến cho là ngày 6-5-1954, đó là ngày trường có “tư cách pháp nhân” khi được Bộ Giáo dục khai sinh tên gọi “Trường Trung học Phan Châu Trinh Đà Nẵng” tại Nghị định số 95-GD/NĐ. Cách nhìn nhận này cũng đã được những người đặt tượng cụ Phan trong sân trường (cũ) 46 năm trước thể hiện qua những dòng chữ ghi dưới chân tượng: “húy nhật 24-3-1966, kỷ niệm đệ thập nhị chu niên ngày thành lập Trường Trung học Phan Chu (sic) Trinh Đà Nẵng”. 24-3-1966 là ngày Giỗ thứ 40 của cụ Phan và là ngày kỷ niệm 12 năm thành lập trường.

Theo chúng tôi, cho rằng Trường Trung học Phan Châu Trinh được thành lập vào ngày 15-9-1952 cũng là một cách truy nguyên nguồn cội. Bởi lẽ, “lớp Đệ thất tân thiết” ngày đó là tiền thân của ngôi trường trung học công lập đầu tiên ở Đà Nẵng được chính thức đặt tên nhà chí sĩ kiệt xuất của đất Quảng hai năm sau đó chứ không phải một trường nào khác.

ĐNCT