Sống hết mình, yêu thương hết mình, sáng tạo hết mình, nhà thơ Thu Bồn đã có một cuộc đời và sự nghiệp phong phú, sôi động, đầy ý nghĩa. Cuộc đời ông như cánh chim đại ngàn không biết mệt mỏi, tung hoành ngang dọc khắp bầu trời Tổ quốc thân yêu.
 |
| Nhà thơ Thu Bồn |
Từ khi còn là sinh viên, tôi bị quyến rũ những vần thơ tình của ông:
“Áo trắng hỡi thuở tìm em không thấy
nắng minh mang mấy nhịp Tràng Tiền
nón rất Huế nhưng đời không phải thế
mặt trời lên từ phía nón em nghiêng
nhịp cầu cong và con đường thẳng
một đời anh đi mãi chẳng về đâu
con sông giùng giằng con sông không chảy
sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”
Còn gì đẹp hơn, sâu sắc hơn trước dòng Hương thơ mộng trầm mặc in bóng thăng trầm lịch sử: “Con sông giùng giằng con sông không chảy; sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”. Có lẽ những nhà thơ xứ cố đô cũng phải “ghen” trước cảm xúc tài hoa ấy của một thi sĩ đất Quảng mà bút danh cũng mang tên một dòng sông. Bài thơ tình Tạm biệt cũng là một trong những tác phẩm của Thu Bồn cuốn hút mãnh liệt chúng tôi đến với thế giới văn chương của ông.
Nhà thơ Nguyễn Duy nói rằng, trong đội ngũ nhà văn Việt Nam đương đại, Thu Bồn có nhiều cái được xếp hàng đầu. Ông là người có nhiều đóng góp nhất trong tất cả các thể loại: thơ, trường ca, truyện ngắn, tiểu thuyết, tiểu luận và cả báo chí nữa, với một số tác phẩm lớn cả về lượng lẫn về chất; trong đó, ông là một trong những người khai mở và đặt dấu ấn thành công đầu tiên về thể loại trường ca viết về chiến tranh chống Mỹ, cứu nước, và cũng là tác giả có nhiều trường ca nhất. Thu Bồn được nhận nhiều giải thưởng văn học từ địa phương đến Trung ương và quốc tế, những giải thưởng được trao một cách xứng đáng chứ không phải là thứ ban phát. Thu Bồn cũng là một trong những nhà thơ có đóng góp nhiều nhất suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, rồi chiến tranh biên giới Tây Nam và phía Bắc; được Nhà nước tặng thưởng hơn 10 huân chương, huy chương các loại…
Ngoài viết văn, Thu Bồn còn là một người sống khỏe và quyết liệt nhất, yêu thương đắm đuối nhất. Thơ tình của ông như thác gào, như suối chảy. Tình yêu của ông đầy giai thoại. Thu Bồn say mê phụ nữ và cũng sống hết mình với bạn bè, nên có nhiều người yêu và cũng có đông đảo bè bạn. Ở đâu có Thu Bồn là ở đó có tiếng cười rộn rã, có sự tin yêu của tình bạn. Ngược lại, tình bạn cũng là sự tiếp sức rất lớn đối với ông. Thu Bồn cũng luôn hướng tới cuộc sống giản đơn, tước bỏ mọi ràng buộc không cần thiết, chẳng màng chức tước hư danh. Cuộc sống và sự nghiệp Thu Bồn phong phú và điển hình đến độ nhà văn Nguyễn Khắc Phục đã dựa vào đó để xây dựng nhân vật chính trong tiểu thuyết nổi tiếng Học phí trả bằng máu.
So với các nhà thơ cùng thời, trường ca là thế mạnh và cũng là đóng góp lớn của Thu Bồn. Bài ca chim Chơrao cùng nhiều trường ca khác của Thu Bồn đã đặt dấu son lên bầu trời thơ ca chống Mỹ lẫn đối với nền văn học hiện đại Việt Nam thế kỷ XX. Thu Bồn quan niệm rằng trường ca là một kiến trúc tổng hợp của thơ ca và cuộc chiến tranh giữ nước gian khổ, hào hùng của dân tộc trong thế kỷ đầy phong ba vừa qua chính là cái nôi, là nền tảng khai sinh hàng loạt bản trường ca. Nó chính là “con đẻ” từ trong máu lửa tro than, từ những cuộc hành quân đằng đẵng từ Bắc chí Nam xẻ dọc Trường Sơn, xuyên nước Biển Đông, từ khát vọng độc lập tự do của cả một dân tộc…
Nhà thơ Thu Bồn cũng từng “bật mí” rằng có một nhân vật đi xuyên suốt trong mấy mươi trường ca của ông, mặc dù tên tuổi không hề xuất hiện ở một dòng nào: “Tôi thường gọi tên anh là người chạy trốn ra phía trước hoặc người an bình trong tiếng súng… và cuối cùng gọi anh là Che Gevara Việt Nam. Đó chính là vị tướng nhà văn Nguyễn Chí Trung, người mà cùng Thu Bồn, Thanh Giang là ba người còn sống sót của tiểu đội nhà văn 13 người. Nguyễn Chí Trung cùng Nguyên Ngọc, Thu Bồn cũng là ba nhà văn bám trụ và viết nhiều nhất về Tây Nguyên trong chiến tranh. Về sau, Nguyễn Chí Trung với tư cách trợ lý Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu đã sang thăm Cuba, về nước ông kể rằng trong phần kết thúc bài diễn văn của Tổng Bí thư có trích một đoạn trường ca như một lời tỏ bày tình cảm và để bạn hiểu đất nước ta hơn:
“Ngọn sóng qua đây thành lưỡi búa
ngọn gió qua đây thành mũi lao
cánh chim qua đây thành con tuấn mã
tờ giấy qua đây thành trang sử đỏ
quân thù nghe nói mặt xanh như tàu lá
chân ngựa vấp chân người, ngựa ngã (...)
bè bạn qua đây con tàu nặng
bè bạn qua đây con sóng lặng”
Đó là trích đoạn từ trường ca Campuchia hy vọng của Thu Bồn viết năm 1978, mà theo Nguyễn Chí Trung đây là tác phẩm có tính “tiên tri” về cuộc tiến quân vào Phnôm Pênh của bộ đội Việt Nam làm nghĩa vụ quốc tế, cứu nước bạn thoát khỏi nạn diệt chủng của chế độ Pol Pot, về sau được Thủ tướng Hun Sen đọc và đánh giá rất cao:
“Chúng tôi sẽ tiến về Phnôm Pênh
như nước lũ tràn
của cả mùa mưa loài người đương
chịu đựng
đền chùa hãy gióng lên tiếng trống
đã giấu trong lòng đất lòng người
tất cả hãy gióng lên”
Trường ca của Thu Bồn đã vượt biên giới Tổ quốc đến với nhiều dân tộc anh em ở châu Á - Phi - Mỹ Latinh!
Những ngày vừa qua, lễ tưởng niệm 10 năm ngày mất của nhà thơ Thu Bồn đã diễn ra trang trọng cùng lúc tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng. Cánh chim đại ngàn Thu Bồn vẫn bay cao trong lòng đông đảo đồng nghiệp và những người yêu quý ông. Đó là sự tôn vinh xứng đáng đối với một tài năng và nhân cách văn học lớn mà sinh thời vốn chịu nhiều thiệt thòi so với những đóng góp của mình. Nhân dịp này, tuyển tập Thu Bồn tráng sĩ hề… dâu bể cũng được ra mắt. Sinh thời, Thu Bồn đã được trao nhiều giải thưởng văn học quốc gia lẫn quốc tế, trong đó có Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật đợt 1 năm 2001. Tuy nhiên, nhiều người tin tưởng ông sẽ được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật, bởi như lời phát biểu của nhà phê bình Ngô Thảo: “Người mất không cần nhưng người còn sống sẽ không công bằng khi đánh giá không đúng về người đã khuất”.
PHAN HOÀNG
