Ngày càng nhiều trẻ em Nhật Bản không muốn tới trường tới mức làm cho mọi người phải đặt ra câu hỏi đấy không còn phải do tính tự phát của học sinh mà phản ánh hiện thực hệ thống giáo dục của nước này.
 |
| Học sinh có thể chọn những hoạt động muốn làm trong các trường học miễn phí ở Nhật. |
Tình trạng “futoko” và trường tự do
Cậu bé 10 tuổi Yuta Ito chờ tới kỳ nghỉ Tuần lễ vàng hồi mùa xuân trước như một dịp thuận lợi để nói chuyện với cha mẹ về cảm nghĩ của mình với trường học. Ito không còn hứng thú tới trường và trong nhiều tháng liền cắp sách rời nhà với sự miễn cưỡng ngày càng lớn dần bởi vì tới trường bị bắt nạt hoặc bị ép ra đánh lộn với bạn bè. Cha mẹ của Ito có 3 sự lựa chọn: đưa con trai tới trường để tư vấn với hy vọng mọi thứ sẽ tốt đẹp hơn, học tại nhà hoặc tới trường tự do. Cuối cùng, Ito được gửi tới trường miễn phí. Và giờ đây, cậu ta cảm thấy rất vui khi có thể làm bất cứ thứ gì thích trong thời gian đi học.
Yuta Ito thuộc nhóm trẻ em có tên gọi là “futoko” do chính Bộ Giáo dục Nhật Bản đặt ra. Đó là nhóm những học sinh không tới trường kéo dài 30 ngày mà không có lý do liên quan tới sức khỏe và tài chính. Thuật ngữ “futoko” có thể diễn dịch ra nhiều nghĩa khác nhau như trốn học, vắng mặt, ám ảnh học đường hay từ chối trường học.
Thái độ của xã hội Nhật Bản nhìn về hiện tượng “futoko” cũng đã thay đổi rất nhiều. Cho tới năm 1992, hiện tượng từ chối đi học bị cho là ý định kháng cự và liệt vào danh sách có vấn đề về thần kinh. Tới năm 1997, thì “futoko” được hạ ở mức nhẹ là không đi học. Ngày 17-10-2019, chính phủ Nhật Bản cho biết số lượng học sinh tiểu học và trung học cơ sở bỏ học hơn 30 ngày trong năm 2018 đạt mức kỷ lục 164.528 em, năm 2017 là 144.031 em.
Phong trào trường tự do bắt đầu ở Nhật Bản từ những năm 1980 để đáp ứng hiện tượng “futoko” ngày càng nhiều. Những ngôi trường này hoạt động một cách tự do và mang tính cá nhân cho học sinh khi chấp nhận thay đổi giáo dục bắt buộc, cùng với học tập tại nhà nhưng những trường này không thể cấp bằng được xã hội công nhận. Tuy vậy, số lượng học sinh ở trường tự do ngày càng tăng nhanh từ mức 7.424 năm 1992 lên tới 20.346 năm 2017.
Bỏ học có thể gây ra những hậu quả lâu dài bởi trẻ em rút lui gần như hoàn toàn khỏi xã hội và tự nhốt mình trong căn phòng. Số liệu thống kê cho biết có khoảng nửa triệu thanh niên rơi vào hoàn cảnh này. Tình trạng cô độc này kéo dài dễ dẫn tới ý tưởng tự vẫn mà số liệu thống kê năm 2018 cho thấy số lượng tự vẫn học đường ở Nhật cao nhất 3 thập niên qua với 332 trường hợp. Từ năm 2016, chính phủ Nhật Bản đã thông qua đạo luật ngăn ngừa tình trạng tự vẫn học đường với các khuyến nghị đặc biệt cho trường học.
Quy tắc quá cứng nhắc
Một cuộc khảo sát của Bộ Giáo dục Nhật đưa ra nhiều nguyên nhân về tình trạng học sinh không muốn tới trường. Trong đó có hoàn cảnh gia đình, tính cách của từng học sinh trong quá trình giao tiếp với bạn bè và thầy cô. Chẳng hạn như cô bé Tomoe Morihashi cho biết không cảm thấy thoải mái chút nào với bạn bè khiến cho những buổi đi học thật kinh khủng. Cô bé 12 tuổi này nói thêm là những quy định của nhà trường khiến em không thể tuân thủ hết.
 |
Nhiều trường học Nhật Bản kiểm soát gần như mọi khía cạnh về hình thức bên ngoài của học trò như buộc tóc phải đen, không được mặc đồ bó hoặc áo khoác ngay cả lúc trời lạnh, thậm chí trong một số trường hợp họ quyết định luôn cả màu quần… lót của học sinh.
Bây giờ, Tomoe cũng như Ito học tại trường tự do Tamagawa ở Tokyo. Học sinh ở đó không phải mặc đồng phục, tự do lựa chọn hoạt động cho riêng mình dựa trên một bản kế hoạch đã được thỏa thuận ba bên nhà trường – phụ huynh – học sinh. Các em được khuyến khích hoạt động để phát triển sở trường và kỹ năng của mình. Trường tự do có máy tính để học ngôn ngữ, toán và thư viện gồm sách và truyện tranh. Nhìn chung, bầu không khí thân ái như một gia đình, học sinh trò chuyện và chơi cùng nhau.
Đã tới lúc thay đổi
Trường tự do phát triển bởi vì nơi ấy tôn trọng cảm xúc và suy nghĩ của từng học sinh. Trong khi đó, ở trường học thông thường phải theo nguyên tắc cứng nhắc. Trường lớp ở Nhật Bản có tính ổn định cao, các học sinh có thể học cùng nhau trong nhiều năm liên tiếp nên nếu có xảy ra bất hòa thì dễ dẫn tới ức chế. Giáo sư Ryo Uchida, một chuyên gia giáo dục tại Đại học Nagoya nhận định, trường tự do ra đời ngày càng nhiều cho thấy học sinh đang phản ứng lại một hệ thống giáo dục không có môi trường chào đón. Bộ Giáo dục đã tới lúc phải chấp nhận sự vắng mặt không phải là sự bất thường nữa mà trở thành xu thế… chống đối lại những quy tắc nghiêm khắc quá mức.
Tháng 8-2019, một nhóm với hơn 60.000 người gửi đơn kiến nghị trực tuyến tới Bộ Giáo dục yêu cầu điều tra các quy tắc trường học vô lý. Riêng thành phố Osaka đã yêu cầu cho tất cả các trường trung học xem xét lại các quy tắc và đã có khoảng 40% thay đổi.
ANH THƯ (tổng hợp)
