Chúng tôi ngồi với nhau ngay sau khi vợ chồng chị vừa trở về từ Ấn Độ. Họ đại diện cho Việt Nam tham dự một hội thảo châu Á mở rộng với chủ đề cứu hộ thú linh trưởng. 21 quốc gia tham dự hội thảo đó. Nhắc đến cứu hộ thú linh trưởng ở Việt Nam, chắc chắn không một người nào từng quan tâm không biết đến cặp vợ chồng đặc biệt này.
 |
| Chị Nguyễn Thu Hiền cùng chồng trong một chuyến công tác tại huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình. (Ảnh do nhân vật cung cấp) |
Nói đặc biệt là bởi vì họ là những người đầu tiên đặt nền móng cho việc ra đời Trung tâm Cứu hộ Linh trưởng Nguy cấp (EPRC) thuộc Vườn Quốc gia Cúc Phương, là trung tâm cứu hộ động vật hoang dã đầu tiên ở Đông Dương. Đặc biệt là bởi chị Nguyễn Thu Hiền vốn là phiên dịch, rồi trợ lý, và rồi thành vợ của vị chuyên gia đến từ nước Đức - ông Tilo Nadle, người hơn chị đến 31 tuổi. Tình yêu, lòng ngưỡng mộ, sự say mê đã khiến cô gái sinh ra, lớn lên trong phố cổ Hà Nội quyết định bỏ phố lên rừng, cùng chồng đi khắp các vùng rừng núi trong cả nước để làm cái việc mà cách đây vài thập kỷ, chưa có ai coi trọng - cứu hộ các loài linh trưởng.
Tôi có một người bạn, anh ấy nói: Ông Tilo đã làm thay đổi nhận thức của tôi về trách nhiệm, sứ mệnh phải bảo vệ động vật hoang dã. Ở chừng mực nào đó, chúng ta đã vô tâm, ích kỷ, khi có những việc làm ảnh hưởng xấu đến thiên nhiên trong nhiều thập niên, kéo dài và liên tục. Tại sao sự lay động tâm hồn lương thiện, nhân ái với muôn loài ở trong mỗi chúng ta lại đến từ một người từ rất xa, bên kia trái đất? Là bởi vì ông ấy đã dành tất cả những gì mình có, trí tuệ, sức khỏe, tiền bạc, chịu đựng rất nhiều những cay đắng, uất ức, rốt cuộc chỉ để cứu những con linh trưởng bé nhỏ, hiền lành tội nghiệp trên một đất nước không phải Tổ quốc của ông. Khái niệm quốc gia trong lĩnh vực này đã bị xóa nhòa, nếu như loài người thực sự coi trái đất là một đại đại gia đình, và ai ai cũng phải tôn trọng, bảo vệ, giữ gìn nó.
Quay lại chuyện chị Hiền. Chúng tôi thường gọi chị là Hien Tilo.
Và hễ nhắc một câu đến Hien Tilo là ngay lập tức cái vẻ ngoài hoạt bát, sinh động, nói nhiều, nói nhanh, có phần “ghê gớm” của chị sẽ hiện lên. Công việc khiến tôi đi nhiều, gặp nhiều, nhưng một người phụ nữ như chị Hiền thực sự là hiếm gặp. Hiền như một thỏi nam châm, vừa nữ tính quyến rũ gợi cảm, vừa mạnh mẽ lạnh lùng kiêu hãnh.
Ông Tilo nổi tiếng với những câu chuyện giống như “huyền thoại”, kiểu như sẵn sàng đầu trần chịu nắng nóng, nhưng lại loay hoay tìm cách bẻ cành cây để che nắng cho một chú vọoc đang bị thương; hoặc đang đi trên đường thấy người ta dùng ắc-quy đánh cá ông lập tức dừng khựng lại, phăm phăm lao xuống để ngăn chặn… Cánh báo chí theo dõi mảng môi trường chắc chắn chẳng lạ gì ông ấy, nhưng tôi tin rằng, với tất cả những gì ông đã làm, một cách đắm đuối, hết lòng hết dạ trong suốt những năm qua, tận thẳm sâu ông sẽ luôn biết ơn người vợ Việt Nam mặc dù khá cao lớn so với vóc dáng người Việt, nhưng đứng bên cạnh ông vẫn chỉ bé nhỏ như một nụ hoa.
Không có người vợ có cái tên thuần Việt ấy, có lẽ là ông không thể làm được nhiều việc cho động vật hoang dã khắp các cánh rừng Việt Nam như hôm nay. Và cũng chưa biết chừng, ông đã không thể trở thành một người Việt Nam không biết nói tiếng Việt như bây giờ. Ông Tilo đi đến đâu thì kiểm lâm được nhờ đến đấy, và đám săn trộm cũng ngán ngẩm khi phải đối diện với ông, nhưng chị Hiền thì đã từng bị tấn công thực sự. Tôi không muốn hỏi về những ký ức ấy, nó khiến tôi thấy xấu hổ. Đôi khi ta thấy xấu hổ về những điều xấu xa do người khác làm. Một nỗi xấu hổ rất khó tả.
Suốt nhiều năm vun vén cho trung tâm cứu hộ thú linh trưởng ở rừng Cúc Phương, tận tay đưa về vô số vượn, vọoc, khỉ từ khắp nơi trên cả nước, có những “em bé” (gọi theo cách của chị Hiền) đã sắp bị đưa vào nồi đến nơi. Đưa về còn lo chữa chạy. Vì hầu hết những “em bé” linh trưởng ấy đều đã trải qua giam giữ, vận chuyển, nên thường bị thương, hoặc bị bệnh. Trong trung tâm cứu hộ vì thế có cả khu bệnh viện dành riêng cho các bệnh nhân. Hiện giờ, mặc dù đã thôi làm việc trực tiếp với Vườn quốc gia Cúc Phương nhưng gia đình họ với hai cậu con trai cao lớn lộc ngộc vẫn sống trên địa bàn xã Cúc Phương và hoạt động hỗ trợ bảo tồn linh trưởng cho Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long, Ninh Bình - nơi có số lượng loài vọoc mông trắng (Trachypithecus delacouri) nhiều nhất ở Việt Nam, và một số khu bảo tồn thiên nhiên nơi còn thú linh trưởng quý hiếm. Suốt 13 năm qua, hai vợ chồng Hien Tilo đã giúp bảo tồn loài vọoc ở Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà (Đà Nẵng) và đào tạo hàng trăm sinh viên, hàng chục thạc sĩ, tiến sĩ cho Đà Nẵng và miền Trung-Tây Nguyên… Rời đi, nhưng trung tâm cứu hộ trong rừng vẫn là ngôi nhà mà hai người thường quay về. Chị có thể kể vanh vách, say mê, thuộc lòng từng “em” một. Mang về từ đâu, tình trạng thế nào, giờ ra sao. Em nào thành vợ chồng với em nào, và đã sinh được mấy em bé. Vọoc lúc bé trông ra sao, phân biệt với khỉ nhí, vượn nhí bằng cách nào…
Hai vợ chồng họ đã từng sống nhiều năm ở đây, trong một nếp nhà nhỏ, dưới những tán cây. Sinh con, nuôi con lớn lên ở đây, và mang tình yêu với thiên nhiên hoang dã tới tất cả những người không vì quá mải sống cuộc sống của loài người mà quên lãng đi thiên nhiên. Tôi nói, em chưa nghe vượn hót bao giờ. Làm sao để có thể nghe? Chị Hiền mỉm cười, và lập tức chu miệng lại. Tiếng hót lảnh lót cất lên khiến cho đám linh trưởng xôn xao trong các khu chuồng kế tiếp nhau. Ôi, hóa ra đấy là tiếng vượn hót. Nó không giống bất kỳ tiếng của một loài nào cả. Nó có cái mỏng manh của thân phận, lại cũng có cái quyến rũ của loài, lại cũng có cả sự bất tận của thiên nhiên hoang dã…
Không chỉ là chuyên gia về thú linh trưởng, mà hai người họ còn thuộc làu làu về sự sống còn trong thế kỷ 21 của hổ, báo, gấu, tê giác và vô số loài động vật hoang dã khác… Và cũng không chỉ ở Việt Nam, ở Đông Nam Á, mà cả châu Á, thậm chí trên toàn địa cầu.
Ở trong cuộc đời này, có những người mang đến cho ta cảm giác rằng họ đã sống hết sạch số thời gian mình có mỗi ngày, không một khoảnh khắc nào vô nghĩa, phí hoài. Sống và trao tặng bản thân cho một niềm say mê bất tận. Nguyễn Thu Hiền - Tilo Nadler là một cặp đôi tuyệt vời như vậy.
Đỗ Bích Thúy
