Dấu gạch ngang và dấu gạch nối

* Xin cho biết dấu gạch ngang và dấu gạch nối khác nhau thế nào và chức năng của từng dấu này trong cấu trúc câu của tiếng Việt ra sao? (Nguyễn Việt, Sơn Trà, Đà Nẵng).

- Hiện vẫn còn nhiều lẫn lộn khi sử dụng dấu gạch ngang và dấu gạch nối, kể cả trong các xuất bản phẩm. Tác giả Ưng Quốc Chỉnh trong bài “Dấu gạch ngang (–), dấu gạch nối (-): Nhận diện và sử dụng” đăng trên trithucthoidai.vn ngày 17-7-2012 đã phân tích kỹ và đưa ra hướng giải quyết hợp lý để tránh các nhầm lẫn này.

Tác giả đã dẫn Đại từ điển tiếng Việt (Nguyễn Như Ý chủ biên, trang 701, NXB Văn hóa-Thông tin, 1999) để đưa ra khái niệm về hai loại dấu này:

“Gạch ngang dt. Dấu (–), dài hơn gạch nối; thường dùng để tách riêng ra thành phần chú thích thêm trong câu; viết ghép một tổ hợp hai hay nhiều tên riêng, hai hay nhiều số cụ thể; đặt ở đầu dòng nhằm viết các phần liệt kê, các lời đối thoại; còn gọi là Dấu gạch ngang”.

“Gạch nối dt. Dấu (-), ngắn hơn gạch ngang; thường dùng để nối những thành tố đã được viết rời của từ đa tiết phiên âm; còn gọi là Dấu gạch nối”.

Tuy ngay trong khái niệm đã chỉ ra sự khác nhau giữa hai dấu nhưng vẫn còn trừu tượng. Tác giả giúp chúng ta phân biệt rõ hơn qua những phân tích sau đây:

1. Về bản chất

Dấu gạch ngang là một dấu trong câu, còn dấu gạch nối là một dấu trong từ.

2. Về hình thức và cách trình bày

3. Giá trị sử dụng

Dấu gạch nối thường hay bị nhầm lẫn với dấu gạch ngang. Trong khi dấu gạch ngang có nhiều giá trị sử dụng khác nhau thì gạch nối chỉ có một mục đích chính. Cụ thể:

3.1. Dấu gạch ngang:

3.1.1. Đặt giữa câu để chỉ ranh giới của thành phần chú thích trong câu. Ví dụ: Trường ĐHSP Hà Nội – cơ quan chủ quản của NXB Đại học Sư phạm…

3.1.2. Đặt đầu câu để đánh dấu những lời đối thoại, lời nói trực tiếp của nhân vật. Ví dụ:

- Anh viết bài gì đấy?

- Tôi viết bài Dấu gạch ngang và Dấu gạch nối để gửi tạp chí Xuất bản Việt Nam.

3.1.3. Đặt ở đầu dòng để đánh dấu những thành phần liệt kê (các gạch đầu dòng). Ví dụ:

Bài viết này đề cập đến các vấn đề sau:

- Khái niệm gạch ngang, gạch nối

-  Phân biệt gạch ngang, gạch nối

- Lý do không nên nhầm lẫn giữa gạch ngang và gạch nối

- Cách xử lý gạch nối thành gạch ngang và ngược lại.

3.1.4. Đặt giữa hai, ba, bốn tên riêng để chỉ một liên danh. Ví dụ: Theo kế hoạch, năm mới 2012 sẽ có cầu truyền hình Hà Nội – Huế – TP. Hồ Chí Minh.

3.1.5. Đặt giữa hai con số ghép lại để chỉ một liên số hoặc một khoảng số. Ví dụ: Nhiệt độ trung bình của nước ta là 22 – 250C, lượng mưa trung bình năm 1.500 – 2.000mm, độ ẩm không khí 80 – 85% ...

3.1.6. Để chỉ sự ngang hàng trong quan hệ. Ví dụ: Mối quan hệ láng giềng hữu nghị Việt – Lào …

3.1.7. Trong toán học:

- Dấu gạch ngang là một phép tính trong toán học – phép trừ. Ví dụ: 25 – 5 = 20

-  Dấu gạch ngang là một dấu âm. Ví dụ: 5 – 25 = – 20

3.2. Dấu gạch nối:

-  Dấu gạch nối thường được dùng trong những trường hợp phiên âm tên người, tên địa danh nước ngoài. Ví dụ: Lê-nin, Lê-nin-grát, Phi-đen Cát-xtơ-rô, La Ha-ba-na,…

- Dấu gạch nối cũng còn được dùng trong phiên âm tiếng nước ngoài, nhất là khi dùng cho những đối tượng người đọc nhỏ tuổi. Ví dụ: Ra-đi-ô, ki-lô-gam,…

-  Đặt giữa các con số chỉ ngày tháng năm. Ví dụ: Dự kiến vào ngày 31-1-2012, tôi sẽ gửi bài cho tạp chí Xuất bản Việt Nam.

ĐNCT