Gọi là Tết xưa nhưng không phải là Tết của người xưa, mà là tôi đang kể về thời tôi còn bé, tức là cách nay chỉ vài mươi năm. Ngày ấy nghèo hơn bây giờ rất nhiều.
Vì thế mà ngày Tết càng trở thành niềm mong đợi háo hức nhất trong những thứ đáng được mong đợi. Bởi vào những ngày Tết, mâm cơm nhà nào cũng đầy ắp thịt cá cho dù cả năm túng thiếu. Có thể nói từ giữa tháng Chạp đã thấy mùi Tết ở khắp mọi ngõ ngách. Người ta đi lại, nói năng, hỏi thăm nhau… bằng một thứ tác phong và ngôn ngữ khác với ngày bình thường. Ai đang làm dở việc gì thì cố mà làm cho xong để kịp Tết. Những việc to tát như khởi công xây nhà, ăn hỏi… định ra Giêng mới bắt đầu thì phải chuẩn bị mọi thứ từ trước Tết. Bởi vì Tết là thời điểm thiêng liêng, khép lại một năm cũ và mở ra một thời gian khác, là cái mốc làm chuẩn cho suốt 365 ngày. Hẹn nhau một cách xã giao không gì tiện hơn là “đến Tết”.
 |
| Lì xì - phong tục tốt đẹp của người Việt trong ngày Tết. Ảnh: Internet |
Riêng với bọn trẻ con chúng tôi thì có thể nói vừa qua Tết này là đã lại mong sao cho nhanh đến Tết sau. Suốt cả hơn ba trăm ngày mong ngóng như vậy, nên khi bước vào tháng Chạp, đứa nào đứa nấy đều vô cùng háo hức. Háo hức nhất là được chuẩn bị làm những trò chơi xuân cùng với người lớn. Tùy vào phong tục từng vùng mà những trò chơi đó là đốt cây bông, leo cầu kiều, đánh đu, đi cà kheo, bịt mắt bắt dê, hái hoa dân chủ… - những trò chơi hầu như đã biến mất cả trong thực tế lẫn trên mặt chữ nghĩa, chỉ còn lưu lại nơi ký ức hoặc ở vài cuốn sách. Cả làng cùng bắt tay chuẩn bị, nhưng bận rộn nhất và cũng háo hức nhất là các cụ bô lão và đám trẻ con.
Tết thực sự bắt đầu từ ngày tiễn ông Táo về trời. Đó luôn là ngày rất đặc biệt. Dù ai làm ăn ở đâu, buôn to bán nhỏ gì thì cũng phải gác công việc lại để về làm lễ tiễn ông Táo nếu muốn hy vọng cả năm bếp lúc nào cũng đỏ lửa. Vào ngày hôm đó không ai được gõ bất cứ vật gì lên kiềng, bởi làm thế là xúc phạm ông Táo đang vắng nhà.
Ở quê tôi, ngày 26 tháng Chạp là ngày đặc biệt. Vào hôm đó làng tát ao bắt cá, mổ lợn chia cho mọi nhà. Sau cả năm chờ đợi, cuối cùng nhà nào cũng rủng rỉnh thịt, cá để chuẩn bị làm cỗ Tết. cũng vào ngày hôm đó những phiên chợ họp định kỳ phá lệ, đồng loạt họp phiên tất niên. Bốn phía đều có chợ. Người ta đi chợ này, không tìm được thứ mình cần, lại đảo sang chợ khác. Hoặc có khi chỉ là đến để ngắm chợ mỗi nơi mỗi khác. Thế là người người đi lại như mắc cửi, mặt mũi ai nấy đều tươi roi rói, xởi lởi từ ánh mắt, nụ cười đến những câu chào hỏi. Nhưng ngày 26 tháng Chạp quan trọng với chúng tôi ở chỗ nó được coi là ngày báo hiếu người già. Vào hôm đó nhà nhà làm bánh để biếu các cụ cao tuổi trong làng.
Ngày 29 là phiên chợ cuối. Ai cần mua bán gì thì giải quyết vào phiên chợ cuối, bởi vì từ hôm sau là bắt đầu Tết thực sự. Ngoài việc thanh toán nốt nợ nần, mọi người ai về nhà nấy chuẩn bị ngày xum họp cuối năm bên mâm cỗ tất niên thịnh soạn. Vẫn còn chuyện cãi chửi, đá thúng đụng nia giữa nhà này nhà nọ, nhưng tràn ngập là không khí linh thiêng của ngày kết thúc một năm.
Sáng mồng một Tết là ngày duy nhất trong năm ai thích xuống khỏi giường lúc nào thì tùy, không bị bắt buộc. Các cụ già thường dậy rất sớm, khăn áo chỉnh tề để sửa lễ cúng gia tiên. Bọn trẻ được cưng nựng bằng những câu nói dịu dàng nhất. Những bộ quần áo mới may từ trong năm, giờ mới được giở ra để diện Tết. Có đứa lớn quá mau khiến quần áo đã thành cộc cỡn nhưng chẳng hề gì. Đứa nào đứa nấy xúng xính xanh, đỏ, tím, vàng… đi lại lăng xăng trong sự bình yên không bút nào tả được.
Trước khi ngồi vào mâm cỗ đầu năm bốc khói nghi ngút và thơm điếc mũi với tất cả các món ăn mà ngày thường chỉ có trong mơ, người lớn bắt đầu chậm rãi lần bao tượng lấy ra những tờ bạc, đồng xu mới coóng để mừng tuổi (có nơi gọi là tiền mở hàng còn ngày nay thì nhất loạt gọi là lì xì). Tiền mừng tuổi sau đó được nhét vào ống tiết kiệm đứa nào cũng có một cái từ trước Tết, làm bằng ống tre để nguyên đốt, cưa chéo một nhát để nhét tiền. Thỉnh thoảng bọn trẻ lại cầm hai đầu ống, đưa lên sát tai lắc lắc để nghe thứ âm thanh rổn rảng vang ra từ bên trong.
Một việc làm không bao giờ được phép quên với những gia đình có trâu, bò là phải cho nó ăn một miếng bánh chưng, như cử chỉ biết ơn cả năm nó chăm chỉ kéo cày mới có hạt ngọc thực. Miếng bánh được bọc vào trong nắm rơm rồi nhét vào miệng con vật. Công việc này thường do người nào thường chăn dắt chúng tiến hành.
Sau bữa cơm đầu năm với không khí bất cứ ai cũng phải mong ước, bọn trẻ theo người lớn đi chúc Tết thân gia, hàng xóm và nhận tiền mừng tuổi. Phải đến đủ các nhà, từ làng trên đến xóm dưới. Nhà nào thì chủ cũng có mứt, thuốc lá và trà mạn - những thứ hầu như vắng bóng suốt năm hồi đó - để đãi khách. Những câu chúc tụng giống hệt nhau, được nói bằng thứ ngôn ngữ quen thuộc, với giai điệu ề à được hai bên thi nhau nói. Đại loại nó không ngoài những nội dung sau:
- Tết năm sớm, thay mặt gia đình sang mừng tuổi các cụ, các ông, các bà, các bác, các cháu... thêm một tuổi mới dồi dào sức khỏe, làm ăn tấn tới, bằng năm bằng mười năm ngoái.
- Gọi là đầu năm để xin có lời chúc các cụ, ông bà, các anh, các chị năm mới nhiều tài nhiều lộc, cầu được ước thấy, mỗi tuổi mỗi khỏe ra, trẻ lại...
- Xuân sớm đầu năm mồng một, chả biết nói gì chỉ xin chúc các cụ, các ông, các bà, các anh, các chị mỗi tuổi mỗi phúc lộc, thóc lúa đầy nhà, lợn gà đầy chuồng...
Nhưng cả người chúc và người nhận rồi chúc lại đều vô cùng hỉ hả. Ngày vui ngắn chẳng tày gang. Ngày mồng một Tết có lẽ chỉ ngắn bằng nửa đốt.
Mặc dù từ ngày mồng 2 Tết mọi người bắt đầu xuống đồng khiến không khí ăn, chơi loãng đi phần nào, nhưng Tết xưa với bọn trẻ chúng tôi chỉ thực sự chấm dứt sau ngày rằm tháng Giêng.
TẠ DUY ANH
