Hai mươi năm tạo dựng hình hài đô thị

Được chia tách từ tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng từ năm 1997, nhưng đô thị Đà Nẵng thực sự khởi sắc từ sau năm 2003 khi thành phố trở thành đô thị loại 1. Chính sách “đổi đất lấy hạ tầng” là cách thức tạo nguồn vốn đầu tư, tạo sự chuyển biến khá mạnh mẽ, góp phần mở rộng quy mô đô thị cả về số lượng và chất lượng. Từ một thủ phủ của tỉnh lỵ, với vài con phố quanh quẩn ven sông, cho đến nay Đà Nẵng đã thực sự vươn mình ra biển lớn.

Cần tổ chức không gian cảnh quan đô thị trên nguyên tắc lấy dòng sông Hàn tạo “lõi xanh”.

Nhìn lại chặng đường đã qua...

Ít ai biết rằng, khi mới chia tách từ tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng, thành phố chỉ có gần 100 con đường, với tổng chiều dài gần 300km, đến nay thành phố Đà Nẵng có gần 2.000 con đường trong đó nhiều trục cảnh quan xứng tầm một đô thị hiện đại với tổng chiều dài trên 1.300km. Đã có 9 chiếc cầu bắc qua dòng sông thơ mộng, nối liền hai bờ đông tây.

Nói đến thành công của 20 năm qua, không thể không nhắc đến chủ trương “Nhà nước và nhân dân cùng làm” đã tạo sự đồng thuận thực sự đối với người dân trong việc xã hội hóa, đóng góp xây dựng nhiều công trình và dự án quan trọng.

Cũng chính nhờ sự đồng thuận này mà đến nay hầu hết các kiệt hẻm khu dân cư đã được bê-tông hóa, không còn cảnh nắng bụi mưa lầy. Khu nhà chồ dọc bờ đông sông Hàn giờ đây đã lùi dần vào ký ức của người Đà Nẵng, thay vào đó là những công trình kiến trúc cao tầng hiện đại, dần rõ nét bộ mặt đô thị khang trang.

Tiêu biểu nhất phải kể đến chiếc cầu quay Sông Hàn, mốc son quan trọng trong quá trình thành phố ven sông vươn mình ra biển lớn, được xây dựng nên từ chính sự tích cóp của người dân Đà Nẵng, một biểu trưng cho ý Đảng lòng Dân, cho sự đồng thuận được khẳng định xuyên suốt theo thời gian.

Đà Nẵng đã được mở mang đủ tầm, đủ sức và đủ rộng, bộ khung hạ tầng mở ra các hướng với nhiều hoạch định lấp đầy nhanh chóng không gian đô thị, thì nay đặt ra cho công cuộc kiến thiết đô thị phải cải thiện, vun đắp hình ảnh chung của đô thị với những hình hài công trình xây dựng đẹp hơn, hiện đại hơn và mang lại cho nhân dân cuộc sống chất lượng hơn.

Không tự mãn với những gì đã làm được, người Đà Nẵng hôm nay biết phát huy những nền tảng mà thế hệ đi trước đã tạo dựng, tiếp cận vận hội mới, nối tiếp công cuộc tạo dựng thành phố với nhiều khát vọng mới; xây dựng Đà Nẵng sánh vai cùng các thành phố lớn trong khu vực, xứng tầm là một trong những trung tâm của cả nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội miền Trung-Tây Nguyên, là thành phố đáng sống nhất Việt Nam.

...Những thách thức cho phát triển bền vững

Chúng ta có thể thấy rằng, thực tế phát triển đô thị thời gian qua là quá nhanh, đặt ra cho hôm nay hàng loạt các câu hỏi: Mô hình nào sẽ được chọn lựa cho chiến lược phát triển bền vững đô thị? Giải pháp nào để nâng cao chất lượng cuộc sống và không gian cảnh quan đô thị? Chúng ta đang ứng xử ra sao với tài nguyên thiên nhiên?... Đây thực sự là bài toán khó cần nhiều lời giải, bởi thành phố phải đang đối mặt với nhiều nguy cơ và thách thức.

Đó là, việc tổ chức giao thông đang đối mặt với thực trạng dân số không ngừng tăng nhanh cùng với quá trình đô thị hóa mở rộng. Đó là vận tải đô thị vẫn chủ yếu là xe máy, ô-tô cá nhân ngày càng nhiều khi người dân ngày càng ăn nên làm ra, lượng khách du lịch không ngừng tăng nhanh qua các năm… Đó là ùn tắc giao thông đang hiện hữu.

Là môi trường luôn được nhắc đến với tiếp vị ngữ ô nhiễm, ô nhiễm trầm trọng xuất hiện ngày càng nhiều bởi nước thải từ sinh hoạt, khói bụi từ sản xuất, đất đá ngổn ngang từ khai khoáng… Thẩm mỹ đô thị luôn là sự trăn trở khi phương pháp quy hoạch “chia lô”, sao chép một cách cứng nhắc đã dẫn đến những không gian giống nhau ở khắp mọi nơi, không có nơi nào đặc biệt - môi trường sống có thể rất tiện ích nhưng lại không mang lại cảm hứng và không đáng nhớ, không tạo được dấu ấn nếu không muốn nói là theo một lối mòn cũ kỹ.

Điều này thể hiện qua việc hình thành các khu dân cư mới với kiểu nhà phố chạy dài bám sát mặt đường, với các mô thức kiến trúc khá đơn điệu, không gian đường phố kiểu điển hình…

Trong khi đó, những không gian mang đậm tính bản địa có giá trị văn hóa cao (làng nghề truyền thống, khu phố Tây…) hầu như bị xóa sổ trong quá trình đô thị hóa.

Quá trình mở mang tạo nên nhiều quỹ đất phát triển đô thị, nhiều khu ở, khu nghĩ dưỡng, nhiều con đường nhưng nhìn chung còn thiếu những khung cảnh thành thị phồn hoa, thiếu những trung tâm của kiến trúc và cộng đồng, thiếu những công viên và vườn hoa, những điểm nhấn đô thị, thiếu những công trình mang diện mạo biểu trưng để nhìn vào, nhận ra ngay Đà Nẵng.

Cảnh quan đô thị vẫn là những mảnh ghép khá rời rạc, trong khi thiên nhiên Đà Nẵng được đánh giá như một hệ tự nhiên và xã hội hoàn chỉnh thu nhỏ gồm núi, đồi, rừng, hồ, suối, sông, biển, đèo, cù lao, vịnh, cánh đồng, bản làng dân tộc, làng nghề truyền thống, khu bảo tồn thiên nhiên...

Một phức hợp tự nhiên - sinh thái - nhân văn không đâu sánh nổi mà nhiều đô thị chỉ sở hữu vài ba nhân tố trong hệ tự nhiên và sinh thái đó. Với những giải pháp quy hoạch hiện nay, không những không khai thác được giá trị đặc trưng này để tạo lập bản sắc đô thị, mà còn phá vỡ cấu trúc cảnh quan tự nhiên, nguy cơ đánh mất giá trị văn hóa đặc trưng, hủy hoại môi trường sinh thái và mục tiêu xây dựng Đà Nẵng phát triển bền vững, thành phố môi trường sẽ trở thành viễn cảnh.

Cầu vượt ngã ba Huế. Ảnh: ANH CHUNG

Cần nhiều giải pháp

Nhận diện nguy cơ, thách thức để từ đó đề ra những giải pháp thiết thực vừa mang tính chiến lược, trên cơ sở tôn trọng và vận dụng linh hoạt, phát triển đô thị phù hợp với thực tiễn đời sống kinh tế-xã hội, hội nhập khu vực và thế giới nhưng đồng thời phải bảo đảm bền vững trong tương lai. Để thực hiện mục tiêu này, tác giả mạnh dạn đề xuất một số giải pháp cụ thể sau:

Một là, Đà Nẵng là thành phố trẻ, không bị ràng buộc bởi những cấu trúc đô thị lâu đời. Điều này rất có lợi cho Đà Nẵng trong việc tái cấu trúc đô thị theo hướng hiện đại trên cơ sở những mô hình phát triển đô thị tiên tiến phù hợp.

Hai là, tổ chức đô thị tạo sự hòa nhập, tăng cường tính kết nối giữa các nhân tố tự nhiên và nhân tạo, giữa không gian kiến trúc và không gian xanh, giữa yếu tố lịch sử với yếu tố đương đại...

Ba là, Đà Nẵng có địa hình, địa mạo rất phong phú và đặc sắc, văn hóa đa dạng là yếu tố quan trọng tạo nên sự phong phú về hình thái không gian cảnh quan đô thị.

Do đó, rất cần việc tổ chức không gian cảnh quan đô thị trên nguyên tắc lấy dòng sông Hàn tạo “lõi xanh”, dãy núi nam Hải Vân tạo thành hình cánh cung ôm lấy vịnh Đà Nẵng vừa là phông nền tạo cảnh, vừa “đóng khung” không gian biển; lấy ngọn Ngũ Hành Sơn lịch sử làm trung tâm phát triển khu tây nam (việc đóng khung và chia cắt ngọn núi như hiện tại đã phá hủy cảnh quan tự nhiên vốn có), lấy bán đảo Sơn trà tạo yếu tố “nút” cho không gian phía đông và ngọn núi Bà Nà là điểm hội tụ phía tây thành phố.

Mô hình đô thị nén (compact city) là lựa chọn phù hợp cho khu vực trung tâm đô thị cũ với chức năng theo hướng hỗn hợp, tập trung phát triển các loại hình dịch vụ văn hóa, thương mại; ưu tiên phát triển tổ hợp kiến trúc nhà cao tầng, đồng thời chú trọng các công trình kiến trúc, di tích lịch sử tạo điểm nhấn, không gian đậm chất “nơi chốn và tinh thần”; chú trọng các không gian quảng trường, công viên cây xanh gắn với các hoạt động văn hóa cộng đồng, vui chơi giải trí. Mô hình thành phố vườn cần được tham khảo cho khu vực phía tây, tây bắc thành phố với địa hình, địa mạo đa dạng cùng với mục tiêu duy trì vành đai xanh thông qua các hoạt động phát triển nông nghiệp và du lịch xanh.

Giải pháp giao thông xanh cần được khai thác, trong đó đa dạng hình thức vận tải công cộng, tăng cường các hình thức giao thông không gây ô nhiểm môi trường (đi bộ, xe đạp) gắn với tiện ích đô thị theo hướng thông minh. Đặc biệt, giải pháp giao thông ngầm hay trên không cũng cần được đặt ra khi thành phố đối diện với quy mô dân số từ 2-3 triệu người trong tương lai.

Có giải pháp đồng bộ và toàn diện trong việc thực hiện chiến lược bảo vệ môi trường, thay đổi tư duy trong khai thác tài nguyên cho mục đích phát triển kinh tế-xã hội theo nguyên tắc bảo đảm cân bằng sinh thái, yếu tố tự nhiên và nhân tạo cùng phát huy dựa trên mối quan hệ tổng hòa, tương hỗ. Cùng với đó là ý thức gìn giữ đa dạng sinh thái, bảo tồn cấu trúc cảnh quan tự nhiên núi-sông-biển, bảo vệ môi trường là mục tiêu hàng đầu trong tiến trình xây dựng thành phố thông minh, thành phố đáng sống.

Có thể nói, nếu như thế hệ cha anh đã làm nên “hiện tượng Đà Nẵng”, tạo nên một nền tảng vững chắc, mở ra cho thành phố một không gian rộng lớn để phát triển và hội nhập thì thế hệ tiếp bước hôm nay đòi hỏi mỗi chúng ta không ngừng nỗ lực hơn nữa trong việc kế thừa và tiếp nối. Làm thế nào đó để trong tương lai, tạo dựng Đà Nẵng thực sự là thành phố có thương hiệu, là thành phố xứng tầm khu vực; là thành phố đầy đủ chất lượng không gian sống, và hơn hết, là thành phố luôn hướng đến mục tiêu phát triển bền vững.

KTS TÔ HÙNG