Lời cảnh tỉnh mới từ vi nhựa

Một lượng lớn bằng chứng khoa học cho thấy vi nhựa đang tích tụ trong các cơ quan quan trọng của con người, bao gồm cả não. Đây là lời cảnh tỉnh mới nhất, nhấn mạnh tính cấp thiết của nỗ lực kiểm soát ô nhiễm nhựa.

Đôi khi, mắt thường có thể nhìn thấy vi nhựa nhưng nano nhựa thì không thể. Ảnh: David Kelly/ Đại học Queensland

Những phát hiện mới nhất khiến giới khoa học đưa ra nhận định, không có nơi nào còn nguyên vẹn, từ biển sâu, bầu khí quyển cho đến bộ não con người với sự xâm nhập của vi nhựa. Trước đó, vi nhựa được ghi nhận trong phổi, nhau thai, cơ quan sinh sản, gan, thận, khớp gối và khuỷu tay, mạch máu và tủy xương của con người.

Vi nhựa xâm nhập vào não như thế nào?

Bằng cách nào đó, các hạt vi nhựa mang theo nhiều loại hóa chất độc hại được ví như “những con ngựa thành Troy” xâm nhập vào cơ thể của con người, vượt qua hàng rào bảo vệ não bộ để vào cơ quan đầu não trung ương của cơ thể. CNN dẫn lời Giáo sư Matthew Campen thuộc tại Đại học New Mexico (Mỹ), đồng thời là tác giả chính của nghiên cứu về não bộ gần đây cho biết, bộ não của con người hiện có 99,5% là não và phần còn lại chính là nhựa. Tuyên bố này dựa trên công trình nghiên cứu các mô não, thận và gan của gần 100 người thông qua khám nghiệm tử thi pháp y để xác minh nguyên nhân tử vong vào năm 2016 và 2024.

Số liệu thu thập được từ khám nghiệm tử thi vào đầu năm 2024 cho thấy vi nhựa xâm nhập vào mô não người ngày càng nhiều, với nồng độ cao hơn khoảng 50% so với số liệu thu thập được từ khám nghiệm tử thi vào năm 2016. Nồng độ của hạt vi nhựa được tìm thấy trong mô não của người bình thường từ 45-50 tuổi là 4.800 microgram/gram, chiếm khoảng 0,5%, con số vượt mức tưởng tượng của giới khoa học.

Theo nghiên cứu, não bộ lưu giữ các cấu trúc nano nhựa nhỏ nhất, dài khoảng 100 đến 200 nanomet, trong khi một số hạt lớn hơn có kích thước 1 - 5 micromet sẽ đi vào gan và thận. Vi nhựa là những mảnh có kích thước từ nhỏ hơn 5 mm đến 1 nanomet. Trong khi đó, một sợi tóc của con người rộng khoảng 80.000 nanomet. CNN dẫn lời Campen cho biết: “Nhựa thích chất béo hoặc lipid, vì vậy một giả thuyết cho rằng, nhựa xâm nhập vào chất béo mà chúng ta ăn, sau đó tiếp cận các cơ quan thực sự thích lipid. Não là cơ quan đứng đầu trong số đó”. Não người có khoảng 60% là chất béo theo trọng lượng, nhiều hơn bất kỳ cơ quan nào khác. Vì cơ thể con người không thể tự sản xuất các axit béo thiết yếu, chẳng hạn như omega 3, nên chúng phải đến từ thực phẩm hoặc chất bổ sung.

Trong khi đó, CNN dẫn lời bác sĩ nhi khoa đồng thời là Giáo sư nghiên cứu sinh học Philip Landrigan từ Trường Đại học Boston, cho rằng chế độ ăn uống có lẽ là con đường chính nhưng việc hít vào cũng là đường đi quan trọng. Đơn cử, khi mọi người lái xe trên đường cao tốc và lốp xe của họ bị mài mòn trên bề mặt đường cao tốc, một lượng hạt vi nhựa nhất định sẽ bay vào không khí. Cũng theo nghiên cứu, các mẫu não chứa nhiều vi nhựa hơn, cao hơn 7-30 lần so với các mẫu từ thận và gan của tử thi.

Cần giảm mức độ tiếp xúc với nhựa

Thực tế, các nghiên cứu gần đây chỉ mới bắt đầu cho thấy vi nhựa có thể làm tăng nguy cơ mắc nhiều tình trạng khác nhau như stress oxy hóa, tổn thương tế bào và gây viêm, cũng như bệnh tim mạch. Các nghiên cứu trên động vật cũng chỉ ra mối liên hệ giữa vi nhựa với các vấn đề về khả năng sinh sản, ung thư, rối loạn hệ thống nội tiết và miễn dịch, cũng như suy giảm khả năng học tập và trí nhớ. Nghiên cứu mới nhất không chỉ giúp cung cấp dữ liệu về sự xâm nhập của vi nhựa vào mô não người mà còn là cơ sở để phát triển các công cụ cải tiến để đo lường mức độ độc hại của vi nhựa đối với con người và sau đó cung cấp những cách thức mà vi nhựa có thể ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Với những phát hiện mới về vi nhựa, The Guardian dẫn lời Sedat Gundogdu, chuyên gia tại Đại học Cukurova (Thổ Nhĩ Kỳ), kêu gọi cần tuyên bố tình trạng khẩn cấp toàn cầu ngay bây giờ để giải quyết ô nhiễm nhựa. Các nhà khoa học khuyến nghị mọi người nên cố gắng giảm mức độ tiếp xúc bằng cách tránh giảm thiểu việc sử dụng đồ dùng bằng nhựa để chứa đựng thực phẩm, nhất là màng nhựa hoặc túi nhựa để đựng thực phẩm hoặc cốc nhựa; hạn chế hâm nóng thức ăn bằng lò vi sóng, nước đóng chai; ngăn ngừa bụi tích tụ vốn bị nhiễm nhựa. Một nghiên cứu vào tháng 3-2024 cho thấy, 1 lít nước đóng chai - tương đương hai chai nước đóng chai cỡ tiêu chuẩn mà người tiêu dùng thường mua chứa trung bình 240.000 hạt nhựa từ 7 loại nhựa, khoảng 90% trong số đó là nhựa nano. Thậm chí, một số nhà nghiên cứu khuyên nên ăn ít thịt hơn, đặc biệt là các sản phẩm chế biến. Các nước chủ động thực hiện những giải pháp ngăn ngừa hấp thụ hạt vi nhựa. Đến nay, nhiều nước, trong đó Thái Lan cấm nhập khẩu, sản xuất và bán các mặt hàng mỹ phẩm chứa hạt vi nhựa.

THƯ LÊ