Báo chí chính luận - Phân tích đúng, giải thích sâu, lập luận sắc

Trong dòng chảy ào ạt của thông tin thời đại số, nhất là trên không gian mạng, báo chí bị tác động đáng kể và cần thiết phải chuyển hướng dựa trên lợi thế của mình để làm chủ mặt trận thông tin. Một trong những sự chuyển hướng ấy là chú trọng nội dung nhóm thể loại chính luận, với sự phân tích đúng, giải thích sâu, lập luận sắc một cách kịp thời, nhạy bén.

Trong bối cảnh truyền thông số, báo chí dù thuộc loại hình nào đi nữa, cũng bị ảnh hưởng nhất định trước truyền thông xã hội về việc đưa tin nhanh nhất, với các sự kiện, hiện tượng, vấn đề mà bất kỳ công dân nào cũng có thể được chứng kiến, tham dự và chuyển tải thông tin. Nhưng nhu cầu của con người không chỉ là biết thông tin, từ xa xưa đến nay đều như vậy, mà họ còn muốn biết nhiều hơn thế, đặc biệt là những vấn đề liên quan đến hai câu hỏi: Tại sao và như thế nào. Đó là những thông tin không thể trả lời ngay, những thông tin không phải ai cũng có thể dễ dàng tiếp cận và chuyển tải một cách nhanh chóng, chính xác, đầy đủ, sâu sắc. Và đó là địa hạt của báo chí, của những nhà báo có thẩm quyền, tư cách tiếp cận nguồn tin, thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình.

Dấu ấn cá nhân người viết

Từ trước đến nay, chính luận luôn là nhóm thể loại báo chí có sức nặng, giàu tính phản biện, chiến đấu, được coi trọng trong nghề báo. Các thể loại báo chí chính luận đòi hỏi sự đầu tư dày công về thời gian, kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm trong suốt quá trình từ khi hình thành ý tưởng, tổ chức thực hiện cho đến khi hoàn thiện tác phẩm và theo dõi, xử lý những phản hồi sau đó. Thể loại chính luận đòi hỏi người viết có sự am hiểu chuyên môn, kiến thức sâu rộng, sự tâm huyết, say nghề và bản lĩnh vững vàng, sự nhạy cảm chính trị, đạo đức nghề nghiệp.

Xin nhắc lại rằng, nhóm thể loại báo chí chính luận xuất hiện từ lâu trên thế giới, và ngay lập tức tạo được dấu ấn riêng, nhờ những đặc trưng về thể loại có sự khác biệt rõ ràng so với các thể loại báo chí thông tấn như tin, bài phản ánh, phỏng vấn… Đó chính là việc lựa chọn đề tài, triển khai tác phẩm với các luận điểm, luận cứ, luận chứng xác đáng, thuyết phục, lý giải ngắn gọn, sâu sắc, rõ ràng, chính xác bản chất mà chủ đề bài chính luận đề cập. Là việc nêu quan điểm, chính kiến của người viết, cũng như tòa soạn về vấn đề nhiều người quan tâm tại thời điểm tác phẩm xuất hiện, thậm chí cả những dự báo diễn tiến trong tương lai. Bên cạnh đó, là việc sử dụng ngôn ngữ, văn phong, giọng điệu mang đậm dấu ấn cá nhân người viết, không gò bó, chật chội, khuôn khổ, phép tắc… Mục đích của các tác phẩm chính luận là đem lại cho công chúng những tri thức mới không chỉ là tin tức đơn thuần mà là sự phân tích, lý giải, nêu quan điểm về một chủ đề, sự kiện, vấn đề… thông qua đó góp phần giáo dục, tác động đến suy nghĩ, tư duy của người đọc, thuyết phục, định hướng thông tin cho công chúng.

Vai trò luận bàn, dẫn dắt, định hướng ngày càng quan trọng

Trong bối cảnh truyền thông số, khi mà mạng xã hội bùng nổ, thông tin ngập tràn, không rõ đúng - sai, thật - giả, những tác phẩm chính luận càng đóng vai trò quan trọng hơn. Đó là lý do trên các trang nhất, trang chủ hầu hết các tờ báo chính trị - xã hội trên thế giới và ở Việt Nam đều có vị trí, diện tích trang trọng, xứng đáng dành cho thể loại báo chí chính luận. Đó là những tác phẩm có nội dung rõ ràng, logic, sự lập luận đúng đắn, chính xác, thuyết phục. Nghĩa là dùng lý lẽ, lập luận, biện giải để bảo vệ luận điểm, vấn đề đưa ra thuộc các lĩnh vực khác nhau, từ xã hội, kinh tế, chính trị đến rộng lớn, khó khăn là bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch.

Trong nhóm thể loại chính luận, bình luận là thể loại chủ lực, xuất hiện nhiều nhất trên tất cả các loại hình báo chí. Bài bình luận đề cao lý lẽ, sự lý giải, phân tích, bình giá để làm rõ, nêu bật nội dung của chủ đề đề cập đến, dựa trên những thông tin xảy ra đã được xác thực, kiểm chứng. Đó là thể loại báo chí sử dụng sự “luận”, có tính chất luận bàn, tranh luận, trao đổi, phân tích, lý giải nhằm giải quyết những vấn đề bằng lý lẽ. Thái độ, quan điểm lập trường trong bài bình luận cần được bộc lộ rõ ràng, công khai, trực diện, tránh vòng vo, rối rắm…

Bình luận là thể loại báo chí có tính phân tích, định hướng thông tin cao, có thể dẫn dắt dư luận bởi nó nêu rõ quan điểm, chính kiến rõ ràng, thẳng thắn, trực diện. Một bài bình luận hay cần có các yếu tố là: Đề tài thời sự, thú vị, những trích dẫn hay, lời trích dẫn thu hút được sự chú ý, cách tiếp cận độc đáo, mô tả không kể lể và chi tiết phù hợp. Chính vì vậy, trong số vô vàn những tiêu đề bài báo giật gân, câu khách, sẽ luôn có vị trí xứng đáng cho những bài bình luận đặc sắc, tỏ rõ quan điểm, chính kiến, khiến bạn đọc phải đọc từ đầu đến cuối.

Trong thời đại hiện nay, khi “cơn bão” thông tin tràn ngập vào mọi tầng lớp xã hội từng giờ, từng phút thì việc thẩm định, phân tích, đánh giá, lý giải các sự kiện, hiện tượng, vấn đề để từ đó tìm ra bản chất cũng như xu hướng vận động, tác động của chúng đối với đời sống xã hội trở thành một đòi hỏi bức thiết của công chúng. Nhờ đó, giúp công chúng nhận biết kịp thời đâu là thông tin chính xác, khách quan, chân thật, giúp họ tin tưởng và làm theo. Thế nên, vai trò luận bàn, dẫn dắt, định hướng của bình luận ngày càng quan trọng hơn, được nhiều cơ quan báo chí tập trung đầu tư mạnh mẽ; bởi nó đáp ứng kịp thời, đúng, trúng nhu cầu thông tin của xã hội, căn bản nhất là ở việc phân tích đúng, giải thích sâu, lập luận sắc một cách nhanh chóng về sự kiện thời sự diễn ra, thu hút sự chú ý của đông đảo công chúng.

NGUYỄN TRI THỨC