Nhật Bản sửa luật để thu hút lao động nước ngoài

Ngày 21-5, Hạ viện Nhật Bản thông qua dự luật mới về đào tạo lao động nước ngoài, thay cho chương trình thực tập sinh kỹ thuật nước ngoài hiện có nhằm bảo đảm nguồn nhân lực trong bối cảnh thiếu hụt lao động nghiêm trọng tại xứ sở mặt trời mọc.

Hạ viện Nhật Bản thông qua dự luật đào tạo lao động nước ngoài ngày 21-5. Ảnh: KYODO

Lộ trình sự nghiệp rõ ràng hơn

Theo lộ trình, sau các cuộc thảo luận tại Thượng viện, dự luật dự kiến được thông qua trong kỳ họp Quốc hội đang diễn ra. Chính phủ Nhật dự kiến triển khai hệ thống luật mới vào năm 2027. Trên thực tế, theo Kyodo, dự luật vừa được Hạ viện thông qua là sự cải cách với chương trình thực tập sinh nước ngoài gây tranh cãi lâu nay với tên chính thức là Chương trình đào tạo thực tập sinh kỹ thuật có từ năm 1993. Chương trình này bị chỉ trích giống như lớp vỏ bọc che đậy việc nhập khẩu lao động giá rẻ. Nhiều thực tập sinh nước ngoài đã phải “bỏ chạy” do bị lạm dụng, bóc lột hoặc bị trả lương rẻ mạt. Vì lẽ đó, các điều khoản trong hệ thống luật mới nhằm khắc phục những vấn đề đó để khuyến khích người lao động nước ngoài ở lại Nhật Bản lâu hơn trong bối cảnh nước này khan hiếm lao động vì dân số già.

Các chương trình hành động theo luật mới hướng tới mục tiêu đào tạo lao động nước ngoài chưa có kỹ năng trong 3 năm để có thể chuyển sang hệ thống lao động có kỹ năng đặc định (specified skilled worker system). Đây là hệ thống được triển khai từ năm 2019, cho phép những ai đạt được trình độ này có thể nhận được tình trạng cư trú kiểu 1 (Type 1) - cũng có nghĩa họ sẽ được ở lại làm việc tại Nhật Bản trong thời gian lên tới 5 năm và có tiềm năng tiếp tục  hưởng cơ chế thường trú. Những người đạt được tình trạng cư trú kiểu 2 (Type 2) - vốn được cấp cho các lao động người nước ngoài có năng lực trình độ cao - sẽ được cấp thẻ thường trú và có thể mang theo gia đình đến Nhật Bản.

Chính phủ Nhật Bản nhấn mạnh, luật mới sẽ giúp những người lao động chưa có kỹ năng có được lộ trình sự nghiệp ở tầm trung và dài hạn rõ ràng hơn, cũng như có lộ trình khả thi hơn để trở thành thường trú nhân.

Như vậy, về lý thuyết, luật mới sẽ giúp tăng số người lao động nước ngoài được cấp thẻ thường trú. Dù vậy, luật cũng gồm điều khoản sẽ tịch thu thẻ thường trú với những người cố tình trốn thuế hay phí bảo hiểm xã hội. Các nhóm hoạt động vì quyền của người nhập cư như tổ chức đoàn kết với người di cư ở Nhật Bản không đồng tình với điều này vì cho rằng bất cứ ai cũng có thể không nộp được thuế do thu nhập giảm hay do các trục trặc của nghiệp vụ kế toán.

Nỗ lực bảo vệ người lao động

Với mục tiêu “nuôi dưỡng và bảo vệ tài năng nước ngoài”, luật mới sẽ cho phép các lao động là người nước ngoài có thể chuyển đổi sang công việc khác trong cùng lĩnh vực ngành nghề ở những điều kiện cụ thể, miễn là họ làm việc ở tại một nơi trong hơn một năm. Nhiều năm qua, không ít người lao động nước ngoài khi tới Nhật Bản theo chương trình thực thập sinh kỹ thuật đối mặt với không ít rắc rối do sự thiếu trung thực của các đơn vị phối hợp từ trong nước. Những người này bị gánh khoản nợ lớn để được tới Nhật Bản, nhưng rồi khi tới nơi lại phát hiện điều kiện làm việc không đúng với mô tả trong hợp đồng. Do đó, để loại bỏ các bên trung gian lừa đảo, dự luật mới không cho phép các công ty tư nhân tham gia quá trình đưa lao động từ các nước đến Nhật Bản. Hơn nữa, để bảo đảm tính trung lập, các công ty ở Nhật Bản có sử dụng lao động nước ngoài sẽ phải thuê kiểm toán viên bên ngoài.

Tính tới cuối năm 2023, số lao động nước ngoài có kỹ năng đặc định ở Nhật Bản tăng 59,2% so với một năm trước đó, lên 208.000 người, trong khi số thực tập sinh trong chương trình thực tập sinh kỹ thuật tăng 24,5%, lên khoảng 404.000 người, theo số liệu của Cơ quan Di trú Nhật Bản.

Số người nước ngoài sống tại Nhật Bản tăng lên mức kỷ lục, hơn 3,4 triệu người, trong năm ngoái, tuy nhiên dân số nước này lại giảm 595.000 người so với năm trước đó, còn 124.352.000 người tính tới ngày 1-10-2023, đánh dấu mức giảm trong năm thứ 13 liên tiếp. Trong số 3,4 triệu người nước ngoài đã nêu, khoảng 400.000 người có tình trạng cư trú của thực tập sinh kỹ thuật. Đây cũng là nhóm công dân nước ngoài lớn thứ hai sau nhóm các công dân nước ngoài đã có thẻ thường trú với khoảng 890.000 người.

TRẦN ĐẮC LUÂN