Mùa hoa tam giác mạch

Sau mấy ngày mưa, sáng nay trời quang mây, xanh ngắt. Ngoài ô cửa, đã có thể thấy những ánh hồng đầu ngày đang lan dần trên các vòm cây, các mái nhà. Hai chân ông đỡ đau nhức, người cũng cảm thấy thơ thới, nhẹ nhõm hơn.

Ông với tay mở tung cánh cửa, nhìn xuống dòng sông dưới xa kia, thầm ồ lên mừng rỡ khi trông thấy con thuyền vẫn còn neo đậu. Ông đã nhìn thấy con thuyền từ mấy ngày trước, trong một buổi chiều muộn, khi lơ đãng nhìn lướt qua phong cảnh ngoài xa kia.

Từ cửa sổ tầng 11 của chung cư, con thuyền sơn màu xanh biển trông thật thảnh thơi, nhàn hạ. Ông không hiểu vì lẽ gì, cái con thuyền xinh xắn nằm yên giữa dòng sông ấy lại giúp ông cảm thấy yên ổn trong lòng. Ở nhà một mình, thỉnh thoảng ông lại đến bên ô cửa nhìn xuống để xem con thuyền còn đó hay đã rời xa.

Mấy ngày mưa, trời đất mù mịt, ông căng mắt tìm qua màng kính mờ đục, chẳng nhìn thấy bất cứ vật gì, lòng thấp thỏm không yên. Ông bước lui bước tới trong căn phòng nhỏ, cảm thấy hết giới hạn của mình, sự bất lực của mình.

Minh họa: HOÀNG ĐẶNG

Ông biết mình vô lý, biết rõ một con thuyền thì phải xuôi ngược trên những dòng sông của nó. Thế mà, mỗi sớm mai trở dậy, ông không sao có thể ngăn được nỗi phấp phỏng, sợ con thuyền đã rời đi vào đêm trước. Có thể mọi chuyện bắt đầu từ cái hôm ở bệnh viện, sau ca phẫu thuật chăng. Bữa đó, sau mấy tiếng đồng hồ mê man, ông chợt tỉnh lại, vào buổi xế chiều. Âm thanh đầu tiên ông nghe thấy là tiếng kêu lích chích của con chim sâu bé nhỏ.

Ông khẽ nghiêng đầu ra phía ô cửa sổ và qua màn sương mỏng của đôi mắt, ông nhìn thấy con chim như một nắm bông màu xám nhạt, đang đong đưa trên một nhánh liễu mềm mại. Ông nghĩ đó là điềm lành. Vậy rồi, chiều nào ông cũng nằm nghiêng qua phía cửa sổ, chờ đợi. Con chim nhỏ, không biết cả ngày phiêu bạt những đâu, chiều muộn lại về, đong đưa trên cành liễu, kêu lích chích chào ông.

Nó còn ở đó cho đến khi ông xuất viện vào một buổi chiều. Ông đứng bên ô cửa với cặp nạng gỗ, cố chìa tay ra. Nó nghiêng đầu, đôi mắt tròn xoe lúng liếng, miệng lích chích, lích chích như tiếng tích tắc của chiếc đồng hồ để bàn ở nhà ông.

Ông biết, mình đã trở nên yếu đuối đến thế nào khi trong suốt những ngày nằm viện, ông đã gần như chỉ bấu víu vào con chim bé nhỏ đung đưa trên cành liễu sà vào bên ô cửa để hy vọng. Giờ đây, lại bám víu vào con thuyền bất động dưới xa kia, cũng qua một ô cửa. Chỉ có điều, niềm hy vọng ngày một bé nhỏ hơn, ít ỏi hơn.

Hồi đó, ông mong mình có thể trở lại hoàn toàn bình thường, đi lại mà không cần chiếc nạng. Giờ đây, ông mong sao có thể cùng chiếc nạng đi dọc con phố men theo bờ sông dưới kia, trong những sớm mai, những chiều muộn, khi phố xá thưa vắng. Ông thở dài, tự nhiên nhớ đến câu nói của một nhân vật nào đó, trong một cuốn sách ông đọc hồi còn trẻ: Đời sẽ sướng mắt hơn nhiều nếu ta chỉ nhìn nó qua một ô cửa sổ duy nhất.

Ông cố nhớ xem câu nói đó của ai, được nói trong hoàn cảnh nào nhưng không sao nhớ nổi, chỉ biết rằng mình đã từng tâm đắc với câu nói có tính triết lý này. Chỉ có điều, ngày đó nó là một tiếng reo, giờ thì nó là một tiếng thở dài. Chữ nghĩa, trong những cảnh huống khác nhau, có thể hàm chứa những ý nghĩa khác nhau, thậm chí trái ngược nhau.

Ông học đại học trong thời chiến nên trường phải sơ tán về một vùng núi rừng hẻo lánh. Trong lớp, có một cô người Ba Lan theo học văn học Việt Nam. Cô ta nói một thứ tiếng Việt không có dấu nhưng đọc và hiểu khá tốt. Lần nọ, cô ta gặp rắc rối tình cảm sao đó, buồn lắm. Nghe cô ta kể chuyện, ông, chàng trai trẻ 20 tuổi, an ủi: Rồi mọi sự sẽ qua thôi. Không ngờ cô ta cười, đáp lại: “Với một người đang vui, thì câu đó có ý nghĩa lạc quan nhưng với một người đang buồn thì nó lại có ý nghĩa bi quan”.

Ông đã sửng sốt biết bao trước cách hiểu và diễn đạt tiếng Việt của cô gái. Hình như cô cũng có ít nhiều cảm tình với ông và ngược lại, ông cũng thấy quyến luyến cô gái thông minh có mái tóc vàng và đôi mắt xanh như ngọc ấy. Ông đã thật buồn khi cô không thể chịu cực khổ thêm nữa, đã trở về nước khi khóa học còn dở dang. Maria, tên cô gái là Maria, ông nhớ lại khi cúi mình qua khung cửa, nhìn ngắm con thuyền. Maria, cô đã sống ra sao trong chừng ấy tháng năm, giữa cuộc đời đầy bất trắc này.

Một tai nạn đã đổ ụp xuống cuộc đời ông khi ông vác máy băng qua đoạn đường cheo leo để kịp chụp những bức ảnh về loài đào phai ở rừng cho số báo cuối năm. Tảng đá ông đặt chân bất ngờ rời khỏi triền núi. Ông nằm mê man, hai chân dập nát, một ngày sau mới có người nhìn thấy, đưa đến bệnh viện huyện. Bệnh viện huyện sơ cứu rồi chuyển lên bệnh viện tỉnh. Bệnh viện tỉnh xoay xỏa vài ngày rồi đưa về thành phố. Kết cục, sau 3 lần mổ, giờ đây, ông chỉ có thể loanh quanh trong phòng với một chiếc khung sắt hình chữ nhật làm trụ đỡ.

Tốt nghiệp đại học ngành ngữ văn, ông về làm biên tập cho một tờ báo ảnh. Công việc buộc ông phải tìm hiểu, học hỏi nghề ảnh và rồi say mê thứ nghệ thuật này lúc nào không biết. Thay vì ngồi ở văn phòng, xem ảnh và bình luận, ông trèo đèo lội suối theo các nhiếp ảnh gia để “có cảm hứng” khi viết bài, ông trình bày với ban biên tập như vậy. Các nhiếp ảnh gia của tờ báo là những tay chuyên nghiệp, những tay có số má trong nghề, như cách thiên hạ vẫn nói về họ.

Chàng trai trẻ lang thang theo họ, lúc vác giúp bộ chân máy, khi chặt cây dựng lều giữa rừng, nhìn ngắm họ làm việc, lắng nghe họ trò chuyện. Họ cũng yêu chàng trai trẻ đầy nhiệt huyết. Họ thấy có anh đi cùng cũng vui, hơn nữa, cách biên tập và các bài viết của anh ngày một sâu hơn, nhiều cảm hứng hơn. Đôi khi, thấy nhiếp ảnh gia bỏ máy, ngồi hút điếu thuốc, uống ngụm trà, ông cũng cầm máy lên ngắm nghía. Chỉ ngắm nghía thôi, không dám bấm máy vì hồi đó chỉ có máy chụp phim mà phim thì vừa hiếm lại vừa đắt.

Người ta phải tính toán kỹ càng trước khi quyết định chụp một pô ảnh. Sau một thời gian tầm sư học đạo, anh quyết định theo thầy VH, một chuyên gia ảnh phong cảnh. Anh bị mê hoặc bởi các bức ảnh của ông. Trong mỗi rặng cây, trong mỗi triền đê, trong mỗi bến sông, trong mỗi chiều tà của VH dường như đều hàm chứa một lời kêu gọi, một niềm chờ đợi, một nỗi hoài nhớ nào đó… VH đã cưỡng lại lối sắp đặt cân xứng vốn có trong bản chất của mỗi con người, của tự nhiên để làm nên một trật tự mới, một vẻ đẹp khác lạ cho các bức ảnh của mình…

Ông đã viết như vậy trong một bài báo viết về VH. Đọc xong, VH cười cười, cúi xuống vê mồi, rít một hơi thuốc lào rõ dài, vỗ vai chàng trai trẻ một cái, rồi lững thững ra khỏi tòa báo.

VH chạy đôn chạy đáo mua cho cậu học trò một chiếc Leica của Đức. Thầy hươ hươ chiếc máy trước mặt chàng trai, cố nhịn ăn vài tháng nhé. Rồi cười, tớ phải chiến đấu thật lực với tay buôn máy mới bớt được chút đỉnh cho cậu có cháo mà ăn đấy. Tớ nghiệm ra, đàn ông mà đã đi buôn thì  còn rắn hơn cả phụ nữ. Một là một, hai là hai, chắc như bắp, chẳng gì làm cho nó lung lay được. Chàng trai trẻ nhào tới rồi bất chợt đứng sựng lại trước mặt người thầy, không nói nổi lời cảm ơn.

Suốt thời gian này, vào các buổi sáng, thầy lúc đem chiếc bánh mì, khi đem gói xôi cho học trò. Chàng trai ái ngại mà không dám từ chối, sợ thầy buồn. Thầy lúc nào cũng nghĩ người khác khổ hơn mình. Có kẻ trong tòa soạn ác mồm gọi thầy là “ngài bi thảm hóa”. Thầy dạy nghề cho học trò thật kỹ lưỡng, thật bài bản, nhường bớt phần phim ít ỏi của mình cho học trò rồi kéo chàng trai theo mình lang thang tìm cảnh. Mỗi khi chàng trai có được bức ảnh khiến ông hài lòng, ông lại kéo chàng ta ra quán chè chén trước cửa cơ quan, vừa uống nước vừa rít thuốc lào.

Mãi rồi học trò cũng nghiện trà, nghiện thuốc lào theo thầy. Trong một lần như thế, thầy bỗng nghiêm giọng, bây giờ thì quên đi những khẩu độ, những độ sáng, độ sâu, những chia cảnh, những căn khung… Hãy làm theo cái slogan của hãng máy ảnh Lomography: Don’t think, just shoot, đừng suy nghĩ, chụp đi. Tất cả bí quyết của tớ là khoảnh khắc. Tất cả là khoảnh khắc, ông nhắc lại.

Chàng trai dè dặt hỏi ông, hình như thầy đồng quan điểm với trường phái Ấn tượng. Ông rít một hơi thuốc lào, nhả khói, nhìn làn khói lơ lửng giữa khoảng không, trầm ngâm, tớ cũng chả biết nữa. Chỉ là chuyện Dị sàng đồng mộng của những kẻ cùng làm một thứ lao động thôi mà.

Khoảnh khắc. Phải rất lâu sau, phải làm hỏng, phải bỏ phí hàng ngàn khoảnh khắc, ông mới hiểu lời dạy của thầy, mới có thể làm chủ được những khoảnh khắc. Các bức ảnh của ông đã được tạo nên trong những khoảnh khắc huyền diệu của trời đất, cỏ cây, sông núi. Ông không có thói quen chụp nhiều pô ảnh cho một cảnh sắc như người khác vì tin chắc rằng chỉ có một khoảnh khắc cho điều mình muốn ghi nhận, một lần duy nhất, không thể lặp lại.

Sau cuộc triển lãm đầu tiên của ông, thầy bỗng đổi cách xưng hô. Không còn cậu cậu tớ tớ nữa mà là Anh và Tôi. Ông thấy sờ sợ, thấy xa cách sao đó nhưng một người bạn từng sống lâu ở tòa báo, bảo ông, đó là cách thầy công nhận tài năng của anh đấy. Không mấy người trẻ được như vậy đâu. Những năm cuối, mắt thầy ngày một mờ đi, cho đến khi mắt phải của thầy lòa hẳn, không thể  nhìn qua ống kính được nữa, thầy mới gác máy. Thầy bảo, Trời chỉ cho ta được hưởng mọi thứ đến một giới hạn nào đó.

Tôi đã nhìn nhiều hơn số lần được nhìn trong đời một người rồi. Giờ thì dù muốn dù không, mình cũng chỉ có thể nhìn đời bằng một mắt mà thôi. Thầy trao lại chiếc máy ảnh cho ông. Đó là chiếc máy ảnh ông mang theo khi gặp tai nạn. Như có phép mầu, chiếc máy ảnh cũ chỉ sây sát chút đỉnh. Ông nghĩ, có lẽ mình cũng đã đi nhiều hơn số lần được đi trong đời một con người.

Cũng như thầy, ông chỉ dùng một chiếc máy ảnh chụp phim duy nhất cho công việc của mình, chiếc Nikon F100 thầy để lại. Ông có cảm giác khi lấy nét bằng tay, đo sáng bằng mắt, có cái gì đó như sự gắn bó của cơ thể, của máu thịt với cảnh vật. Có lẽ nó cũng giống như người làm thơ nọ muốn viết trên mặt giấy, muốn nghe thấy tiếng lạo xạo khi ngọn bút tiếp xúc với trang giấy, muốn nhìn thấy vết dập xóa trên mỗi con chữ, ngay cả khi máy tính là vật dụng phổ biến cho tất cả mọi người.

Có ai chê ông cổ lỗ, bảo thủ, ông chỉ cười, không thanh minh, không giải thích. Một đồng nghiệp lâu năm bảo ông có cái cười giống VH - người thầy của ông. Ông hỏi, nghĩa là sao. Nghĩa là tin mình đúng nhưng cũng không phủ nhận người khác, người bạn đáp.

Sau tai nạn, ông đem chiếc Nikon F100 cất vào tủ đựng tài liệu, bên cạnh chiếc Leica của thời khởi nghiệp. Dần dà, ông đã quen nhìn chúng như nhìn những hiện vật bảo tàng. Xin đừng chạm tay vào.

(Hết phần 1)

Ý NHI