Chuyện chưa kể về bộ sưu tập Lê Bá Đảng

.

Từ nước Pháp xa xôi, vợ chồng ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê đã về Việt Nam chứng kiến Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng giới thiệu bộ sưu tập nghệ thuật của danh họa Lê Bá Đảng do ông bà hiến tặng. Cũng từ đây, những câu chuyện thú vị quanh bộ sưu tập được những người trong cuộc hé mở.

Bà Thụy Khuê (thứ 2 , bên trái sang) trao tặng tranh của danh họa Lê Bá Đảng tại nhà riêng của mình ở nước Pháp cho thành phố Đà Nẵng vào năm 2023. Ảnh: S.X
Bà Thụy Khuê (thứ 2 , bên trái sang) trao tặng tranh của danh họa Lê Bá Đảng tại nhà riêng của mình ở nước Pháp cho thành phố Đà Nẵng vào năm 2023. Ảnh: S.X

Trao lại nghĩa tình

Ngay từ khi Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng mở niêm phong bộ sưu tập của danh họa Lê Bá Đảng vào hơn 1 năm trước (tháng 11-2023) với số lượng lên đến 253 bức tranh, tượng, hiện vật…, chắc cũng như tôi, nhiều người sẽ có chung câu hỏi: tại sao ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê lại có thể sở hữu bộ sưu tập "khủng" và giá trị đến như vậy? Tháng 11-2024, hay tin ông bà đến Đà Nẵng để tham dự lễ khai trương không gian nghệ thuật Lê Bá Đảng (trưng bày 151 hiện vật), tôi quyết tìm câu trả lời và được nghe kể những câu chuyện thú vị liên quan đến bộ sưu tập.

Bằng chất giọng miền Bắc truyền cảm cùng sự uyên thâm của một nhà phê bình nghệ thuật, bà Thụy Khuê mở đầu câu chuyện: "Chúng tôi có được các tranh của danh họa Lê Bá Đảng là một duyên nợ. Chúng tôi quen họa sĩ khoảng 30 năm. Tất cả những gì anh Đảng trao lại cho chúng tôi gần như là cái tình của những người anh em kết nghĩa. Anh Đảng tìm thấy ở tôi là một người phê bình nghệ thuật mà anh ưa thích. Tôi cũng may mắn là người mà anh cho là hiểu anh".

Bà Thụy Khuê kể, chồng bà - ông Lê Tất Luyện đã giúp họa sĩ Lê Bá Đảng thời kỳ đầu trong công tác truyền thông thông qua việc xây dựng website đầu tiên. Khi ông Đảng biết mình yếu và dọn nhà, ông đã trao lại cho vợ chồng ông bà nhiều tác phẩm, hiện vật. "Anh Đảng đưa và tin chúng tôi biết sẽ làm gì với những hiện vật như thế", bà Thụy Khuê nói. PGS.TS Lâm Nhân, Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh - người có công kết nối để đưa bộ sưu tập Lê Bá Đảng về nước kể rằng, là người am hiểu hội họa cộng với công việc lương cao, ông Luyện đã bỏ tiền ra mua rất nhiều tranh của Lê Bá Đảng.

Dụng cụ tạo hình từng được danh họa Lê Bá Đảng sử dụng đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng  và những khuôn in, bản in, khuôn tạo hình… được ông Lê Tất Luyện gìn giữ cẩn thận để hôm nay trở thành di sản vô giá. Ảnh: NGUYÊN THỌ
Dụng cụ tạo hình từng được danh họa Lê Bá Đảng sử dụng đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng và những khuôn in, bản in, khuôn tạo hình… được ông Lê Tất Luyện gìn giữ cẩn thận để hôm nay trở thành di sản vô giá. Ảnh: NGUYÊN THỌ

Theo lời ông Nhân, những bức nào thấy yêu thích liền được ông bà Thụy Khuê mua và được ông Lê Bá Đảng bán lại với giá rẻ hoặc biếu. "Ví dụ, có những bức tranh mua lại bằng giá gốc, ở thời điểm những năm 70-80 thế kỷ trước đã có giá hàng ngàn USD. Đến nay, những bức tranh đó có giá trị không thể tính hết được nên bộ sưu tập này rất có giá trị...", ông Nhân cho biết.

Năm 2023, ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê đã hiến tặng tổng cộng 453 tranh, hiện vật của danh họa Lê Bá Đảng cho Việt Nam, trong đó, riêng Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng tiếp nhận 253 hiện vật. Câu chuyện "không để hết trứng vào một giỏ" và chia bộ sưu tập làm hai, trong đó một phần ở Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng cũng lắm thú vị. PGS.TS Lâm Nhân kể, khi đến nhà ông bà Thụy Khuê ở Pháp để xem từng hiện vật và phân loại, ông nhận thấy, nếu Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh nhận hết khoảng 500 hiện vật thì hơi phí vì không thể trưng bày hết để công chúng thưởng lãm… "Nếu đưa được bộ sưu tập về Đà Nẵng thì sẽ được phát huy tốt hơn so với việc dồn về một chỗ. Tôi đề xuất và được hai bác đồng ý. Hai bác đã mất cả tháng trời để phân chia bộ sưu tập làm hai phần...", PGS.TS Lâm Nhân nói.

Bà Thụy Khuê đánh giá, di sản của danh họa về Thành phố Hồ Chí Minh trước và "tương đối toàn diện, hoành tráng hơn". Phần còn lại của bộ sưu tập về Đà Nẵng tuy nhỏ hơn nhưng lại có nhiều điểm khác biệt. "Cái mà bộ sưu tập ở Đà Nẵng có mà Thành phố Hồ Chí Minh không có, đó là những hiện vật gắn với cuộc đời sáng tác nghệ thuật của anh Đảng. Sinh viên học về nghệ thuật khi đến đây có lẽ sẽ thích hơn vì tận mắt thấy những dụng cụ, từ đó hình dung được cách anh ấy làm việc ra sao… Đó là sự giáo dục rất tốt", bà Khuê nói.

Sự “sống sót” ly kỳ của những khuôn in

Bà Nguyễn Thị Trinh, Phó Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng, mừng vui vì những công cụ tạo hình từng được danh họa Lê Bá Đảng sử dụng để tạo ra các tác phẩm nghệ thuật có mặt khắp nơi trên thế giới đang được bảo tàng lưu giữ. "Những hiện vật đó có mặt ở đây là điều vô giá", bà Trinh hồ hởi.

Dụng cụ tạo hình từng được danh họa Lê Bá Đảng sử dụng đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng  và những khuôn in, bản in, khuôn tạo hình… được ông Lê Tất Luyện gìn giữ cẩn thận để hôm nay trở thành di sản vô giá. Ảnh: NGUYÊN THỌ
Dụng cụ tạo hình từng được danh họa Lê Bá Đảng sử dụng đang được lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng và những khuôn in, bản in, khuôn tạo hình… được ông Lê Tất Luyện gìn giữ cẩn thận để hôm nay trở thành di sản vô giá. Ảnh: NGUYÊN THỌ

PGS.TS Lâm Nhân cho biết thêm, trong số những hiện vật có những khuôn in thủ ấn họa được danh họa giao cho ông Lê Tất Luyện mang đi hủy. "Nếu để những khuôn in này lọt ra ngoài sẽ có lỗi với danh họa, bởi người ta có thể dùng khuôn này làm giả tranh. Nhưng việc bác Luyện cẩn thận cất giữ lại trở thành điều may mắn cho hậu sinh. Nhờ thế mà hôm nay chúng ta mới có thể chiêm ngưỡng di sản quý giá đó", ông Nhân nói.

Tôi thẳng thắn hỏi ông Lê Tất Luyện rằng "không đập bỏ mà giữ lại các khuôn in, bản kẽm…, ông đã nghĩ gì?". "Khi họa sĩ đã in xong tranh, họ sẽ đập khuôn và vứt đi. Tôi thì nghĩ, bỏ thùng rác cũng chẳng giải quyết được vấn đề, mình cứ giữ cẩn thận trong thùng, để đó rồi hạ hồi phân giải. Khi đó, tôi cũng không nghĩ gì nhưng rồi nó đã được đưa về bảo tàng", ông Luyện từ tốn: "Từ những khuôn in này, những sinh viên có thể nhìn vào. Không phải để bắt chước mà nhìn để nghĩ, để sáng tạo đường lối riêng của mình trong nghệ thuật".

Ông Luyện kể, không riêng gì bộ sưu tập của Lê Bá Đảng, ban đầu ông không có chủ đích sưu tầm bởi theo ông "nếu có chủ ý là vụ lợi". Ông bắt đầu mua tranh của nữ họa sĩ đầu tiên Việt Nam - Lê Thị Lựu từ những năm 68-70 chỉ để trưng trong nhà, trong đó có những bức khỏa thân khó bán. Để rồi, đến tháng 11-2018, ông bà Thụy Khuê đã trao tặng bộ sưu tập 29 tranh cực kỳ quý hiếm của nữ họa sĩ cho Việt Nam. Còn đối với bộ sưu tập của Lê Bá Đảng, ông mua mà không suy nghĩ gì. Tất cả đều là tình cờ và tình cảm với danh họa. Chia sẻ về lý do hiến tặng bộ sưu tập cho Đà Nẵng, ông Lê Tất Luyện trải lòng: "Tôi chết đi thì những bức tranh cũng để đó, chẳng để làm gì. Tôi nói điều này với các con. Chúng thấy có lý và đồng ý với việc hiến tặng cho bảo tàng. Đừng đặt vấn đề quá lớn. Tự mình ở trong đó, mình sẽ thấy việc hiến tặng là việc cần phải làm thôi…".

Áp lực như đi nhận tranh quý

PGS.TS Lâm Nhân cho biết, tháng 8-2023, ông cùng đoàn công tác UBND thành phố Đà Nẵng sang Pháp trong vòng 7 ngày nhưng phải mất 3 ngày để di chuyển do bộ sưu tập của Lê Bá Đảng được ông bà Thụy Khuê đặt ở Paris và miền nam nước Pháp, cách nhau khoảng 1.000km. Với tổng cộng 4 người, khối lượng công việc là rất “khủng”. Để đưa 253 hiện vật về Việt Nam, đoàn đã chọn hai phương án, một phần xách tay lên máy bay, phần khác phải gửi tàu thủy về nước. “Tàu thủy lênh đênh trên biển nhiều ngày, không biết hiện vật thế nào nên tôi rất lo. Khi mở niêm trong phong, tôi rất xúc động và thở phào vì hiện vật hoàn toàn nguyên vẹn”, ông Nhân nói.

NGUYÊN THỌ

;
;
.
.
.
.